Archiwum
Ściółka z gnojowicy
Ryszard Pleskot
Poznań
Niezależnie od systemu utrzymania, krowy bezwzględnie powinny posiadać samodzielne stanowisko z elastycznym legowiskiem, które przeznaczone jest do wypoczynku. Ponieważ krowy odpoczywając bardzo dużo czasu spędzają w pozycji leżącej w ciągu doby, dlatego szczególnie w oborach krów mlecznych legowisko powinno być czyste oraz odpowiednio zadbane.
Od bardzo dawna na ścielenie legowisk stosuje się słomę ze zbóż, uprawianych w gospodarstwach rolnych, która jest najlepszym materiałem na ściółkę. Posiada wiele zalet, jest miękka i elastyczna, łatwa w ścieleniu, posiada bardzo dużą możliwość wchłaniania płynnych odchodów zwierzęcych. Na takich legowiskach krowy mleczne bardzo chętnie się kładą i na nich wypoczywają. Poza tym nie bez znaczenia jest, że słoma to materiał darmowy, ponieważ każde gospodarstwo zajmujące się chowem bydła, uprawia również zboża na paszę oraz na ściółkę. W przypadku braku lub niedoboru słomy, na legowiska stosuje się substytuty takie jak: suche trociny, torf, rozdrobnioną korę, piasek oraz różne rodzaje materaców gumowych.
W ostatnich latach uprawia się zboża niskie, które nie wylegają a po zbiorze kombajnem jest coraz mniejsza ilość słomy. Oprócz tego obecnie znaczenie jej wzrosło, ponieważ duże jej ilości skupują przedsiębiorstwa, które przeznaczają ją do produkcji ekologicznego opału (brykiety). W związku z tym wiele gospodarstw rolnych nie posiada odpowiedniej ilości słomy, na własne potrzeby paszowe jak i na ściółkę. Jest towarem deficytowym wśród rolników i dosyć drogim, szczególnie w rejonach o dużej produkcji zwierzęcej. W związku z tym zaczęto szukać innych materiałów nadających się na ściółkę. Takim materiałem innowacyjnym są odseparowane części stałe z gnojowicy. Do tego celu służą odpowiednie urządzenia nazywane jako separatory. Tą innowacyjną technologię najpierw zastosowano w USA w stanach o łagodnym klimacie, następnie w Holandii i Niemczech. Przeprowadzone w USA i Europie próby separowania gnojowicy na część płynną i stałą, zostały ocenione pozytywnie. Otrzymany materiał zaczęto stosować w oborach jako ściółka na legowiska. Stwierdzono w Europie, że można ją stosować także w krajach, gdzie klimat jest chłodniejszy.
Ta technologia obróbki gnojowicy na ściółkę dla krów ma również wielu krytyków w kraju. Wyrażają oni swoje obawy, że ściółka pochodząca z mieszaniny kału i płynnych odchodów zwierzęcych, zastosowana na legowiskach znacznie pogorszy jakość mleka i będzie miała także negatywny wpływ na zdrowotność wymion krów. Z przeprowadzonych badań w USA, Holandii i w Niemczech przez służby weterynaryjne i zakłady mleczarskie wynika, że nie ma różnic zarówno w ilości zarazków w „separacie” (po odsączeniu) przed ścieleniem, jak i w czasie jego użytkowania na legowisku. Natomiast aby zapobiec ryzyku zapalenia wymion i mastitis, stwierdzono niewielką dopuszczalną koncentrację drobnoustrojów. Wynika z tego, że otrzymany z gnojowicy separat nie powoduje zwiększenia komórek somatycznych w mleku, a jego jakość odpowiada normom weterynaryjnym i mleczarskim.
Działanie separatora
Separator składa się z podstawy, do której przymocowane są pozostałe zespoły. W szczelnej walcowej obudowie obraca się wewnątrz cylindrycznego sita szczelinowego przenośnik śrubowy (ślimak). Jest to klasyczna mechaniczna prasa śrubowa. Działanie jej polega na odcedzeniu części stałych (wyciskaniu) z frakcji płynnej gnojowicy. Gnojowica do separatora jest tłoczona pompą, wyposażoną w docinacz, który rozdrabnia resztki słomy zawarte w gnojowicy. W obudowie separatora przenośnik śrubowy transportując gnojowicę powoduje, że przez cylindryczne sito szczelinowe przedostaje się tylko frakcja płynna do obudowy, a następnie do rury odciekowej urządzenia. Pozostała frakcja stała (wytłoczyny) przesuwa się w obudowie do wylotu separatora. Na wylocie separatora znajdują się klapy dociskowe, wytwarzające ustawione ciśnienie prasowania. Gdy większy jest nacisk klap, tym większe ciśnienie na wylocie, a co za tym idzie, otrzymuje się bardziej suchą frakcję stałą. Można nimi regulować zawartość suchej masy w uzyskiwanym „separacie”, regulując odpowiednio nacisk klap. Regulowany nacisk klap pozwala na uzyskanie zawartości suchej masy od 25-40%. Odcedzona frakcja płynna kierowana jest z powrotem do zbiornika gnojowicy lub laguny, skąd można ją pobierać do deszczowania lub rozlewania na pole.
W kraju ta innowacyjna technologia obróbki gnojowicy dopiero zaczyna być wprowadzana w gospodarstwach rolnych. Od kilku lat wykorzystuje się odseparowaną gnojowicę, tj. frakcję stałą jako ściółkę na legowiska, nazywając ją separatem, wytłoczynami lub zieloną ściółką. Wydajność separacji zależy od gęstości gnojowicy oraz od zastosowanych sit szczelinowych, które są wymienne. W sitach o długości 26 cm, przy szerokości otworów 0,5 mm wydajność urządzenia wynosi 17 m3/h a przy sitach 0,75 mm wzrasta do 22 m3/h, ale masa frakcji stałej ulega wówczas zmniejszeniu. Model separatora o długości sita 26 cm napędzany jest silnikiem o mocy 3kW, a koszt zakupu to ok. 50 tys. zł. Ten model zalecany jest dla stad powyżej 50 sztuk bydła.
Model z sitem długości 52 cm i silnikiem 5,5kW przeznaczony jest do większych stad i jest najpopularniejszy wśród rolników. Dla dużych ferm producent proponuje długość sita do separacji 78 cm, przez co zwiększa się wydajność pracy.
Separator na terenie gospodarstwa można zamontować w formie stałej lub mobilnej. Na stale najlepiej jest ustawić urządzenie separatora na pomoście obok zbiornika z gnojowicą. Takie usytuowanie urządzenia zapewni dużo miejsca do składowania frakcji stałej oraz spowoduje grawitacyjny odpływ frakcji płynnej do zbiornika. Do pomostu z urządzeniem podłącza się rurociąg z gnojowicą, grawitacyjny rurociąg odpływu frakcji płynnej do zbiornika gnojowicy oraz rynnę zsypową odbierającą gotowy separat. Można również wylot separatora skierować do pomieszczenia zadaszonego, wówczas frakcję stałą przechowuje się dłużej i jest ona zabezpieczona przed opadami atmosferycznymi.
Innym rozwiązaniem jest zamontowanie separatora na podwoziu kołowym, np. na przyczepie ciągnikowej, wówczas urządzenie do separacji staje się mobilne, a jego zaletą jest możliwość obsługiwania kilku obór na terenie gospodarstwa.
Prawidłowy separat po odcedzeniu gnojowicy powinien zawierać jak najwięcej części organicznych (stałych). Gdy w jego skład wchodzą drobne maziste cząsteczki, to produkt będzie posiadał postać papkowatą, nieodpowiednią do ścielenia legowisk. Jeżeli w gnojowicy znajduje się więcej niestrawnych części, to separat jest lepszym materiałem na ściółkę.
Sposób ścielenia
Separatem można ścielić dwoma sposobami:
- świeżym separatem, bezpośrednio po wysypaniu z urządzenia,
- po 6-tygodniowym kompostowaniu w pryźmie.
W sposobie pierwszym do ścielenia używa się świeżo odseparowanej frakcji stałej poprzez regularne uzupełnianie ściółki na legowisku, a po całkowitym zużyciu się ją wymienia. Niektórzy posypują takie legowiska środkiem dezynfekcyjnym, np. kredą pastewną lub wapnem hydratyzowanym w ilości ok. 5%, aby zapobiec rozwojowi mikroorganizmów chorobotwórczych (bakterie, wirusy, grzyby).
Proces kompostowania musi być prowadzony bezwzględnie w obiekcie pod zadaszeniem, ponieważ frakcja stała w przypadku zamoknięcia nie nadaje się na ściółkę. Zalecane ścielenie winno odbywać się 2 razy w tygodniu. W pozostałych dniach legowiska dościela się cienką warstwą, która nie może być zbyt gruba, najwyżej ok. 1 cm. Taka warstwa najlepiej się dosusza na legowisku od ciepła wydzielanego przez krowy i bardzo dobrze dopasowuje się do geometrycznych kształtów ciała zwierząt. Gdy w separacie jest więcej suchej masy, wówczas lepiej wchłania on płynne odchody, co znacznie podnosi czystość legowisk. Do prawidłowego ścielenia separat musi posiadać co najmniej 35% suchej masy. Poniżej tej wartości należy go naturalnie dosuszyć np. pod przewiewną wiatą z zadaszeniem. Na stanowisko zaleca się stosować dawkę separatu w ilości ok. 10 kg i następnie należy dosypywać aż do zużycia, a po usunięciu wymienić na świeży.
Ścielenie można przeprowadzić mechanicznie, najlepiej używając do tego celu wcześniej eksploatowanych tradycyjnych wozów paszowych z bocznym wyładunkiem. Podgarnianie i rozgarnianie na całą długość legowiska wykonuje się ręcznie. Usuwanie separatu z legowisk i korytarzy spacerowych jest łatwe urządzeniami mechanicznymi, nie powoduje on awarii, jak to się często zdarza w przypadku stosowania piasku. Obora powinna być wyposażona w dobrą wentylację, przy mało sprawnej mogą się tworzyć twarde warstwy separatu i trzeba je często wzruszać. W kraju eksploatowanych jest z powodzeniem kilka linii obróbczych gnojowicy, z przeznaczeniem na ściółkę.
Zaletą stosowania tej technologii obróbki gnojowicy, jest możliwość zmniejszenia pojemności zbiornika gnojowicy od 10-30%. Odpada w gospodarstwie konieczność rozcieńczania gnojowicy przed rozlewaniem. Frakcja płynna jest rzadsza od tradycyjnej, łatwiej wsiąka w glebę, zmniejsza uciążliwy zapach i straty azotu. Natomiast w okresie zimowym, urządzenie musi pracować w pomieszczeniu o dodatniej temperaturze, aby nie zamarzło.
Tą technologię ścielenia poleca się w oborach powyżej 100 krów z uwagi na wysokie koszty zakupu separatora. Ale odpowiedni typ separatora może z powodzeniem obsłużyć stado do 600 krów. Są to urządzenia drogie, ale wydajne i z punktu widzenia ekonomicznego nadają się przede wszystkim do dużych ferm bydła.
