Archiwum

Ewa Stamirowska-Krzaczek
Instytut Nauk Rolniczych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie
Paweł Krzaczek
Katedra Energetyki i Pojazdów, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

 

Przez prawie pięćdziesiąt lat oparte na traktatach unijnych główne cele Wspólnej Polityki Rolnej były niezmienne. Kolejne reformy wprowadziły zmiany tylko w instrumentach wykorzystywanych na potrzeby tej polityki. Początkowo elementy polityki rozwoju obszarów wiejskich były częścią Wspólnej Polityki Rolnej i dopiero w 2000r. Wspólną Politykę Rolną podzielono na dwa filary i ustanowiono osobną politykę poświęconą wyłącznie rozwojowi obszarów wiejskich.

 

 

                Ministerstwo Rolnictwa zaprezentowało w sejmowej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi założenia Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, który w większości powtarza wcześniejsze działania i rozwiązania, ale jest też kilka nowych propozycji. Uwzględniają one 6 priorytetów w zakresie rozwoju obszarów wiejskich określonych w art. 5 Projektu Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Zachowano 3 główne cele przekrojowe:

■             innowacje;

■             zmiany klimatu;

■             środowisko.

                Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 ukierunkowany jest głównie na wzrost konkurencyjności rolnictwa z uwzględnieniem celów rolnośrodowiskowych. Planowana jest pogłębiona regionalizacja Programu, która w swoim zakresie obejmuje:

■             program planowany centralnie z zachowaniem zasady partnerstwa;

■             wpływ regionów na wybór działań i podział środków;

■             wybór działań uzależniony od specyfiki regionu;

■             regionalne kryteria dostępu i wyboru operacji;

■             przekazanie części funkcji wdrożeniowej różnym podmiotom.

                W nowym PROW nie będzie osi, będą cele i priorytety, a pomoc będzie ukierunkowana na realizację mierzalnych celów i badanie efektów, co ma obowiązywać w zakresie:

■             koncentracja tematyczna, która obejmuje 11 tematów (tzw. tematyczne „menu”) wynikających ze strategii Europa 2020, zawarte we Wspólnotowych Ramach Strategicznych (WRS);

■             makro warunkowość;

■             warunkowość ex ante, czyli obowiązek spełnienia przez państwo członkowskie i regiony warunków powiązanych z tematycznym „menu” polityki;

■             rezerwa na wykonanie (warunkowość ex post), która dostępna będzie, gdy programy będą miały precyzyjnie zdefiniowane oraz mierzalne cele, ponadto 5% ogółu środków odłożone będzie na rezerwę. Rezerwa będzie rozdzielana w 2019 roku na podstawie postępu w realizacji celów programu, natomiast priorytety, które nie osiągną celu nie będą kwalifikować się do uzyskania dodatkowych środków w ramach rezerwy.

                PROW na lata 2014-2020, zgodnie z celami strategii „Europa 2020” oraz ogólnymi celami Wspólnej Polityki Rolnej i priorytetową misję polityki rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej na lata 2014-2020 możemy przedstawić za pomocą trzech długoterminowych celów strategicznych:

1. Konkurencyjność rolnictwa poprzez wspieranie innowacji i restrukturyzacji oraz umożliwianie sektorowi rolnemu korzystanie z zasobów;
2. Zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi poprzez ochronę środowiska i krajobrazu wiejskiego oraz utrzymanie zdolności produkcyjnej użytków rolnych;
3. Zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich w całej UE poprzez wzmacnianie potencjału ludzkiego na szczeblu lokalnym, budowę potencjału i poprawę warunków lokalnych oraz więzi między ośrodkami miejskimi, a obszarami wiejskimi.

                Przedstawione cele PROW 2014-2020, będą realizowane w ramach sześciu priorytetów, z których każdy ma swój tzw. obszar interwencji, ze ściśle określonymi działaniami.

 

W zależności od celu strategicznego beneficjentami działań w obrębie priorytetu 1, mogą być:

1A.         Zwiększanie innowacyjności i bazy wiedzy na obszarach wiejskich:

✓            instytucje naukowo-badawcze;

✓            doradztwo publiczne;

✓            szkoły rolnicze lub szkoły leśne lub centra kształcenia ustawicznego lub centra kształcenia praktycznego prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) lub organy administracji rządowej.

1B. Wzmacnianie powiązań między rolnictwem i leśnictwem, a badaniami i innowacją:

✓            instytucje naukowo-badawcze;

✓            doradztwo publiczne;

✓            podmioty prowadzące działalność szkoleniową.

1C. Promowanie uczenia się przez całe życie oraz szkolenia zawodowego w sektorach rolnym i leśnym:

✓            instytucje naukowo-badawcze;

✓            szkoły rolnicze lub szkoły leśne lub centra kształcenia ustawicznego lub centra kształcenia praktycznego prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) lub organy administracji rządowej;

✓            Krajowe Centrum Edukacji Rolniczej;

✓            podmioty prowadzące działalność szkoleniową;

✓            doradztwo publiczne.

 

W zależności od celu strategicznego beneficjentami działań w obrębie priorytetu 2, mogą być:

2A. Ułatwianie restrukturyzacji gospodarstw stojących przed problemami strukturalnymi, szczególnie gospodarstw o niskim poziomie uczestnictwa w rynku, gospodarstw prowadzących działalność o charakterze rynkowym w określonych sektorach i gospodarstw wymagających zróżnicowania produkcji rolnej:

✓            Rolnik lub grupa rolników – min. 2 osoby (rolnik będący beneficjentem tego działania może być osobą fizyczną, osobą prawną, spółką osobową, prowadząca działalność rolniczą w celach zarobkowych w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej).

2B. Ułatwianie wymiany pokoleniowej w sektorze rolnym:

✓            Młody rolnik – osoba, która nie ukończyła 40 roku życia, posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe i po raz pierwszy rozpoczyna samodzielne prowadzenie gospodarstwa rolnego jako kierujący gospodarstwem, czyli nie prowadziła działalności rolniczej lub prowadzi działalność rolniczą nie dłużej niż 18 miesięcy w dniu złożenia wniosku o przyznanie pomocy.

 

W zależności od celu strategicznego beneficjentami działań w obrębie priorytetu 3, mogą być:

3A. Lepsze zintegrowanie głównych producentów z łańcuchem żywnościowym poprzez systemy jakości, promocję na rynkach lokalnych i krótkie cykle dostaw, grupy producentów i organizacje międzybranżowe:

✓            Rolnik lub grupa rolników;

✓            Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która:

1. a) posiada zarejestrowaną działalność w zakresie przetwórstwa lub wprowadzania do obrotu produktów rolnych,
2. b) działa jako przedsiębiorca wykonujący działalność jako mikro, małe lub średnie przedsiębiorstwo.

✓            Gmina w przypadku zakresu dotyczącego dziedzictwa kulturowego wsi;

✓            Gmina lub związek między-

                gminny – w przypadku zakresu dotyczącego infrastruktury handlowej – targowiska;

✓            Gmina – w przypadku zakresu dotyczącego infrastruktury małej skali;

✓            Grupy producentów (w tym grupy producentów owoców i warzyw), wpisane do rejestru prowadzonego przez marszałka województwa.

3B. Wspieranie zarządzania ryzykiem w gospodarstwach rolnych:

✓            Rolnik lub grupa rolników. Jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną, zrzeszająca osoby fizyczne lub prawne, która ma na celu zaspokajanie potrzeb w dziedzinie zapobiegania skutkom określonych zjawisk atmosferycznych powodujących niszczenie potencjału produkcyjnego gospodarstw rolnych. Jednostka ta może podejmować prowadzenie działalności umożliwiającej osiągnięcie zysku, jeśli przeznaczony będzie on wyłącznie na cele statutowe organizacji.

 

W zależności od celu strategicznego beneficjentami działań w obrębie priorytetu 4, mogą być:

4A. Odtwarzanie i zachowanie różnorodności biologicznej, w tym na obszarach Natura 2000 oraz rolnictwa o wysokiej wartości przyrodniczej i stanu europejskich krajobrazów:

✓            Rolnicy, grupy rolników, grupy rolników i innych gospodarujących gruntami, w uzasadnionych przypadkach także inni gospodarujący gruntami lub ich grupy;

✓            Rolnik, który użytkuje grunty rolne położone na obszarach z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami, które zostały wyznaczone zgodnie z art. 33 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW).

4B, 4C. Poprawa gospodarki wodnej; Poprawa gospodarowania glebą:

✓            Rolnicy lub grupy rolników, którzy dobrowolnie podejmują się utrzymać lub przejść na praktyki i metody rolnictwa ekologicznego określone w rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007;

✓            Starosta;

✓            Jednostki organizacyjne przekazane samorządowi województwa na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872, z późn. zm.).

 

Cele szczegółowe:

5A. Poprawa efektywności korzystania z zasobów wodnych w rolnictwie;

5B. Poprawa efektywności korzystania z energii w rolnictwie i przetwórstwie spożywczym;

5C. Ułatwianie dostaw i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii produktów ubocznych, odpadów, pozostałości i innych surowców nieżywnościowych dla celów biogospodarki;

5D. Redukcja emisji podtlenku azotu i metanu z rolnictwa;

5E. Zwiększenie sekwestracji węgla w rolnictwie i leśnictwie.

                Inwestycje w przedsiębiorstwach i gospodarstwach, których efektem dodatkowym jest oszczędność wody, energii, wykorzystanie produktów ubocznych lub odpadowych, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii lub produkcja surowców odnawialnych do produkcji energii będą wspierane w ramach działania Inwestycje w środki trwałe realizowanego w ramach priorytetu

2 oraz 3. W efekcie realizowany będzie postulat zmniejszenia presji na środowisko i przeciwdziałania zmianom klimatu. Poprawa bilansu gazów cieplarnianych poprzez zmniejszenie ich emisji może następować w wyniku realizacji inwestycji wymienionych powyżej oraz zwiększenia sekwestracji dwutlenku węgla w wyniku zalesień i niektórych schematów programu rolnośrodowiskowoklimatycznego.

                W zależności od celu strategicznego beneficjentami działań w obrębie priorytetu 5, mogą być:

✓            Rolnicy – właściciele gruntów rolnych oraz gruntów innych niż rolne, z wyłączeniem jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej reprezentujących Skarb Państwa w zakresie zarządzania mieniem stanowiącym własność Skarbu Państwa.

 

W zależności od celu strategicznego beneficjentami działań w obrębie priorytetu 6, mogą być:

6A. Ułatwianie różnicowania działalności, zakładania nowych, małych przedsiębiorstw i tworzenia miejsc pracy:

✓            Osoba fizyczna ubezpieczona na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jako rolnik, małżonek rolnika lub domownik deklarujący podjęcie działalności pozarolniczej.

6B. Wspieranie lokalnego rozwoju na obszarach wiejskich:

✓            gmina– w przypadku zakresu dotyczącego dziedzictwa kulturowego wsi;

✓            gmina lub związek międzygminny – w przypadku zakresu dotyczącego infrastruktury handlowej – targowiska;

✓            gmina – w przypadku zakresu dotyczącego infrastruktury małej skali.

Leader – gminy wiejskie oraz gminy miejsko-wiejskie i gminy miejskie z wyłączeniem miejscowości powyżej 20 000 mieszkańców.

                Najważniejsze typy działań objętych wsparciem PROW 2014-2020:

✓            inwestycje w projekty demonstracyjne poszerzające bazę wiedzy i najlepszych praktyk innowacji w zakresie produkcji rolnej lub leśnej, lub przetwórstwa rolno-spożywczego;

✓            działania upowszechniające innowacyjne rozwiązania dotyczące produkcji rolnej lub leśnej, lub przetwórstwa rolno-spożywczego;

✓            działania szkoleniowe ukierunkowane na rozwój wiedzy i umiejętności zawodowych przez rolników lub posiadaczy lasów, uczniów szkół rolniczych i leśnych, doradców rolnych i nauczycieli szkół rolniczych lub leśnych;

✓            kompleksowa pomoc doradcza dla grup docelowych;

✓            pomoc finansowa na materialne lub niematerialne inwestycje poprawiające ogólne wyniki gospodarstw rolnych prowadzących zarobkową działalność rolniczą,

✓            przetwórstwo i wprowadzanie do obrotu produktów rolnych;

✓            zapobieganie lub minimalizacja skutków prawdopodobnych klęsk żywiołowych lub katastrof w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych produkcji rolnej oraz operacje odtwarzające potencjał produkcji roślinnej lub zwierzęcej zniszczony w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych lub katastrof;

✓            scalanie gruntów;

✓            pomoc techniczna w PROW 2014-2020 obejmuje kategorie działań: działania instytucji odpowiedzialnych za przygotowanie, zarządzanie, monitorowanie, ocenę, informację i komunikację, tworzenie sieci, rozpatrywanie skarg oraz kontrolę i audyt; działania informacyjno-promocyjne dotyczące PROW; stworzenie i utrzymanie Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich.

                Mimo, że globalny budżet Unii na Wspólną Politykę Rolną w latach 2014-2020 roku jest o około 12% mniejszy niż na poprzednią „siedmiolatkę” (PROW 2007-2013), to Polska tego nie odczuje. Dla naszego kraju przypadnie największa pula środków – 42,4 mld euro i będzie to więcej niż dostaliśmy poprzednio, bo dotychczas na rolnictwo mieliśmy do dyspozycji 39,2 mld euro.

                Na dopłaty bezpośrednie w nowym finansowaniu przypadnie 23,7 mld euro, na PROW 2014-2020 – 13,5 mld euro. Pieniądze przeznaczone w latach 2014-2020 na dopłaty bezpośrednie pozwolą ukształtować średnią płatność na poziomie ok. 240 euro na hektar. Ponadto w dopłatach bezpośrednich w latach 2014-2020, nastąpi stabilizacja, ponieważ ich wysokość na najbliższe siedem lat jest znana. Dotychczas bowiem było tak, że wielkość środków na dopłaty bezpośrednie w danym roku była ostatecznie ustalana w III kwartale danego roku. Ponadto zmienią się zasady przyznawania dopłat bezpośrednich. Założenie bowiem przewiduje uzależnienie przyznania 30% dopłat bezpośrednich od spełniania przez rolników wymogów ekologicznych. W praktyce oznacza to, że jeśli będą chcieli otrzymywać „pełne” dopłaty, to będą musieli różnicować uprawy, utrzymywać istniejące trwałe użytki zielone i posiadać na użytkach rolnych obszar proekologiczny. Takim obszarem może być ugór, strefa buforowa, pasy wzdłuż obrzeży lasu itp. Przy czym – co istotne – wymóg utrzymywania obszaru proekologicznego obejmie te gospodarstwa rolne, których grunty orne zajmują więcej niż 15 ha.

                W przypadku Polski niezwykle istotne jest to, że z tych wymogów będzie wyłączone ponad 80% gospodarstw, ponieważ są małe i ta proekologiczna reforma ich nie dotyczy. Ten „ekologiczny przepis” wejdzie w życie w 2015 roku, a 2014 rok będzie okresem przejściowym, w którym nie będzie to jeszcze obowiązywać i wsparcie będzie udzielane gospodarzom na dotychczas obowiązujących zasadach.

                Inną ważną zmianą jest wykluczenie z otrzymywania dopłat bezpośrednich m.in. lotnisk i terenów sportowych, mimo, że mogą być one użytkowane rolniczo.

                Wszystko też wskazuje, że rolnicy, przedsiębiorcy i samorządowcy z terenów wiejskich będą potrafili skorzystać z szansy płynącej ze wsparcia PROW 2014-2020. Jednakże dzięki nowym zmianom w PROW na lata 2014-2020 wielu rolników, producentów i samorządów z terenów wiejskich będzie posiadać, być może, niepowtarzalną okazję skorzystania z tak wysokiego poziomu wsparcia. Pozostaje jedynie podjąć adekwatne działania i wykorzystać dotychczasowe doświadczenia oraz przykłady dobrych praktyk.