Archiwum

Dariusz S. Minakowski, Halina Skórko-Sajko
UWM Olsztyn

 

Jednym z podstawowych działów w użytkowaniu bydła mlecznego, gdzie nowe technologie oraz innowacje wpłynęły na olbrzymi postęp, jest produkcja pasz i żywienie krów. Znalazło to odzwierciedlenie w wyraźnym wzroście wydajności mlecznej krów, odznaczających się jak wiadomo dużym, stale doskonalonym genetycznie potencjałem produkcyjnym oraz w znacznej poprawie jakości surowca dla potrzeb przetwórstwa.

 

                Postęp w żywieniu krów związany jest z wprowadzeniem nowych systemów wartościowania pasz oraz norm żywienia bydła (NRC, DLG, INRA, VEM, system nordycki). Podstawowym celem współczesnych systemów wartościowania pasz i żywienia bydła jest optymalizacja wykorzystania składników pokarmowych paszy w procesie konwersji na potrzeby bytowe oraz efekty produkcyjne (mleko, reprodukcja, przyrost masy ciała). Duże znaczenie ma wpływ żywienia krów na jakość produktu oraz ograniczenie strat azotu i energii w procesach trawienia i metabolizmie. Wiąże się z tym również ograniczenie emisji węgla (CO2, CH4) oraz innych pierwiastków (N, P) do środowiska.

                Kluczową jednak rolę, w unowocześnieniu i poprawie efektywności żywienia bydła mlecznego, ma pozyskiwanie wysokiej jakości pasz dostosowanych do potrzeb pokarmowych krów. Wprowadzenie nowych technologii (TMR/PMR) w żywieniu krów wpłynęło w dużym stopniu na wzrost wydajności mlecznej krów, poprawę wykorzystania paszy oraz zwiększenie towarowości gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka. Specjalizacja gospodarstw w produkcji mleka oraz obserwowany wzrost liczebności stada sprzyja nie tylko wprowadzaniu innowacji w zakresie żywienia krów, ale także mechanizacji i automatyzacji a nawet robotyzacji całego cyklu produkcji mleka (Fot 1).

                Swoistą rolę w unowocześnieniu i racjonalizacji żywienia krów oraz w poprawie wykorzystania paszy odgrywają produkty biotechnologii.

                Wykorzystanie techniki komputerowej, w tym specjalistycznych programów żywienia krów oraz systematyczna kontrola wartości pokarmowej pasz, umożliwia precyzyjne bilansowanie i utrzymanie wymaganej koncentracji składników pokarmowych w suchej masie dawki. Stanowi to jeden z podstawowych wyznaczników nowoczesnego żywienia krów, które ma bezpośredni wpływ na stymulację produkcji mleka o wysokiej jakości, stan zdrowotny, funkcje rozrodcze oraz okres użytkowania i wydajność życiową zwierząt.

                Jednorodne żywienie krów w technologii TMR/PMR (przy stosowaniu na ogół wielokrotnych odpasów w ciągu doby) wpływa nie tylko na stabilność funkcji żwacza i uzyskiwane efekty produkcyjne, ale umożliwia sterowanie żywieniem krów w zależności od okresu laktacji, aktualnych potrzeb pokarmowych i stanu fizjologicznego zwierząt. W nowych rozwiązaniach różnych systemów żywienia krów zwraca się również szczególną uwagę na ograniczenie nakładów robocizny, zwiększenie pobierania suchej masy oraz utrzymanie stabilnej produkcji mleka od stada. Ważną rolę odgrywa żywieniowa prewencja schorzeń metabolicznych występujących często w przypadku intensywnie użytkowanych krów oraz poprawa warunków utrzymania i dobrostanu zwierząt. Dominujące dotychczas tendencje w użytkowaniu krów do uzyskiwania rekordowych wydajności mleka „za wszelką cenę” są aktualnie ograniczane. Wpływa na to nie tylko występowanie zaburzeń metabolicznych (SARA, ketoza, zatrzymanie łożyska, zaleganie poporodowe, laminitis i in.) u wysokowydajnych krów, ale również wynikające z nich często problemy produkcyjne (production diseases) związane z zakłóceniami w rozrodzie, niekorzystnymi zmianami składu mleka, występowaniem mastitis, a także skróceniem okresu użytkowania (nadmierne brakowanie). Zwiększenie wydajności życiowej krów oraz utrzymanie dobrego stanu zdrowia zwierząt i wymaganej wysokiej jakości mleka, jest jednym z ważniejszych kryteriów w użytkowaniu bydła mlecznego. Sprzyjać temu powinno dostosowane do potrzeb fizjologicznych i produkcyjnych precyzyjne żywienie

krów, e-zarządzanie stadem i podział zwierząt na grupy technologiczno-żywieniowe.

                Wprowadzanie nowych rozwiązań, tak jak to ma miejsce w przypadku precyzyjnego chowu bydła mlecznego (PDF – Precision Dairy Farming), wpływa dodatkowo na poprawę efektów produkcyjnych, ograniczenie strat i eliminację niekorzystnych czynników, umożliwiając podejmowanie właściwych decyzji w żywieniu krów i procesie produkcji mleka.

 

Strategia żywienia krów w warunkach intensywnej produkcji mleka

                Intensywne użytkowanie bydła mlecznego oraz konieczność utrzymania wysokich standardów jakościowych pozyskiwanego surowca, wymaga stałego unowocześnienia produkcji pasz i żywienia krów.

                Do podstawowych żywieniowych uwarunkowań intensywnej produkcji mleka należy zaliczyć:

■             wysoką jakość pasz objętościowych dostosowanych do wymagań pokarmowych krów oraz możliwie duże pobranie suchej masy o wysokiej koncentracji energii i związków azotowych (Fot. 2) oraz zachowaniu właściwej struktury (Fot. 3),

■             jednorodne żywienie krów w technologii TMR/PMR,

■             stymulację wydajności krów oraz korzystne oddziaływanie na podstawowy skład mleka i jego przydatność technologiczną, w wyniku adekwatnego do potrzeb pokarmowych zaopatrzenia w energię (ze szczególnym zwróceniem uwagi na udział w dawce węglowodanów NDF, ADF, NFC w tym skrobi i innych cukrów – WSC), białka ogólnego i jego podatności na efektywny rozkład w żwaczu oraz BTJ i udziału w nim dostępnych aminokwasów (AA),

■             suplementację dawki chronionymi składnikami, w tym m.in. chronionym białkiem i niektórymi AA, chronionym tłuszczem, wybranymi lipofilnymi witaminami i beta-karotenem,

■             wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii takich jak np. glikol propylenowy, glicerol, propionian wapnia lub sodu, sole wapniowe wyższych kwasów tłuszczowych, itp. lub składników sprzyjających poprawie wykorzystania energii paszy (niacyna, karnityna, cholina lub enzymy fibrolityczne)

■             produkcję pasz fermentowanych, w których kiszonka z kukurydzy oraz sianokiszonka z porostu łąkowego lub z traw i roślin motylkowatych stanowi główne źródło składników pokarmowych w dawce (właściwy dobór odmian kukurydzy, traw i roślin motylkowatych do produkcji kiszonki warunkuje zwiększenie efektywności żywienia i wzrost wydajności mlecznej krów),

■             przemysłowe mieszanki paszowe oraz dodatki paszowe nowej generacji, które umożliwiają zbilansowanie dawki i stymulują efekty produkcyjne krów,

■             ograniczenie negatywnych czynników w żywieniu krów oraz monitoring fizjologiczno-metaboliczny w celu korekty żywienia i poprawy wykorzystania paszy.

                Obserwowany wzrost potencjału produkcyjnego i wydajności mlecznej krów a także wprowadzane zmiany warunków utrzymania (obory bezuwięziowe) oraz wzrost liczebności zwierząt w stadzie, powodują dodatkowo konieczność dostosowania żywienia do specyficznych potrzeb pokarmowych krów. W racjonalnym wykorzystaniu pasz objętościowych obowiązuje zasada maksymalnego ich udziału w dawce, na tyle na ile jest to możliwe (min. 50% sm). Udział pasz treściwych powinien być utrzymany na takim poziomie, na ile jest to konieczne, w zależności od jakości podstawowych pasz objętościowych oraz wydajności mlecznej krów.

                Strategia i systemy żywienia krów w warunkach naszego kraju związane są przede wszystkim z poziomem produkcji mleka, liczebnością zwierząt w stadzie, a także powierzchnią paszową i możliwościami techniczno-organizacyjnymi. Aktualnie stosowane są następujące podstawowe rozwiązania w organizacji żywienia krów:

■             tradycyjne żywienie krów (o wydajności <8000 kg/szt./rok) związane z wykorzystaniem pastwiska w okresie letnim (Fot. 4),

■             żywienie krów (o wydajności >8000 kg/szt./rok) związane w głównej mierze z wykorzystaniem systemu TMR/PMR w okresie zimowym a w okresie letnim system żywienia alkierzowo-pastwiskowy,

■             jednorodne żywienie alkierzowe krów (o wydajności >8000 kg/szt./rok) w ciągu całego roku w technologii TMR/PMR z uwzględnieniem podziału stada na grupy żywieniowe/technologiczne. Podstawę dawki pokarmowej stanowią pasze konserwowane, głównie w postaci kiszonek.

                Produkcja pasz opiera się w dużej mierze na surowcach roślinnych z uprawy polowej oraz produktach ubocznych przemysłu rolno-spożywczego wykorzystywanych na cele paszowe.

 

Biotechnologia w żywieniu krów

                Wykorzystanie osiągnięć biotechnologii, w tym produktów nowej generacji otrzymywanych na drodze biotechnologicznej, w produkcji pasz i żywieniu krów stanowi jeden z wyznaczników postępu w bilansowaniu specyficznych potrzeb pokarmowych bydła mlecznego. Zastosowanie tych produktów w żywieniu bydła mlecznego, przyczynia się m.in. do stymulacji wydajności mlecznej krów, korzystnego wpływu na pobieranie sm oraz przemiany w żwaczu a także na stan zdrowotny zwierząt. Produkty biotechnologii, do których zalicza się, m.in. aktywne kultury drożdży, probiotyki, prebiotyki i synbiotyki, enzymy i suplementy immunologiczne inhibitujące patogenną mikroflorę przewodu pokarmowego są często stosowane w warunkach intensywnej produkcji mleka. Wpływ aktywnych kultur drożdży na niektóre przemiany w żwaczu i jego ekosystem oraz efekty produkcyjne przedstawia rysunek 1.

                Jednym z głównych efektów stosowania drożdży probiotycznych (aktywnych kultur drożdży) w żywieniu przeżuwaczy jest wzrost aktywności mikroflory żwacza, w tym bakterii celulolitycznych. Towarzyszy temu stymulacja populacji bakterii żwaczowych (Megaspheara elsdenii, Selenomonas ruminatium) wykorzystujących mleczany, co sprzyja stabilizacji pH treści żwacza i prewencji występowania podklinicznej kwasicy żwacza. Jeżeli pH treści żwacza jest niskie, aktywność mikroflory celulolitycznej jest redukowana a populacja bakterii ulega zmianom. Również liczba wymoczków (protozoa) zmniejsza się (defaunacja) gwałtownie. Żywe kultury drożdży zużywają tlen zawarty w treści żwacza, chroniąc tym samym beztlenową mikroflorę żwacza przed ograniczeniem jej aktywności lub inaktywacją. Wpływa to korzystnie na zwiększenie pobrania suchej masy oraz wzrost produkcji mleka.

                Produkty biotechnologiczne nowej generacji stosowane w żywieniu krów to także biopleksy składników mineralnych, prekursory glukozy, konserwanty i detoksykanty a także genetycznie modyfikowane rośliny pastewne (GMO) oraz ekstrakty ziół i bioaktywne produkty z alg. Specyficznymi produktami biotechnologii są bioinokulanty (starterowe kultury bakterii) i egzogenne enzymy paszowe (hemicelulaza, ksylanaza, celulaza lub amylaza), które wykorzystuje się do produkcji pasz fermentowanych (kiszonek), w celu poprawy przebiegu procesów fermentacyjnych oraz ograniczenia strat składników i podniesienia wartości odżywczej uzyskiwanych pasz. Egzogenne enzymy (takie jak celulaza, ksylanaza, hemiceluloza oraz beta-glukanaza najczęściej stosowane są w kompozycji) pozyskiwane są z ekstraktów grzybów z gatunku Aspergillus niger, mogą stymulować namnażanie bakterii rozkładających celulozę, powodując wzrost strawności włókna NDF, suchej masy a nawet skrobi. Pod wpływem enzymów fibrolitycznych, występuje wzrost sumy lotnych kwasów tłuszczowych (LKT) w treści żwacza. Innym wykorzystaniem określonych enzymów pozyskiwanych na drodze biotechnologicznej, jest przeciwdziałanie czynnikom antyżywieniowym w paszach, w tym m.in. mikotosynom z grzybów toksynotworczych.

                Znaczącym osiągnięciem biotechnologii pod kątem specyficznych wymagań w żywieniu bydła jest aplikacja zabiegów związanych z osłoną wybranych składników odżywczych przed ich rozkładem lub inaktywacją w żwaczu. Dotyczy to m.in. niektórych składników, jak np. białka oraz aminokwasów (np. metioniny, lizyny i choliny). Osłonie poddaje się również niektóre tłuszcze i oleje roślinne a także niezbędne wielonienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) w tym skoniugowany kwas linolenowy (CLA). Również witaminy zaliczane do grupy witamin lipofilnych lub ich prekursory (np. beta-karoten) poddawane są zabiegom osłony (otoczkowania) przed ich inaktywacją w procesie przemian zachodzących w żwaczu. Głównym celem tych zabiegów jest ochrona przed rozkładem lub biologiczną inaktywacją w żwaczu oraz zwiększenie przechodzenia bypass (pasażu) tych składników bez zmian do dalszych odcinków przewodu pokarmowego krów. Składniki te udostępniane są dopiero w poza żwaczowych odcinkach przewodu pokarmowego, m.in. w jelicie cienkim, wpływając tym samym na poprawę zaopatrzenia wysokoprodukcyjnych krów.

                Przemysł paszowy oraz firmy paszowe odgrywają szczególną rolę w transmisji postępu w żywieniu krów. Dotyczy to m.in. wykorzystania najnowszej generacji produktów biotechnologii, dodatków funkcjonalnych oraz zabiegów technologicznych modyfikujących wartość odżywczą materiałów paszowych i gotowych wyrobów. Optymalizacja składu mieszanek paszowych pod kątem potrzeb pokarmowych krów i ograniczenie kosztów żywienia, gwarantuje zasadność ich stosowania w żywieniu krów w warunkach intensywnej produkcji mleka.

                Prowadzone badania nad unowocześnieniem żywienia krów, dotyczą m.in. transgenicznej manipulacji mikroflorą żwacza i całego przewodu pokarmowego w celu poprawy wykorzystania paszy, zwiększenia efektywności żywienia i poprawy stanu zdrowia zwierząt. Wiąże się z tym również immunomodulacja (szczepienia) zwierząt, wykorzystywana m.in. do zwiększenia wydajności krów w wyniku zmian aktywności endogennych, anabolicznych hormonów i enzymów.

                Ograniczona w stosunku do zapotrzebowania wysokoprodukcyjnych krów absorpcja glukozy w przewodzie pokarmowym, jest często czynnikiem limitującym wydajność mleka. Jak wiadomo octany i propioniany są głównymi produktami żwaczowej fermentacji, lecz tylko propioniany są bezpośrednio wykorzystywane jako glukogenny substrat w wątrobie przeżuwacza do syntezy glukozy. Metaboliczny efekt w tym zakresie można poprawić m.in. poprzez transgeniczną przemianę części octanów do glukozy, dzięki wykorzystaniu specyficznego bakteryjnego genu zdolnego do przemian octanów w przewodzie pokarmowym. Może to mieć znaczenie w żywieniu krów dawkami z dużym udziałem pasz objętościowych, pod wpływem, których w żwaczu powstają znaczne ilości octanów.

                Jak z tego wynika, stosowanie w żywieniu bydła mlecznego produktów biotechnologii umożliwia przede wszystkim wzrost efektywności produkcji mleka i poprawę jego właściwości prozdrowotnych. Nie bez znaczenia jest również ich oddziaływanie w aspekcie poprawy stanu zdrowia i odporności zwierząt oraz utrzymania wysokiej i stabilnej produkcji mleka. Należy przy tym zaznaczyć, że efekt stosowania w żywieniu krów produktów pozyskanych na drodze biotechnologicznej i ich wpływ na modyfikację metabolizmu żwaczowego oraz ich produkcyjność, zależy w znacznym stopniu od jakości pasz i intensywności żywienia krów, okresu laktacji i wydajności mlecznej oraz warunków utrzymania zwierząt.

Automatyzacja i robotyzacja żywienia krów

                Wprowadzenie w żywieniu krów technologii TMR/PMR przyczyniło się również do rozwoju systemów automatycznego sporządzania i zadawania paszy. W żywieniu krów w technologii PMR zostały dodatkowo wprowadzone automatyczne stacje dozujące paszę treściwą. Również w przypadku zastosowania robotyzacji udoju, wykorzystano system automatycznego dozowania paszy treściwej lub dodatków paszowych w robotach udojowych. W zależności od wydajności mlecznej krów oraz ich stanu fizjologicznego w automatycznych stacjach żywienia dozowana jest pasza treściwa najczęściej w postaci granulowanej mieszanki paszowej oraz dodatki paszowe w postaci stałej lub płynnej.

                Znacznym osiągnięciem w automatyzacji żywienia krów jest automatyczna obsługa stołu paszowego. Dotyczy to zarówno w pełni zmechanizowanego zadawania paszy z różnego typu wozów paszowych lub automatycznego żywienia przy użyciu robotów paszowych. Materiały paszowe do sporządzenia TMR lub PMR pobierane są w określonych ilościach do komory mieszania w wozie paszowym lub do robota paszowego. Po właściwym wymieszaniu, gotowy TMR podawany jest na stół paszowy, przy wykorzystaniu samojezdnych lub zagregatowanych z ciągnikiem wozów paszowych lub coraz częściej spotykanych w nowoczesnych fermach krów bezobsługowych, samojezdnych robotów paszowych (Lely Vector, DeLaval, Jeantil, Aviso Belair i system Pellon). Innym rozwiązaniem technologicznym automatycznego żywienia krów może być system mobilnych podwieszanych nad stołem paszowym robotów firmy Pellon lub deLaval DelPro (Fot. 5, Fot. 6).

                Wspólną cechą wszystkich systemów automatycznego sporządzania i zadawania paszy (TMR/PMR) oraz automatycznych stacji żywienia jest ich pełna komputeryzacja i możliwość precyzyjnego żywienia krów zgodnie z określonym programem (Fot. 7). Nie bez znaczenia jest również przy tym, redukcja nakładów robocizny oraz racjonalne żywienie krów w zależności od wydajności, okresu laktacji i stanu fizjologicznego. W stosowanych automatycznych systemach żywienia, możliwa jest również bieżąca kontrola i korekta dawki pokarmowej.

                Dopełnieniem zautomatyzowanej obsługi stołu paszowego na fermie krów jest mechaniczne podgarnianie paszy. W przypadku firmy Lely zabieg ten odbywa się przy użyciu robota Juno 150 (Fot. 8). Utrzymanie porządku na stole paszowym w wyniku podgarniania rozrzuconej częściowo paszy, wpływa na równomierne udostępnianie zwierzętom całej ilości zadanej paszy w trakcie odpasu. Dzięki temu uzyskuje się zwiększenie pobrania suchej masy przez krowy, zmniejszenie ilości niewyjadów i ograniczenie sortowania paszy, co znajduje swoje odzwierciedlenie w poprawie wydajności mlecznej krów.

Precyzyjne żywienie krów z uwzględnieniem podziału stada na grupy technologiczne

                Duże zainteresowanie poprawą efektywności produkcji mleka, spowodowało wprowadzenie w ostatnich latach nowych rozwiązań i systemów produkcji, m.in. precyzyjny chów bydła mlecznego (PDF – Precision Dairy Farming), w tym precyzyjnego żywienia krów mlecznych.

                Precyzyjne żywienie krów definiowane jest jako sposób żywienia oraz produkcji pasz, ściśle dostosowany do fizjologicznych i produkcyjnych potrzeb zwierząt. W swoich założeniach taki system żywienia krów umożliwia uzyskanie większej wydajności mleka o wysokiej jakości, przy jednoczesnym obniżeniu kosztów jego produkcji oraz zmniejszeniu obciążenia środowiska. W precyzyjnym żywieniu krów wykorzystuje się technologie informatyczne i systemy czujników do określenia fizjologiczno-żywieniowych wskaźników oraz efektów produkcyjnych zwierząt. Technologiczny postęp dokonywany jest m.in. dzięki wprowadzaniu monitoringu krów przy użyciu systemu sensorów (Maltz, 2010).

                Na tej podstawie można precyzyjnie określić indywidualne potrzeby pokarmowe krów w danym okresie ich użytkowania. Sprzyjają temu nielimitowane możliwości gromadzenia danych, e-zarządzanie stadem i programy pozwalające na wszechstronne wykorzystywanie uzyskiwanych danych. Dzięki temu można optymalizować żywienie i proces produkcji mleka oraz łatwiej wprowadzać innowacje i nowe rozwiązania technologiczne.

                Niezbędnym warunkiem do funkcjonowania precyzyjnego żywienia krów są następujące założenia i wymagania:

■             nowe, profesjonalne podejście do podstawowych procesów fizjologicznych i metabolicznych,

■             kontrola fizjologiczno-metabolicznych, behawioralnych i żywieniowych wskaźników (pobierania paszy, przeżuwania, temperatury i pH treści żwacza), analiza krwi, moczu, konsystencji kału, detekcja rui,

■             konieczność posiadania wysokich kwalifikacji zawodowych,

■             kontrola stanu zdrowia zwierząt i efektów produkcyjnych,

■             optymalizacja czynników ekonomicznych i środowiskowych,

■             podejmowanie właściwych decyzji produkcyjnych oraz dotyczących dobrostanu i ochrony zdrowia zwierząt (ograniczenie interwencji weterynaryjnych na rzecz prewencji),

■             wykorzystanie programów żywienia i e-zarządzania stadem w celu optymalizacji produkcji mleka (z uwzględnieniem strony ekonomicznej),

■             dostęp do precyzyjnych i tanich analiz pasz*,

■             właściwe wykorzystanie wyników oceny jakości i nowoczesnych systemów wartościowania pasz dla określenia ich wartości odżywczej i produkcyjnej,

■             kontrola masy ciała i ocena kondycji krów w BCS.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

*Alternatywnym rozwiązaniem w porównaniu do tradycyjnej analizy chemicznej pasz jest metoda NIRS

(Near Infrared Reflectance Spectroscopy), czyli spektroskopia w bliskiej podczerwieni. Metoda ta umożliwia uzyskanie w krótkim okresie czasu wyników analizy podstawowego składu paszy. Analiza ta wpływa na znaczne obniżenie kosztów oceny składu paszy.

                Współzależności między podstawowymi funkcjami fizjologiczno-metabolicznymi krowy a czynnikami środowiskowymi, żywieniem oraz produkcją mleka i e-zarządzaniem stadem w celu optymalizacji produkcji mleka przedstawiono na Rys 2.

                Jak z tego wynika kluczem do poprawy efektywności produkcji mleka jest wiedza o zależnościach między fizjologiczno-metabolicznymi wskaźnikami w organizmie krowy a jej środowiskiem, w tym przede wszystkim żywieniem. Znajomość reakcji zwierząt na zmianę różnych czynników środowiskowych

na podstawie analizy zmian fizjologiczno-metabolicznych parametrów u krów stanowi podstawę do podejmowania właściwych decyzji w celu poprawy efektów produkcyjnych i zmian w żywieniu zwierząt.

                Jak z tego wynika, ważnym zagadnieniem dla poprawy efektywności produkcji mleka jest wiedza o interakcjach między fizjologiczno-metaboliczną reakcją zwierząt na czynniki środowiskowe, w tym przede wszystkim dotyczące żywienia.

                Wprowadzenie precyzyjnego żywienia krów w ramach PDF umożliwia:

■             zwiększenie efektywności produkcji mleka,

■             utrzymanie dobrego stanu zdrowia i dobrostanu zwierząt,

■             minimalizację niekorzystnych czynników środowiskowych,

■             analizę czynników ryzyka oraz identyfikację zwierząt podwyższonego ryzyka,

■             pozyskiwanie wysokiej jakości mleka w warunkach intensywnej produkcji,

■             podejmowanie właściwych decyzji produkcyjnych (w tym dot. żywienia i ochrony zdrowia zwierząt, ograniczenia zabiegów weterynaryjnych).

                Ważnym zagadnieniem w całorocznym użytkowaniu krów jest zachowanie właściwej ich kondycji w poszczególnych okresach użytkowania (BCS wg wzorca). Utrzymanie optymalnej kondycji krów ogranicza ryzyko występowania niektórych schorzeń metabolicznych, szczególnie w okresie okołoporodowym (Fot. 9).

                Bardzo pomocnym rozwiązaniem w precyzyjnym żywieniu krów jest e-zarządzanie stadem (Fot. 10) oraz podział krów na grupy technologiczne w zależności od poziomu wydajności mleka, okresu użytkowania, stanu fizjologicznego. System e-zarządzania stadem umożliwia wykorzystanie bazy danych dotyczących nie tylko efektów produkcyjnych (kg mleka, składu, w tym mocznika, ciał ketonowych, LKS w zależności od przewodności elektrycznej). Istnieje także możliwość generowana bazy danych dotyczących wskaźników metaboliczno-fizjologicznych krwi, masy ciała, ilości pobrania, czasu przeżuwania i przebywania zwierząt na stanowiskach leżakowania. Specjalne programy żywienia krów umożliwiają bilansowanie dawki pod kątem aktualnych potrzeb w danej grupie technologicznej. W żywieniu grupowym podstawowym problemem jest ustalenie liczby grup technologicznych. Jak podaje

Kowalski (2014) korzyści z podziału stada krów w okresie laktacji na więcej niż 4 grupy żywieniowe są na ogół bardzo małe lub nawet żadne. Liczba grup powinna być dostosowana do organizacji doju (Kowalski, 2014). W związku z tym organizacja doju i podział krów na grupy powinien uwzględniać czas oczekiwania krów na udój, który nie może być nadmiernie wydłużony (max 40-60 min).

                W praktyce dla umożliwienia zastosowania precyzyjnego żywienia krów przy podziale stada krów na grupy technologiczne, uwzględnia się m.in.: okres laktacji i wydajność mleka w kg, FCM, wiek, status reprodukcyjny. Jak podaje Laners (2010) grupy żywieniowe powinny być możliwie jak najbardziej ujednolicone. Przykładowy podział stada na grupy może przedstawiać się następująco:

■             w okresie laktacji – 3 grupy: (wysoko-, średnio- i niskoprodukcyjne),

■             w okresie zasuszania – 2 grupy: (wczesny okres i okres przejściowy – okołoporodowy),

■             jałówki – 2 grupy: (w okresie odchowu i po).

Podsumowanie

                Nowa strategia żywienia krów uwzględnia przede wszystkim możliwość pokrycia potrzeb pokarmowych krów z uwzględnieniem bieżącej analizy wskaźników fizjologiczno-metabolicznych oraz behawioralnych. Ważne jest utrzymanie dobrostanu i dobrego stanu zdrowia zwierząt.

                Jak wiadomo większość gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka nie posiada dotychczas niezbędnego wyposażenia do wprowadzenia precyzyjnego żywienia krów. Dotyczy to także maszyn i urządzeń umożliwiających automatyzację przygotowania paszy i żywienia zwierząt.

                Obserwowany stały wzrost liczebności stada w gospodarstwach specjalizujących się w produkcji mleka oraz potrzeba zwiększania efektywności tej gałęzi produkcji zwierzęcej będzie skłaniać do wprowadzenia nowych rozwiązań.