Archiwum

Agnieszka Wilczek- Jagiełło
Lublin

Synchronizacja rui jest niczym innym jak serią zabiegów weterynaryjnych polegających na takim manipulowaniu cyklem płciowym (jajnikowym), aby w danym stadzie zapłodnienie samic następowało w przybliżeniu w tym samym czasie.

Synchronizacja rui jest stosowana zarówno na fermach bydła mięsnego, jak i mlecznego – w obu rodzajach użytkowych pełni jednak nieco odmienne funkcje. W przypadku bydła mlecznego ma na celu zapłodnienie krów w stosunkowo krótkim okresie po porodzie i maksymalne skrócenie okresu międzyciążowego i międzywycieleniowego, natomiast u bydła o mięsnym typie użytkowym synchronizacja pozwala zapłodnić wszystkie samice w podobnym okresie czasu. To z kolei pozwala na osiągnięcie sezonowości ocieleń, zminimalizowanie nakładów pracy podczas sezonu rozrodczego i poprawę wskaźników ekonomicznych produkcji.

O sukcesie prowadzonych programów synchronizacji rui decyduje wiele czynników. Niewątpliwie, jednym z nich jest doskonała znajomość i umiejętność sterowania układem hormonalnym krów. Wszystkie bowiem programy synchronizacji rui oparte są na podawaniu preparatów hormonalnych, a więc ingerencji w naturalną gospodarkę hormonalną organizmu. Niestety, nie wystarczy tylko „bezrefleksyjne” zastosowanie programów synchronizacji prezentowanych w fachowej literaturze. Trzeba zdawać sobie sprawę, że przy braku odpowiednich programów żywieniowych i obecności chorób metabolicznych w stadzie skuteczna synchronizacja rozrodu będzie utrudniona, a wręcz niemożliwa. Poza tym, weterynaryjne preparaty hormonalne nie należą do najtańszych, a więc wybór odpowiedniego schematu postępowania przy synchronizowaniu cyklów jajnikowych powinien uwzględniać aspekt ekonomiczny z uwzględnieniem chociażby wieku krów i aktualnych problemów rozrodczych w stadzie.

Synchronizacja w oparciu o PGF-2α

Zasadniczo, dysponujemy trzema grupami substancji leczniczych za pomocą których możemy synchronizować ruję u bydła : prostaglandyny, progestageny i gonadotropiny. Prostaglandyna i jej analogi są najczęściej stosowanymi w synchronizacji rui bydła.  U krów przejawiających cykle jajnikowe (prawidłowo 21-dniowe) po owulacji, na jajniku, formowane jest ciałko żółte CL (łac. corpus luteum) – produkuje ono hormon progesteron, który hamuje proces dojrzewania kolejnych pęcherzyków jajnikowych oraz stwarza w środowisku macicy dogodne warunki do przyjęcia zarodka i utrzymania ciąży. Brak ciąży oznacza konieczność zaniku ciałka żółtego (tzw. luteoliza). Prostaglandyny (produkowane głównie przez endometrium macicy) zaś są głównym czynnikiem luteolitycznym. Zanik ciałka żółtego jest równoznaczny z gwałtownym spadkiem progesteronu, a tym samym oznacza rozpoczęcie nowego cyklu płciowego. Programy synchronizacji rui oparte na podawaniu samicom analogów prostaglandyn zakładają ich pojedyncze lub też podwójne podanie. Obecnie, dysponujemy wieloma preparatami, których działanie jest zbliżone do naturalnych prostaglandyn m. in.       ( Dinolytic, Bioestrowet, Veteglan, Gabbrostim, Dalmazin). Synchronizację rui za pomocą PGF- 2α możemy wykonać podając jeden z w/w preparatów w tzw. dniu 0. Następnie, obserwuje się stado celem zaobserwowania objawów rujowych i kryje samice 12 godzin po ich zaobserwowaniu. Przyjmuje się, że w wyniku pojedynczej iniekcji PGF 75% samic będzie przejawiało ruję w ciągu następnych 2-5 dni. Podkreślenia wymaga fakt, że prostaglandyny nie są skuteczne w przypadku samic, które znajdują się w okresie tzw. spokoju płciowego (anestrus) – tzn. ich jajniki nie pracują ze względu na młody wiek jałówki lub też nie wznowiły jeszcze aktywności  w okresie poporodowym. Krowy w okresie „anestrus” nie odpowiedzą na jednorazowe podanie PGF ponieważ nie mają ciałka żółtego obecnego na jajniku. Bardziej ekonomiczną metodą synchronizacji w oparciu o jednorazowe podanie PGF jest obserwacja rui i zainseminowanie wszystkich samic z objawami rujowymi w ciągu 5 dni sezonu. Następnie, samicom, u które nie poddano inseminacji podaje się PGF i inseminuje po wystąpieniu rui. Takie postępowanie jest bardziej ekonomiczne i daje wyniki w postaci 90% samic z cyklem rujowym zainseminowanych w ciągu 10 dni sezonu rozrodczego. Program podwójnej iniekcji PGF zakłada, że samicom, które nie przejawiają objawów rujowych w ciągu 2-5 dni po podaniu pierwszej dawki należy wykonać drugą iniekcję PGF w odstępie 11 do 14 dni od pierwszej.

Progestageny i PGF-2α

Synchronizacja rui poprzez iniekcje PGF2α ma swoje zalety (prosty schemat podawania leku, jest stosunkowo tania), ale również wiele wad. Przede wszystkim iniekcja PGF2α nie działają na krowy z nie w pełni wykształconym ciałkiem żółtym i znajdujących się w fazie anestrus. Dlatego też,  gdy nie jesteśmy pewni statusu fizjologicznego zwierząt (dotyczy zwłaszcza stad bydła mięsnego) lub cykle rujowe wykazują acykliczność uzasadnionym wydaje się być stosowanie kombinacji prostaglandyn i progesteronu lub też prostaglandyn i gonadotropin. O skuteczności działania progesteronu w dużej mierze zależy sposób jego podawania. Wykorzystując program synchronizacji w oparciu o progesteron musimy wiedzieć, że musi być on dostarczany do organizmu krowy w stałych dawkach przez wiele dni. Można to wykonać podając preparaty hormonalne do paszy (np. 5mg/dzień melongestrolu). Jest to metoda żmudna i trudno przewidzieć, czy każda sztuka zje określoną ilość preparatu. W praktyce, w Polsce z powodu braku zarejestrowanego preparatu, metoda powyższa nie jest stosowana. Stosuje się natomiast wkładki dopochwowe (np. CIDR, PRID-DELTA), które stale uwalniają do krwioobiegu krowy określoną dawkę progesteronu. Schemat zakłada umieszczenie wkładki dopochwowej w dniu 0, w dniu 6 należy wykonać iniekcję PGF, a następnego dnia – 7 wyjąć wkładkę. W dniach 8-11 obserwuje się objawy rujowe i przeprowadza zabieg inseminacji. Stosowanie – w określonych sytuacjach – wkładek zawierających progesteron ma na celu zatrzymanie na okres kilku dni cyklu płciowego, a ich usunięcie powoduje gwałtowne obniżenie ilości progesteronu we krwi samic i uruchomia ruję w przeciągu 3-4 dni. Metoda powyższa oparta na stosowaniu wkładek i iniekcji PGF może indukować ruję u krów  w fazie anestrus oraz u „fizycznie rozwiniętych” jałówek w okresie dojrzewania płciowego. U samic nie przejawiających cyklów jajnikowych można dodatkowo wykonać iniekcję hormonem : gonadotropiną surowicy źrebnej klaczy (eCG) w czasie wyjmowania wkładu.

GnRG (gonadoliberyna) i PGF

GnRH (wydzielany przez podwzgórze w mózgu) jest głównym regulatorem układu rozrodczego. Hormon ten oddziałuje na przysadkę pobudzając produkcję hormonów gonadotropowych, stymulujących pracę jajników tj. FSH (hormon dopęcherzykowy) – zapoczątkowuje wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, które w momencie owulacji uwalniają komórkę jajową oraz LH ( hormon luteinizujący ) – odpowiada za owulację oraz tworzenie ciałka żółtego w miejscu uwolnionej komórki jajowej. W przypadku dojrzałych krów ras mięsnych  (nie dla jałówek !) synchronizację rui można przeprowadzić podając gonadoliberynę ( preparaty o podobnym działaniu to m. in. Depherelin, Biorelina, Burselin), a po tygodniu wykonać iniekcję PGF. Samice przejawiają objawy rujowe  już 36 godzin przed oraz 6 dni po podaniu PGF. Oczywiście, u krów, które mają ruję po podaniu GnRH nie stosujemy dodatkowo iniekcji PGF.  Inny schemat synchronizacji rui (tzw. Co-Synch) zakłada podanie GnRH w dniu 0, następnie w dniu 7 PGF, a w dniu 9 ponownie GnRH. Po podaniu drugiej dawki GnRH krowy są w ciągu 8-18 godzin inseminowanie niezależnie od występujących (lub nie) objawów rujowych. Jest to metoda bardzo wskazana w stadach krów mlecznych. Być może jest ona kosztowna i pracochłonna (czterokrotne unieruchamianie i iniekcja hormonów), jednak pozwala zaoszczędzić czas spędzany na obserwacji objawów rujowych. Udowodniono, że metodę tą można bardziej uskutecznić poprzez 48 – godzinną separację krów i cieląt w okresie poprzedzającym drugą iniekcję GnRH (dzień 9). Oczywiście metoda ta dobrze sprawdzi się na fermach bydła mięsnego dysponujących odpowiednim zapleczem do oddzielenia cieląt. Separacja cieląt pozwala na 8% wzrost skuteczności metody w porównaniu do Co-Synch.

Literatura u autora