Paweł Górka
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
Ile mleka powinno się podawać cielętom? To często spotykane w praktyce pytanie. Niestety, nie ma na nie jednoznacznej odpowiedzi. Zarówno skarmianie małych jak i dużych dawek mleka (mleka pełnego lub pójła preparatu mlekozastępczego) ma bowiem zalety jak i wady. Dodatkowo wiele czynników wpływa na ostateczne efekty stosowania w odchowie cieląt określonej dawki paszy płynnej. Przeanalizujmy, jak dobrać optymalną ilość mleka, która będzie podawana cielętom w okresie ich odchowu.
4-5 l/sztukę/dzień
Dawka wynosząca 4-5 l/dzień to prawdopodobnie najczęściej stosowana w odchowie cieląt dawka mleka lub pójła preparatu mlekozastępczego. Chociaż niekoniecznie popularna w naszym kraju, to za sprawą jej propagowania przez amerykańskie normy żywienia bydła (NRC 2001), jest ona powszechnie przyjętym standardem na świecie, w stosunku do którego porównuje się efekty żywienia cieląt innymi dawkami pasz płynnych.
Główną zaletą stosowania tak niewielkiej dawki paszy płynnej jest znaczne zmniejszenie kosztów odchowu cieląt, przede wszystkim poprzez zmniejszenie zużycia mleka pełnego lub preparatu mlekozastępczego. Ponadto, odpajanie małymi ilościami paszy płynnej przekłada się na większe pobranie paszy stałej przez cielęta już w pierwszych tygodniach życia. To z kolei pozwala na zaprzestanie podawania pasz płynnych już w 4-5 tygodniu po urodzeniu i rozpoczęcie żywienia cieląt wyłącznie w oparciu o tańsze pasze stałe, co znacznie zmniejsza nakłady finansowe na robociznę. Wyniki badań wskazują również, że skarmianie niewielkich dawek mleka lub preparatu mlekozastępczego przekłada się na mniejszą ilość przypadków występowania biegunek u cieląt w pierwszych tygodniach życia.
Z drugiej strony, skarmianie niewielkich dawek pasz płynnych nie pozwala na uzyskiwanie większych przyrostów masy ciała cieląt, które w takim systemie żywienia w pierwszych 2-3 tygodniach życia cieląt najczęściej nie przekraczają 200 g/dzień. Fakt ten jest chyba najczęstszą przyczyną niezadowolenia hodowców ze stosowania tak „oszczędnej” strategii żywienia cieląt. Wyniki badań wskazują także, że niskie przyrosty masy ciała cieląt w pierwszych tygodniach życia mogą mieć niekorzystne przełożenie na przyszłą wydajność mleczną odchowywanych jałówek.
W żywieniu cieląt niewielkimi dawkami pasz płynnych ich wzrost i przyrosty masy ciała zależą przede wszystkim od dużego pobrania pasz stałych, a konkretnie mieszanki treściwej typu starter, która musi być zawsze dostępna w karmidle. Jej wyjadanie powinno być regularnie kontrolowane, a każdy spadek pobrania powinien być sygnałem do interwencji i próby określenia przyczyn obniżenia jej pobrania. Jeżeli odchów
cieląt odbywa się przede wszystkim w oparciu o pasze stałe, to szczególnie ważnym jest, aby cielęta miały stały, nieograniczony dostęp do wody. Z kolei, podawanie pasz objętościowych, np. siana, powinno zostać przesunięte do momentu odsadzenia cieląt, co zwiększa ilość pobranego starteru przez cielęta. Mieszanka treściwa jest bogatszym źródłem składników pokarmowych dla cieląt niż pasze objętościowe. Stąd każdy wzrost jej pobrania przekłada się na większe przyrosty masy ciała cieląt, szczególnie w systemie żywienia
niewielkimi dawkami pasz płynnych. Jednocześnie ważnym jest, aby ilość podawanego mleka lub preparatu mlekozastępczego, chociaż niewielka, była restrykcyjnie przestrzegana. Każde zwiększenie jej ilości zmniejszy pobranie starteru i w końcowym efekcie może wpłynąć na pogorszenie efektów odchowu, szczególnie po odsadzeniu.
6-8 l/sztukę/dzień
Sześć do ośmiu litrów mleka pełnego lub pójła preparatu mlekozastępczego to zapewne najczęściej stosowana dawka paszy płynnej w odchowie cieląt w kraju. Dawka taka jest pewnego rodzaju kompromisem pomiędzy stosowaniem małych a bardzo dużych dawek mleka. Być może stąd wynika jej duża popularność wśród hodowców.
Podawanie 6-8 litrów mleka/dzień pozwala na uzyskiwanie zadawalających przyrostów masy ciała cieląt. Jeżeli w odchowie stosowane jest mleko pełne lub bardzo dobrej jakości preparat mlekozastępczy, a ponadto cielęta mają stały dostęp do dobrej jakości mieszanki treściwej typu starter, to przyrosty masy ciała w pierwszych tygodniach życia mogą przewyższać 600 g/dzień. Podawanie umiarkowanych ilości paszy płynnej sprawia również, że cielęta zaczynają chętnie pobierać starter już w 3-4 tygodniu życia. W efekcie, odsadzenie od pasz płynnych może mieć miejsce już w 5-6 tygodniu życia. Niemniej jednak nadrzędnym kryterium skrócenia okresu odpajania mlekiem w takim systemie żywienia cieląt (jak i każdym innym) powinno być odpowiednio duże pobranie starteru, wynoszące 800-1000 g/dzień. Wyraźne zwiększenie pobrania starteru można uzyskać poprzez ograniczenie dawki mleka o połowę w ostatnim tygodniu przed osadzeniem.
Rozwiązanie dotyczące podawania 6-8 l mleka/dzień przez 7-8 tygodni nie jest tanim sposobem żywienia, ze względu na stosunkowo duże zużycie mleka, a także duże nakłady pracy związane z odpajaniem cieląt aż do ukończenia 7-8 tygodnia życia. Czasem nawet tak długi okres podawania mleka jest niewystarczający, aby cielęta nauczyły się pobierać pasze stałe w takiej ilości, która pozwoliłaby na utrzymanie zadawalającego stanu ich zdrowia po odsadzeniu. Sytuacja taka może mieć miejsce przede wszystkim w przypadku, gdy cielęta otrzymują w okresie podawania mleka pasze objętościowe, tj. siano lub kiszonki, co zmniejsza pobranie mieszanki treściwej.
Powyżej 8 l/sztukę/dzień
Podawanie cielętom dużych dawek mleka lub preparatu mlekozastępczego (8-10 l/dzień) to coraz szerzej propagowana strategia ich żywienia. Postępowanie takie ma za zadanie wykorzystanie tzw. biologicznego potencjału wzrostowego cieląt. Duże przyrosty masy ciała cieląt w pierwszych tygodniach życia (nawet na poziomie 1000 g/dzień) potencjalnie pozwalają na szybsze krycie jałówek, a co za tym idzie, skrócenie okresu, w którym nie przynoszą one hodowcy żadnego zysku. Badania wykazały także, iż żywienie cieliczek dużymi dawkami preparatu mlekozastępczego w pierwszych tygodniach życia wpływa pozytywnie na ich przyszłą wydajność mleczną, uzyskanych z nich krów.
Największą wadą żywienia dużymi dawkami mleka jest często obserwowana większa ilość biegunek u cieląt. Wyraźnego wzrostu ilości przypadków biegunek można się spodziewać w szczególności, jeżeli w odchowie stosuje się mleko pozaklasowe lub preparat mlekozastępczy, który nie jest produktem najlepszej jakości. W przypadku stosowania preparatu mlekozastępczego zaleca się, aby zawierał on minimum 24-25% białka ogólnego, co pozwala na lepsze wykorzystanie potencjału wzrostowego cieląt. W takich warunkach żywienie cieląt dużymi dawkami preparatu mlekozastępczego może być kosztowne.
Jeżeli cielęta żywione są dużymi dawkami mleka lub preparatu mlekozastępczego ich skarmianie nie może być zakończone z dnia na dzień. Dawka paszy płynnej powinna być stopniowo zmniejszana, przynajmniej przez okres ostatnich 7 dni przed odsadzeniem. Postępowanie takie ma za zadanie przede wszystkim przyzwyczajenie cieląt do większego pobrania starteru, które w przypadku podawania dużych dawek pasz płynnych jest z reguły niewielkie. Niemniej jednak, nawet jeśli dawka mleka jest stopniowo zmniejszana w okresie poprzedzającym odsadzenie, zaprzestaniu jego podawania najczęściej towarzyszy zmniejszenie przyrostów masy ciała cieląt (które może być bardzo wyraźne). Cielęta ponownie zwiększają przyrosty masy ciała dopiero, gdy pobranie starteru osiągnie wartość 1500 g/dzień. Co więcej, jeśli w dniu odsadzenia pobranie starteru jest zbyt niskie (> 800-1000 g/dzień), to zaprzestaniu podawania mleka może towarzyszyć pogorszenie stanu zdrowia cieląt. W efekcie, w systemie intensywnego żywienia mlekiem lub pójłem preparatu mlekozastępczego, bardzo ważne jest stopniowe zmniejszanie ich dawek przed odsadzeniem oraz kontrola wyjadania starteru przez cielęta. Niestety, wymagane indywidualne zmniejszanie dawki mleka każdemu cielęciu jest często trudne do wykonania, szczególnie w dużych gospodarstwach. Warto również nadmienić, iż docelowa dawka paszy płynnej powinna być stopniowo zwiększana w okresie pierwszych 2 tygodni życia, co dodatkowo utrudnia organizację żywienia cieląt. Stosowanie dużych dawek mleka często ogranicza znacznie możliwość skrócenia okresu jego skarmiania, głównie ze względu na niewielkie zainteresowanie cieląt mieszanką starterową w pierwszych tygodniach życia. Powoduje to stosunkowo wolny rozwój przedżołądków. Niemniej jednak ten system żywienia cieląt może zwrócić się dwojako w przyszłości, w postaci bardziej wydajnych krów.