Michał Boćkowski
Marek Gaworski, Katedra Organizacji i Inżynierii Produkcji, SGGW w Warszawie
W nowoczesnych obiektach inwentarskich dla bydła mlecznego coraz powszechniejsze zastosowanie znajdują gumowe maty. Wiele jest miejsc w oborze, gdzie maty spełniają ważne funkcje i cele związane z doskonaleniem stanu produkcji zwierzęcej. Wykorzystanie mat jest tym bardziej ułatwione, jeśli uwzględni się szeroką gamę tego typu rozwiązań na rynku.
Przemierzanie przez krowy dużych odległości, dochodzących nawet do 4-5 km w ciągu doby zalicza się do specyficznych cech wolnostanowiskowego systemu utrzymania. Niezależnie od indywidualnej aktywności zwierząt, ich przemieszczania się między stanowiskami legowiskowymi i paszowymi, stado bydła mlecznego dwu- lub trzykrotnie w czasie dnia jest przepędzane do hali udojowej, a także miejsc przeznaczonych do wykonywania zabiegów weterynaryjnych. Uwzględniając tak szeroki zakres aktywności, istotna pozostaje tym samym kwestia jakości podłoża, po którym przemieszczają się krowy. Jakość podłoża powinna zaś być rozpatrywana z punktu widzenia bezpieczeństwa i wygody zwierząt. Nieprawidłowo dobrane i wykonane podłoża, po których przemieszczają się krowy mogą być źródłem urazów mechanicznych i otarć kończyn stanowiących o pogorszeniu samopoczucia zwierząt i wzroście ryzyka obniżenia wskaźników produkcyjnych stada. W pomieszczeniach dla bydła podejmują również obowiązki osoby obsługujące stado, dlatego tak ważny jest właściwy dobór podłoży stanowiących ciągi komunikacyjne w oborze.
Pewnym krokiem po oborze
W przypadku obór z wolnostanowiskowym systemem utrzymania, gdzie zwierzęta mają pełną swobodę poruszania się, trakty komunikacyjne łączące poszczególne strefy aktywności życiowej w oborze określane są nierzadko mianem strefy socjalnej. W przypadku obiektów z bezściółkowym systemem, odchody naturalne powstające w trakcie procesu produkcyjnego magazynowane są w kanałach pod posadzką. Posadzka ma zazwyczaj postać podłóg szczelinowych. Podłogi szczelinowe potocznie nazywane „rusztami” lub oborami „na kracie” coraz częściej pokrywane są matami gumowymi.
Jak wynika z licznych badań, na twardym podłożu często występują uszkodzenia racic, a ponad 80% z nich powstaje na zewnętrznej racicy tylnych kończyn. Dążąc do zniwelowania tych niekorzystnych zjawisk, wielu producentów decyduje się na pokrycie szczelinowych korytarzy komunikacyjnych matami gumowymi. Maty na powierzchnie szczelinowe projektowane są na ogół indywidualnie dla danego obiektu inwentarskiego, którego plan zawiera dokładne rozmieszczenie oraz rodzaj betonowych elementów podłogi. Podłoga szczelinowa musi bezwzględnie spełniać określone wymagania techniczne, czyli przede wszystkim nie zawierać żadnych uszkodzeń mechanicznych.
W omawianej grupie mat najczęściej wyodrębnia się dwie kategorie rozwiązań, tj. maty na typowe ruszta korytarzy gnojowych w oborach wolnostanowiskowych dla młodego bydła o masie ciała do 250 kg oraz maty specjalne na ruszta o większym obciążeniu (np. duże poczekalnie, ganki paszowe, ganki komunikacyjne, ruszta żeliwne, powierzchnie, gdzie występują belki nośne pomiędzy szczelinami rusztów itp.).
Maty na wierzchniej stronie posiadają tzw. powierzchnię „grip”, która poprawia ich przyczepność. Natomiast na stronie, która przylega bezpośrednio do podłoża, powierzchnia maty posiada profil wypustkowy, co zapewnia sprężystość i związaną z tym miękkość. Elementem mocującym matę do podłoża jest specjalnie wyprofilowany klin gumowy zapobiegający bocznemu przesuwaniu się maty, który przetykany jest przez szczelinę maty i szczelinę w podłożu (np. betonowym).
Miękko, czysto i bezpiecznie
Na korytarze gnojowe, na których czyszczenie obornika odbywa się przy pomocy zgarniaczy obornika lub ciągnikiem, producenci oferują maty gumowe przyjazne dla racic oraz ograniczające ryzyko poślizgu. Maty także produkowane są pod indywidualne powierzchnie w danej oborze, a tolerancja wymiarów uwzględnia zazwyczaj szerokości o dwucentymetrowych odstępach. Maty mają grubość ok. 24 mm, natomiast ich mocowanie do podłoża odbywa się przy pomocy kołków rozporowych wykonanych ze stali kwasoodpornej, co przekłada się na zwiększenie ich żywotności. Stosując maty, gdzie bezpośrednio na ich powierzchni będą pracowały mechaniczne urządzenia do usuwania odchodów, należy uzgodnić z producentem urządzenia wykonanie poszczególnych elementów zgarniacza tak, aby zminimalizować ryzyko uszkodzenia powierzchni maty (wyeliminowanie ostrych krawędzi itp.). W przypadku usuwania gnojowicy ciągnikiem ze spychaczem czołowym, oprócz wcześniejszych uwag, warto mieć na względzie właściwe, dopuszczalne ciśnienie w oponach, nie przekraczające maks. 4 bary (opony radialne) oraz maks. 3 bary w przypadku opon diagonalnych. Tego typu maty charakteryzują się tym, że wszystkie zewnętrzne krawędzie są dodatkowo wzmocnione, co dodatkowo zapobiega ich uszkodzeniom wynikającym z intensywnej eksploatacji w kontakcie ze zwierzętami i urządzeniami mechanicznymi.
Czym skorupka za młodu nasiąknie …
W większości przypadków, zwłaszcza w okresie zimowym, porody krów oraz okres do 30 dni po wycieleniu zabezpiecza się w wyznaczonych do tego miejscach w oborze, tj. w porodówkach. W takich pomieszczeniach niezbędna jest odpowiednia kwarantanna, a także ograniczenie do minimum elementów zewnętrznych wpływających na prawidłowy rozwój cieląt oraz krów w okresie bezpośrednio po wycieleniu. Oprócz naturalnego materiału ściołowego, jakim jest słoma, coraz częściej hodowcy stosują maty gumowe układając je bezpośrednio na zimne, betonowe posadzki. Dzięki temu doskonale izoluje się zwierzęta od chłodu oraz zmniejsza możliwość poślizgu. Na spodniej stronie maty także stosowane są profile wypustkowe o długości do 5 mm, ułożone w układzie „karo”, co sprawia wrażenie pewnego rodzaju powietrznego materaca. Producent zapewnia, że maty są przystosowane do czyszczenia zgarniaczem obornika lub ciągnikiem. W oferowanej gamie rozwiązań maty występują w formie czterostronnych puzli, co sprawia, że ich montaż jest bardzo łatwy, nie wymaga specjalistycznej wiedzy oraz odbywa się w bardzo krótkim czasie. Maty wyróżniają się grubością 3 cm, natomiast jeden element „układanki” ma wymiary 115 × 170 cm.
Z doświadczeń producentów mat wynika, że w boksach porodowych o powierzchni całkowitej nie przekraczającej 15 m2 maty można instalować bez żadnych elementów dodatkowych, takich jak kołki rozporowe.
Mat wiele zalet
Maty zaliczają się do alternatywnych rozwiązań służących podniesieniu komfortu kontaktu racic z podłożem. Pośrednio wynika to z budowy mat, bazującej na mieszaninie gumy i włókniny. Mata charakteryzuje się właściwościami antypoślizgowymi, jest odporna na ścieranie i wchłanianie płynnych odchodów. Dzięki matom ogranicza się ryzyko ścierania powierzchni racic i wynikających stąd urazów. Kluczowym czynnikiem jest w tym jednak przypadku odpowiednia jakość materiału, z którego wykonano matę. Niejednokrotnie zdarza się, że mata po pewnym okresie użytkowania wybrzusza się i chodzenie po niej jest utrudnione.
Nie tylko na korytarzach, również w strefie legowiskowej
Jeżeli powierzchnię boksów legowiskowych pokrywają maty gumowe, gumopodobne bądź materace, to oprócz odpowiedniej miękkości, odporności na agresywne środowisko i wytrzymałości na ścieranie ważne są również cechy decydujące o przyczepności kończyn do podłoża. Maty bądź materace same w sobie ze względu na odpowiednio dobrany profil nawierzchni oraz specyficzne cechy gumy wyróżniają się dobrymi właściwościami antypoślizgowymi. Warto jednak podkreślić, że powierzchnie mat lub materaców są niejednokrotnie pokrywane sieczką, co w pewnych przypadkach może być przyczyną poślizgu kończyn. Podobne zagrożenia pojawiają się także w przypadku zanieczyszczenia powierzchni legowiska odchodami zwierząt, stąd tak istotny pozostaje właściwy dobór długości boksów legowiskowych do wielkości krów bądź innych grup bydła w stadzie.
Podsumowując
Doskonalenie warunków utrzymania bydła mlecznego w pomieszczeniach inwentarskich wiąże się z systematycznym poszukiwaniem alternatywnych rozwiązań służących podniesieniu komfortu zwierząt w kontakcie z techniczną infrastrukturą wyposażenia obory. Jednym z takich rozwiązań pozostają materace i maty gumowe, których coraz bogatsza oferta rynkowa istotnie wspomaga racjonalne prowadzenie produkcji mleka w gospodarstwie.