Wojciech Neja
Zakład Hodowli Bydła, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
Żywienie krów mlecznych w stadzie powinno być zróżnicowane, a zapotrzebowanie na składniki pokarmowe zależy od zmian zachodzących w produkcji mleka w ciągu cyklu produkcyjnego, obejmującego okres laktacji i zasuszenia. W przypadku większej liczby krów w gospodarstwie należałoby podzielić je na grupy według ilości produkowanego mleka, natomiast przy małej liczebności można je żywić bez podziału na grypy technologiczne.
Rezygnacja z podziału krów na grupy technologiczne jest możliwa przy zastosowaniu żywienia zestawami pełnodawkowymi w systemie TMR, który oznacza całkowicie wymieszaną dawkę (skrót z języka angielskiego total mixed ration). Jest to system żywienia krów wysoko wydajnych, w którym wszystkie pasze objętościowe, pasze treściwe, mineralne oraz inne dodatki podawane są jako pasze pełnoporcjowe. Ilość poszczególnych pasz jest zgodna z wcześniej przygotowaną recepturą i dokładnie zważona. Tak przygotowana mieszanka podawana jest na stół paszowy w oborze. Ten system rozwinął się wraz z wprowadzeniem do przygotowania i zadawania pasz wozów paszowych nowej generacji, za pomocą których możliwe jest pobieranie kiszonek z silosów, dodawanie siana, paszy treściwej i innych komponentów, a następnie ich cięcia i mieszania. Żywienie w systemie TMR pozwala na:
- zwiększenie pobrania suchej masy paszy przez krowę o 5-8%,
- zwiększenie wydajności mleka o około 5%,
- poprawę wykorzystania dawki pokarmowej,
- zmniejszenie kosztów żywienia o około 5-7%, spowodowane zmniejszeniem ilości niedojadów
- równomierne dostarczenie zbilansowanych składników pokarmowych dla mikroorganizmów żwacza i składników trawionych w jelicie,
- mniejsze odczuwanie zmian składników dawki przez mikroflorę żwacza,
- pozytywny wpływ mieszaniny na przemiany w żwaczu,
- rzadsze zmiany dawek pokarmowych,
- możliwość wykorzystania pasz odpadowych, niechętnie zjadanych przez krowy,
- kontrolę ilości zjedzonej paszy, mniejsze zagrożenie chorobami metabolicznymi (kwasicą, ketozą),
- poprawę wskaźników rozpłodu,
- bardziej równomierny przebieg laktacji,
- zwiększenie możliwości komputeryzacji żywienia,
- zmniejszenie pracochłonności i nakładów na siłę roboczą.
W przypadku jednej grupy żywieniowej dawkę ustala się na wydajność 1/3 najlepszych krów. Brak podziału na grupy i stosowanie jednej dawki eliminuje niebezpieczeństwo zatuczenia się krów. Natomiast krowy zasuszone stanowią oddzielną grupę i dostają dawkę TMR „rozcieńczoną” 3-4 kg słomy.
W oborach uwięziowych istnieje możliwość indywidualnego traktowania krowy. Pasze objętościowe podaje się do woli z przyczep lub wózków paszowych. Pasze objętościowe pozwalają na produkcję mleka do 20 -25 kg mleka dziennie. W przypadku krów o wyższej dziennej wydajności dawka pokarmowa jest premiowana paszą treściwą do optymalnego poziomu. Pasze treściwe choć stanowią jedynie suplementację dawki pokarmowej dla wysoko wydajnych krów mlecznych to warunkują wysoką mleczność utrzymywanych zwierząt. Zadawanie paszy treściwej ręcznie jest najtańszym sposobem, ale najbardziej pracochłonnym. Rozwiązaniem jest zastosowanie mobilnych robotów paszowych pozwalających na indywidualne dawkowanie paszy treściwej wcześniej wymieszanej i częściowo rozdrobnionej.
W oborach wolnostanowiskowych pasze objętościowe również skarmiane są do woli, natomiast pasze treściwe podawane są w stacjach żywienia sterowanych komputerowo. Działanie tego sytemu podawania pasz treściwych, możliwe jest dzięki elektronicznej identyfikacji zwierząt wyposażonych w transponder na szyi lub kończynie tylnej. Krowa podchodząc do stacji żywienia jest identyfikowana przez komputer, który zadaje odpowiednio zaprogramowaną dawkę. Dzienna dawka paszy treściwej podzielona jest na kilka odpasów np. do 10. Dozownik paszy treściwej kontroluje jej spożycie, ostrzega hodowcę o zmniejszeniu pobrania paszy, np. w wyniku choroby czy rui. Do zalet systemu stacji żywienia należy możliwość dozowania kilku pasz np. energetycznej i białkowej. Zastosowanie stacji żywienia pozwala na znaczną oszczędność czasu obsługi oraz umożliwia łatwiejszą koordynację zadawania pasz z innymi zabiegami w oborze.
Zarówno w oborach uwięziowych oraz wolnostanowiskowych ograniczeniem w stosowaniu mobilnych robotów paszowych i stacji żywienia jest ciągle wysoka cena.
Obok systemu TMR opracowano zasady żywienia dawkami półkompletnymi PMR (partially Mied ration). System ten zakłada stosowanie jednej dawki kompletnej tzn TMR dla wszystkich krów, pokrywającej zapotrzebowanie na produkcję np. 25 kg mleka, uzupełnianej paszami treściwymi dla krów o wydajności powyżej 28 kg/dzień. Jednocześnie zakłada się, że krowy o wydajnościach pomiędzy 25-28 kg mleka/dzień, dla pokrycia zapotrzebowania na te 2-3 kg mleka zjedzą proporcjonalnie więcej TMR. Pasze treściwe mogą być podawane ręcznie lub za pomocą podwieszanych wózków paszowych (obory uwięziowe) lub za pomocą stacji paszowych omówionych wcześniej (obory wolnostanowiskowe).
Pasza dla krów powinna być dostępna dla krów przez 24 godziny, a dzienne pobranie suchej masy powinno wynosić około 4% w stosunku do jej masy ciała.
Niezależnie od systemu utrzymania i sposobu żywienia każdy hodowca powinien wiedzieć o nawykach żywieniowych krów w oborze:
- krowy pobierają paszę: po doju, po zadaniu paszy, kiedy zachęca się je do jedzenia np. poprzez wielokrotne zadawanie paszy i podgarnianie jej bliżej krowy,
- krowy jedzą średnio 12 razy na dobę po około 25 minut za każdym razem (około 5 godzin/dobę), pobierają przeciętnie 3,5 – 5,0 kg paszy na godzinę
- krowy piją około 15 razy na dobę, średnio jednorazowo 5 – 6 l wody,
- krowy przeżuwają średnio 13 – 14 razy na dobę; faza przeżuwania trwa około 0,5 godziny na każdy kg s.m. paszy, łącznie 7,5 godzin na dobę.
Nieprawidłowe żywienie krów mlecznych może być przyczyną wielu problemów zdrowotnych do których zaliczmy:
- problemy związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem przewodu pokarmowego: np. wzdęcie żwacza, kwasica (acidoza), zatrucie azotanami, zatrucie mocznikiem
- choroby i zaburzenia metaboliczne np.: zaleganie okołoporodowe, ketoza, skręt trawieńca, zatrzymanie lożyska, zespól stłuszczonej wątroby, tężyczka pastwiskowa,
Podsumowując należy podkreślić, że żywienie krów mlecznych wymaga od hodowcy znajomości potrzeb pokarmowych, składu i jakości pasz ora metod ich konserwacji, a prawidłowe normowanie zapobiega marnotrawstwu paszy i zapewnia uzyskanie wydajności wyznaczonej genotypem i stanem fizjologicznym zwierząt oraz pozwala uniknąć wielu problemów zdrowotnych.