Archiwum

Dariusz S. Minakowski,

UWM Olsztyn

 

Jakość pasz objętościowych stanowi jedno z najważniejszych zagadnień w gospodarce paszowej i jest podstawą ich racjonalnego wykorzystania w żywieniu bydła oraz decyduje o efektach produkcyjnych, w tym o opłacalności produkcji mleka.

Żywienie krów paszami objętościowymi o wymaganej jakości (wysoka koncentracja energii i wartość odżywcza oraz jakość sanitarno-higieniczna) wpływa nie tylko na zwiększenie pobrania sm, poprawę wydajności mleka i jego jakości, ale także na ograniczenie zakłóceń w rozrodzie i schorzeń metabolicznych na tle pokarmowym.

 

Produkcja pasz objętościowych wysokiej jakości, dostosowanych do wymagań pokarmowych bydła mlecznego, stanowi niezbędny warunek racjonalnego żywienia krów szczególnie w przypadku intensywnej produkcji mleka. Możliwości pokrycia zapotrzebowania wysokoprodukcyjnych krów na energię, uzależnione są m.in. od pobrania sm oraz koncentracji energii w dawce pokarmowej. Im większa jest wydajność krów, tym wymagana jest wyższa koncentracja energii w dawce i wyższe pobranie sm, co związane jest w znacznej mierze z jakością pasz objętościowych.

 

 

 Podstawowe źródła produkcji pasz objętościowych stanowią m.in.:

• wysoko wydajne rośliny pastewne w uprawie polowej np. kukurydza, rośliny motylkowate (bobowate) i ich mieszanki z trawami, trawy, mieszanki strączkowo- zbożowe,
• trwałe i przemienne (krótkotrwałe) użytki zielone,
• surowce pozyskiwane w plonie dodatkowym i niektóre produkty uboczne towarowej produkcji roślinnej (słoma) oraz przemysłu rolno-spożywczego (młóto, wysłodki), które stanowią uzupełnienie pasz pozyskiwanych w plonie głównym, w tym z użytków zielonych.

 

Włókno NDF i jego frakcje - ważne kryterium w ocenie jakości pasz objętościowych 

Niska jakość paszy objętościowej wynikająca m.in. z nadmiernej koncentracji włókna NDF i podwyższonego udziału niestrawnej frakcji iNDF utrudnia lub nawet uniemożliwia prawidłowe zbilansowanie dawki. Szczególnie wyraźnie uwidacznia się to w przypadku krów wysokoprodukcyjnych, w początkowym okresie laktacji, gdzie niezadawalająca jakość paszy objętościowej wpływa na wydłużenie i pogłębienie ujemnego bilansu energii oraz nadmierne zużycie paszy treściwej. Występuje przy tym często negatywna reakcja łańcuchowa (Rys.1) związana z obniżeniem efektów produkcyjnych, zaburzeniami w rozrodzie i skróceniem okresu użytkowania krów.

 

Udział włókna NDF i jego frakcji w typowych paszach pochodzących z roślin motylkowatych (bobowatych) i traw jest na ogół zróżnicowany (Tab.1)

Tab.1  Zawartość węglowodanów strukturalnych w trawach i roślinach motylkowatych

Wyszczególnienie	% sm	% NDF
	NDF	ADF	Hemiceluloza	Celuloza	lignina
Rośliny motylkowate	47	83	19	66	16
Trawy	62	66	34	55	10

Wyższa zawartość ligniny w roślinach motylkowatych (szczególnie w lucernie) przy niższym poziomie NDF vs do traw, w których występuje wyraźnie wyższa zawartość hemicelulozy w NDF, wskazuje na konieczność wczesnego zbioru. Kiszonki z roślin motylkowatych, odznaczają się niższym efektem wypełnieniowym (większe tempo pasażu ze żwacza vs do kiszonek z traw/porostu łąkowego – dlatego preferowane są w żywieniu wysokowydajnych krów). Należy przy tym zaznaczyć, że udział pasz objętościowych  o niskiej jakości (wysoka zawartość NDF i ADF) w żywieniu krów, powoduje wyraźne ograniczenie pobrania sm i energii. W konsekwencji prowadzi to do obniżenia wydajności mlecznej krów oraz zawartości białka w mleku.

 

Lignifikacja – proces niekorzystny

• stopień lignifikacji (drewnienia ścian komórek roślinnych) wpływa na zmianę składu NDF (rośnie frakcja ADF i iNDF) i powoduje obniżenie strawności SO oraz wartości energetycznej paszy a także ograniczenie pobrania sm,
• zawartość ligniny uzależniona jest m.in. od gatunku i odmiany roślin, zabiegów agrotechnicznych, warunków klimatyczno-glebowych, stadium dojrzałości roślin,
• koncentracja i strawność włókna NDF (w tym udział iNDF), decyduje o wartości pokarmowej paszy objętościowej.

    

Węglowodany niewłókniste NFC (skrobia i cukry) oraz strukturalne (włókno NDF) decydują o wartości energetycznej pasz objętościowych. Przykładem tego jest kukurydza w której zawartość węglowodanów strukturalnych (NDF) i niewłóknistych (skrobia, cukry) modyfikowana jest zarówno w zależności od odmiany, warunków klimatycznych i agrotechniki a także technologii produkcji kiszonki.

Najważniejsze czynniki modyfikujące wartość energetyczną kiszonki z kukurydzy to m.in.:

• odmiana i warunki klimatyczno – glebowe w sezonie wegetacyjnym, agrotechnika,
• stadium wegetacji / zawartość sm,
• typ i plon ziarna,
• termin i wysokość koszenia roślin przeznaczonych na kiszonkę*
• technologia produkcji

* podwyższenie koszenia kukurydzy na kiszonkę (np. technologia LKS) powoduje ograniczenie całkowitego plonu biomasy z jednostki powierzchni jej uprawy. Uzyskuje się przy tym jednak wyższą wartość energetyczną kiszonki (wyższa zawartość skrobi i zredukowana zawartość włókna NDF i iNDF), co skutkuje zwiększeniem produkcji mleka z 1 t tej paszy.

 

Fizycznie efektywne włókno (peNDF) pasz objętościowych.

Pasze charakteryzują się zróżnicowanym udziałem fizycznie efektywnego włókna (peNDF). W słomie zawartość peNDF wynosi 73% (słoma ze zbóż ma większe znaczenie w procesie przeżuwania w porównaniu do siana), kiszonka z całych roślin kukurydzy 29,3-30%, dla porównania w poekstrakcyjnej śrucie sojowej peNDF kształtuje się na poziomie około 3%. Włókno peNDF w wyniku oddziaływania na proces przeżuwania* i wydzielania śliny umożliwia utrzymanie fizjologicznego pH treści żwacza. Proces przeżuwania jak wiadomo, związany jest z intensywnym wydzielaniem śliny (u krów 274 ml/h) oraz wydzielaniem w niej kwaśnego węglanu sodu (7 g/l). peNDF w TMR/PMR powinien wynosić 20-22 % sm. Tylko cząstki paszy na 1 i 2 górnym sicie (analiza PSPS) stanowią fizycznie efektywne włókno peNDF. Większy udział niż 10% na  górnym sicie cząstek paszy objętościowej nie jest wskazany, istnieje wówczas potencjalny problem wystąpienia sortowania paszy przez krowy.

 Należy nadmienić, że zachowanie prawidłowej struktury fizycznej pasz objętościowych w dawce TMR/PMR powoduje, że 50-75% krów po odpasie przeżuwa, przebywając na stanowiskach legowiskowych.

 

iNDF - niestrawna część NDF pasz objętościowych:

• w ocenie wartości pokarmowej pasz objętościowych duże znaczenie posiada określenie niestrawnej części włókna (iNDF), która równocześnie ogranicza strawność substancji organicznej
• udział iNDF zwiększa się w niekorzystnych warunkach wegetacji roślin, w wyniku  opóźnionego zbioru i wadliwej technologii produkcji kiszonki (podwyższenie temp.) oraz rozkładu tlenowego kiszonki przy dostępie powietrza po otwarciu silosu w warunkach obniżonej stabilności tlenowej

 

NDF/NFC

• Wysoka zawartość włókna NDF (>32% sm) ujemnie wpływa na pobranie sm, szczególnie gdy dawka zawiera adekwatną pod względem zapotrzebowania ilość energii (JPM, MJ EN) w sm. Pobranie sm może być ograniczone u krów o wydajności 45kg/d mleka, gdy zawartość NDF > 32% w sm dawki.
• Krowy o wydajności 25 kg/d mleka ograniczają wyraźnie pobranie sm dawki, jeżeli zawartość NDF >44% sm.
• Nadmierna ilość włókna NDF w dawce - przy niskim udziale węglowodanów niewłóknistych (NFC), obniża pulę dostępnej energii (ograniczenie wytwarzania kwasu propionowego i mlekowego, wyraźna redukcja mikrobiologicznej syntezy białka w żwaczu, ograniczenie strawności włókna NDF oraz substancji organicznej).

Możliwości pokrycia zapotrzebowania krów na energię w warunkach intensywnej produkcji mleka drastycznie maleją w miarę zwiększania wydajności, co związane jest m.in. z koniecznością limitowania ilości włókna NDF w sm dawki.

Jak z tego wynika, opcje żywienia krów ulegają znacznemu ograniczeniu w miarę gdy wzrasta produkcja mleka. Dlatego żywienie wysokoprodukcyjnych krów związane jest m.in. z koniecznością wykorzystania kilku najbardziej efektywnych, dostosowanych do ich wymagań pokarmowych pasz objętościowych o wymaganej jakości. Wysoka jakość pasz objętościowych, wiąże się nie tylko z potrzebą pozyskiwania surowców o najwyższej jakości, ale obejmuje również konieczność kontroli punktów krytycznych poszczególnych etapów ich produkcji i bezwzględnego przestrzegania wymogów technologii.

 

Jakość pasz fermentowanych

Jakość  pasz fermentowanych (kiszonek) uzależniona przede jest wszystkim od surowca i technologii produkcji:

Surowiec:

• odmiana,
• zawartość suchej masy,
• skład chemiczny,
• właściwości fizyczne,
• mikroflora epifityczna,
• zabiegi agrotechniczne,

 

Technologia produkcji:

• optymalny termin zbioru
• zbiór jedno- lub dwufazowy (właściwe zestawy maszyn )
• dodatki do produkcji kiszonki
• typ zbiornika, rodzaj pryzmy, baloty, rękawy
  lub worki foliowe
• zagęszczenie/ ubicie
• odcięcie dostępu powietrza /warunki beztlenowe
• wybieranie

 

W nowoczesnej technologii produkcji kiszonek (zbiór surowca jedno- lub dwufazowy) znajdują szerokie zastosowanie dodatki do zakiszania, które mogą stymulować proces fermentacji lub wywołują restrykcyjną fermentację w wyniku użycia inhibitorów (Rys. 5), wpływając na jakość uzyskanej paszy.

   Dups

   Fermentacja restrykcyjna (ograniczona)

• niska zawartość kwasów organicznych
• wyższe pH
• ograniczony zakres proteolizy
• wyższa zawartość cukrów (WSC) i wyższa wartość energetyczna

  Czynniki sprzyjające:

• wysokie zagęszczenie zakiszanej masy surowca
• dodatek inhibitora fermentacji
• podsuszenie surowca (zwiększona zwartość sm)

 

Głównym kryterium oceny  skuteczności zastosowania dodatków w produkcji kiszonek jest ich jakość i pobieranie sm przez zwierzęta. Poprawa wartości odżywczej kiszonek wynika m.in. z większej zawartości cukrów rozpuszczalnych w wodzie i  większego udziału białka właściwego oraz wyższej zawartości składników bioaktywnych.

• Stabilność tlenowa - ma wpływ na jakość higieniczną i bezpieczeństwo skarmiania kiszonek oraz straty energii w czasie wybierania i skarmiania (feed out). Wpływ dodatków do produkcji kiszonki, na poprawę stabilności jest najbardziej widoczny w okresie żywienia letniego, szczególnie dotyczy to kiszonki z kukurydzy.
• Straty zachodzące w czasie produkcji i przechowywania kiszonek można podzielić
  na ,,jawne” i „ukryte”. Do strat jawnych należą straty powierzchniowe wynikające z działania mikroflory tlenowej. Straty ukryte stanowią ubytek energii w wyniku zagrzewania się  masy kiszonki oraz są związane z nieprawidłowym procesem fermentacji.  W kiszonce w trakcie jej przechowywania (do głębokości 1,5 m) zachodzi często proces ,,delikatnego” ale ciągłego zagrzewania, który jest przyczyną dużych strat (wielu producentów obserwuje różnice jakościowe między tą samą kiszonka z kukurydzy w listopadzie i w lipcu). Kontrola temperatury kiszonki w czasie jej przechowywania może być pomocna w ocenie skuteczności zastosowanych dodatków do produkcji kiszonki.

 

Bioinokulanty nowej generacji stosowane do produkcji kiszonek, charakteryzują się zazwyczaj większą efektywnością w przebiegu procesów fermentacyjnych:

• większość dodatków biologicznych do produkcji kiszonek bazuje na homofermentatywnych szczepach bakterii fermentacji mlekowej (Lactobacillus ) wpływają one na zakwaszenie (pH <4), bez efektu grzybobójczego, przy słabym oddziaływaniu na stabilność tlenową kiszonki,
• preparaty nowej generacji zawierają kultury bakterii heterofermentatywnych, m.in. Lactobacillus buchnerii spp. (wytwarzanie glikolu propylenowego oraz zwiększenie udziału kwasu propionowego oraz octowego, które hamują namnażanie drożdży i pleśni),
• alternatywnym rozwiązaniem jest równoczesne użycie wybranych enzymów paszowych i kilku różnych szczepów bakterii.

 

DUPS

Czynniki wpływające na jakość kiszonki:

• optymalna zawartość sm,
• zawartość cukrów (WSC) oraz pojemnośc buforowa,
• mikroflora epifityczna (m.in. bakterie z rodz. Clostridium sp (Cl) (sacharolityczne m.in.:Cl.butyricum;Cl.parabutyricum;Cl.tyrobutyricum;Cl.scatol;proteolityczne:Cl.sporog-enes,Cl.perfringens,Cl.botulinum); bakterie z rodz. pałeczek Listeria monocytogenes; Enterobakteriaceae, w tym Salmonella oraz szczepy Coli (E. Coli 0157:H7),                                                                             
• kwasowość (pH > 5,0 - negatywnie), nieprawidłowy profil produktów fermentacji,
• dostęp powietrza oraz niezadawalające zagęszczenie surowca,
• niska stabilność tlenowa,
• obecność dodatków chemicznych/biologicznych,
• błędy i uchybienia w technologii produkcji,                                                           
• nieprawidłowe wybieranie kiszonki z silosu/pryzmy.

 

Wpływ kiszonki z roślin motylkowatych (bobowatych) na przemiany w żwaczu, pobranie sm i produkcję mleka w porównaniu do kiszonki z traw:

• szybsza fermentacja substancji organicznej,
• przyśpieszony pasaż treści ze żwacza do dalszych odcinków przewodu pokarmowego,
• obniżenie wykorzystania N-ogólnego (koniczyna z trawami bez wpływu),
• zwiększenie wydajności mlecznej krów oraz wzrost pobrania sm,
• wzrost zawartości flawonoidów i poziomu nienasyconych kwasów tłuszczowych w mleku.

 

Jakość kiszonki z kukurydzy najważniejsze uwarunkowania:

• zbiór roślin w okresie fizjologicznej dojrzałości ziarna, kiedy występuje „linia mleczna” na wysokości ½ do 2/3 ziarniaka (sucha masa 30-35%, udział ziarna 45-50% sm),
• zmasowany i krótki czas załadunku silosu/pryzmy 2(3) dni,
• wysokość koszenia roślin 12-18 cm lub wyżej np. LKS,
• rozdrobnienie 0,8-2,0 cm z koniecznością całkowitego mechanicznego naruszenia struktury ziarniaków (zgniecenie); długość sieczki może być zwiększona w przypadku: stosowania wozu paszowego (+ 1÷3 mm), frezu wycinającego (+ 3÷5 mm), niedoboru pasz włóknistych (+2 mm), dużego udziału pasz treściwych (+ 2÷4 mm),
• dodatek bioinokulantów lub preparatów chemicznych oraz maksymalne zagęszczenie/ubicie (silos, pryzma, rękaw),
• odcięcie dostępu tlenu, dwie warstwy folii, rękawy lub worki foliowe, właściwe wybieranie kiszonki (ograniczenie napowietrzania),
• wysoka strawność NDF, zawartość skrobi (32-40%) i jej strawność (>90%) inne cukry (<35%sm), koncentracja energii 0,9-1,0 JPM/kg sm,
• części wegetatywne roślin zielone w okresie fizjologicznej dojrzałości ziarna
  (odmiany „stay green”),
• zwiększona odporność na występowanie grzybów/drożdży i pleśni m.in. Fusarium (zgorzel podstawy łodyg, porażenie kolb i ziarna),
• lepsze wykorzystanie potencjału roślin w procesie gromadzenia cukrów w całej biomasie oraz skrobi w ziarnach,                  
• ograniczenie ryzyka szybkiego osuszenia liści i łodyg w końcowym okresie wegetacji,
• większa elastyczność zbioru (szersze „okno żniwne”) całych roślin na kiszonkę (33-35% sm) vs odmian tradycyjnych,
• „Linia mleczna” w ziarniakach stanowi wskaźnik optymalnego terminu zbioru kukurydzy na kiszonkę (30-35%sm).

 

Baloty(bele) czy pryzma/silos ?

Analizując zalety i wady produkcji kiszonki z porostu łąkowego, traw lub roślin motylkowatych (bobowatych) w technologii bel cylindrycznych owijanych folią lub w wyniku zakiszania w pryzmie/ silosie przejazdowym można wyróżnić następujące efekty:

 

    Punkty krytyczne technologii produkcji kiszonek z zielonek, które mają wpływ na jakość uzyskanej paszy:

• termin i warunki zbioru,
• wilgotność surowca /zawartość sm,
• czas/okres zbioru i załadunku silosu przejazdowego, pryzmy, rękawa foliowego lub formowania bel
• zagęszczenie /ubicie surowca oraz odcięcie dostępu tlenu,
• rodzaj pras (stało- lub zmienno- komorowe*), w przypadku produkcji kiszonki w belach cylindrycznych.
• rozdrobnienie surowca (sprzyja zwiększeniu zagęszczenia biomasy, optymalne zagęszczenie ≥180 kg/m³ - przy formowaniu  bel z surowca w postaci sieczki o zawartości 35-45% sm)
• stabilność tlenowa

*Prasy stało-komorowe odznaczają się zazwyczaj niższym (o 25%) i często nierównomiernym                    stopniem zagęszczenia surowca vs do pras zmienno –komorowych.

          Analiza krytycznych punktów w technologii produkcji kiszonek ma szczególne znaczenie w eliminacji nieprawidłowości związanych ze zbiorem surowca oraz jego zakiszaniem, w wyniku podejmowania właściwych decyzji, w celu uzyskania wysokiej jakości paszy.

 

Kiszonka „klostridialna”

• rozwój Clostridum spp. w zakiszanym surowcu o wysokiej wilgotności >70% (zbiór surowca w niekorzystnych warunkach pogodowych)
• pH 5,5 brak lub ślady kwasu mlekowego, obecność kwasu masłowego (7%), wysoki udział azotu w formie amonowej N-NH3 (ok. 50% w stosunku do N-og.) w wyniku procesów proteolizy i deaminacji
• powstawanie biogennych amin (dekarboksylacja AA) oraz estrów metylowych i etylowych, podwyższona zawartość alkoholu
• wartość pokarmowa i zawartość białka ogólnego obniżona (>50% )

 

Stabilność tlenowa kiszonki jest jednym z wyznaczników, który decyduje o jakości uzyskanej paszy i jej wartości produkcyjnej. Pod określeniem stabilność tlenowa rozumie się oporność paszy fermentowanej na rozkład tlenowy (zagrzewanie), mierzone czasem po jakim temp. kiszonki podniesie się o 1 stop. C  (może wynosić od kilku do 100 godz.) vs temperatury otoczenia.

 

DUPS

Negatywne czynniki wpływające na jakość kiszonki:

• nieprawidłowa zawartość sm w surowcu oraz wysokie pH(>5,0) uzyskanej paszy fermentowanej,
• obecność Clostridium spp. i innych patogenów  
  (kw. mlekowy  à masłowy, AA  à biogenne aminy),
• niska zawartość cukrów (WSC) i wysoka pojemność buforowa,
• eliminacja dodatków do zakiszania, wpływających na przebieg fermentacji,
• niska stabilność tlenowa (tlenowy rozkład masy organicznej), dostęp powietrza oraz niezadawalające zagęszczenie surowca (rozwój pleśni, drożdży).

 

ADIN oraz NDIN – nierozpuszczalna frakcja azotu w detergencie kwaśnym lub neutralnym stanowi wskaźnik uszkodzenia białka paszy. ADIN oraz NDIN stanowią ważne kryterium w ocenie chemicznej pasz fermentowanych (kiszonek) oraz innych materiałów paszowych, które uległy samozagrzaniu (wtórnej fermentacji).Uszkodzone termicznie białko ogólne jest niedostępne dla enzymów proteolitycznych i tym samym powoduje stratę tego składnika i w efekcie jest przyczyną obniżenia jakości paszy.

 

Biomasa z użytków zielonych – duża zmienność jakości

        Jakość biomasy z użytków zielonych, przeznaczanej na cele paszowe (zielonka, kiszonka, siano, susz), odznacza się dużą zmiennością w sezonie wegetacyjnym oraz znacznym zróżnicowaniem, co w znacznej  mierze uzależnione jest od następujących czynników:

• składu florystycznego (udziału traw o wysokiej wartości pokarmowej oraz roślin motylkowatych/bobowatych, ziół),
• nawożenia i innych zabiegów pratotechnicznych (w tym zabiegów melioracyjnych oraz renowacyjnych),
• stadium wegetacji roślin,
• sposobów użytkowania (łąka, pastwisko, zmienne).

   Do innych czynników wpływających  na użyteczność paszową zielonki , zaliczyć można  m.in. występowanie nieporządanej mikroflory epifitycznej na częściach wegetatywnych roślin, w tym również obecności grzybów toksynotwórczych, które mogą występować z większym natężeniem w niesprzyjających warunkach pogodowych i w późnym stadium wegetacji roślin.

 

W produkcji pasz na trwałych i przemiennych użytkach zielonych, szczególne znaczenie mają intensywne gatunki i odmiany traw oraz ich mieszanki z roślinami motylkowatymi (Goliński,2008; Kozłowski,2011; Grzegorczyk,2010; Grabowski2011; Barszczewski,2012,2013; Domański,2013; Łyszczarz,2013). Udział roślin motylkowatych w zbiorowiskach trawiastych sprzyja wyższemu plonowaniu  zielonej biomasy oraz wpływa na poprawę jakości i wartości uzyskanej paszy (Kozłowski,2011; Domański,2013; Barszczewski,2013). Uzyskana biomasa odznacza się wówczas wyższą strawnością substancji organicznej, wolniejszym tempem kumulowania węglowodanów strukturalnych (włókna NDF). Nie bez znaczenia jest także wpływ roślin motylkowatych na poprawę smakowitości i wzrost udziału rozpuszczalnych w wodzie cukrów (WSC) oraz ważnych z punktu widzenia wartości odżywczej paszy składników bioaktywnych (Ćwintal,2011; Łyszczarz,2011, 2013;Stamirowska-Krzaczek,2011; Huthannen i in,2012; Barszczewski,2013).

Agrofagi - groźne dla jakości paszy

W ocenie jakości sanitarno-higienicznej (mikrobiologicznej) pasz objętościowych,  głównie kiszonek, określa się stopień zakażenia patogenami bakterii z rodzaju Eterobacteriaceae w tym m.in. Salmonella oraz szczepami coli. Eschericha coli O157:H7, która może występować w kiszonkach jest często przyczyną schorzeń przewodu pokarmowego i występowania mastitis u bydła. Obecność patogennych Salmonelli w kiszonce może być groźna dla zdrowia, szczególnie młodych rosnących zwierząt. Rodzaj i jakość surowca, warunki środowiskowe mają bezpośredni wpływ na skład naturalnie występującej na roślinach mikroflory epifitycznej. Wyróżnia się następujące typy mikroflory:

• bakterie beztlenowe z rodzaju clostridium, najczęściej przetrwalnikujące,
• bakterie Listeria monocytogenes,
• niektóre bakterie fermentacji mlekowej, m.in. Enterococcus,
• pałeczki z grupy E. coli, Enterobacter aerogenes, Citrobacter sp, Klebsiella sp.
• swoistą grupę stanowią grzyby (drożdże i pleśnie).

 

Mykotoksyny w paszach objętościowych wtórne metabolity grzybów toksynotwórczych

Występują w okresie wegetacji roślin, w trakcie  zbioru i transportu, w materiałach paszowych konserwowanych w okresie przechowywania (Fusarium spp., Rizoctonia spp., Penicillium spp., Neotyphodium spp., Aspergillus spp., Alternaria spp., Claviceps i Clodosporium spp.)

Największe straty powstają przy porażeniu kiszonki grzybami toksynotwórczymi/pleśnią. Powstaje wówczas konieczność eliminacji określonej partii paszy z żywienia bydła. Pasze porażone grzybami toksynotwórczymi, zawierają niebezpieczne dla zdrowia zwierząt mikotoksyny (wtórne metabolity grzybów/pleśni). Wywołują one różnego typu schorzenia, dysfunkcję układów i narządów ,obniżenie produkcji mleka i zaburzenia w rozrodzie a w skrajnych przypadkach upadki zwierząt.

Agrofagi (omacnica prosowianka, głownia guzowata, rolnice, drutowce, mszyce, ploniarka zbożówka, gnijka, korzeniowa stonka kukurydziana i owady, chwasty i wtórne zachwaszczenie, patogeny np. fuzarioza łodyg i kolb i in. grzyby toksynotwórcze, mikotoksyny) występujące często w roślinach zbożowych, w tym głównie w kukurydzy przeznaczanej do produkcji kiszonki obniżają istotnie zarówno plon oraz jakość uzyskanej paszy.

 

Maksymalizacja udziału pasz objętościowych w żywieniu bydła

Postęp w produkcji pasz objętościowych uzyskany w wyniku poprawy jakości surowca oraz ciągłego unowocześniania technologii produkcji, znajduje swoje odzwierciedlenie w korzystnej zmianie ich jakości. Sprzyjać temu może wprowadzenie w przyszłości systemu zarządzania  jakością  produkcji pasz objętościowych, w którym uwzględniać się powinno m.in.:

• dobór właściwych odmian/mieszańców roślin pastewnych;
• zabiegi agrotechniczne (nawożenie, ochrona roślin–chemiczna i biologiczna);
• optymalny termin zbioru i optymalna zawartość sm;
• przestrzeganie realizacji technologii produkcji;
• przechowywanie/składowanie;
• racjonalne wykorzystanie;
• ograniczenie lub eliminacja negatywnych czynników;
• wdrożenie systemów jakości (GMP, GAP, GHP, HACCP).

 

Konsekwencją zdecydowanej poprawy pasz objętościowych może być maksymalizacja ich udziału pasz w żywieniu wysokoprodukcyjnych  krów, która uwarunkowana jest w głównej mierze od jakości paszy, optymalnej zawartość sm, struktury fizycznej, dodatków paszowych (np.buforów, aktywnych kultury drożdży, enzymów paszowych, dodatków fitogenicznych), żywienia w technologii TMR/PMR oraz częstotliwości odpasów i żywienia ad libitum. Niezadawalająca jakość podstawowych pasz objętościowych w żywieniu krów (niska wartość energetyczna) powoduje  zwiększenie zużycia paszy treściwej, a nawet uniemożliwia często zbilansowanie dawki w przypadku wysokowydajnych krów (Tab.3).

 

Tab. 3 Współzależności między wartością energetyczną kiszonki a udziałem paszy treściwej w żywieniu krów (Gruber i in., 2004).

Wartość energetyczna paszy objętościowej MJ NEL/kg sm	Wydajność mleka
	8000 kg			10000 kg
	Pasza treściwa* % sm	MJ  NEL/kg sm	Razem  kg sm/d	Pasza treściwa* % sm	MJ  NEL/kg sm	Razem kg sm/d
6,0	50	7,00	23,9	-	-	-
6,2	45	7,01	23,8	55	7,19	26,4
6,4	40	7,04	23,7	51	7,22	26,3
6,6	35	7,09	23,6	46	7,24	26,2

*  treściwa  8,0 MJ NEL/ kg sm                                                          

 

Tab. 4 Przykładowy udział suchej masy paszy objętościowej do paszy treściwej w dawce pokarmowej dla wysokoprodukcyjnych krów w całorocznym cyklu użytkowania

Fazy laktacji			okres zasuszenia
wczesna	środkowa	późna
60:40 lub 50:50	70:30	80:20	90:>10

  

Zainteresowanie maksymalizacją użycia pasz objętościowych o wymaganej jakości w żywieniu bydła jest nie tylko uzasadnione fizjologicznie, ale również wynika z uwarunkowań ekonomicznych. Ograniczanie nakładów związanych z żywieniem krów, przy relatywnie niewielkich zmianach profitu za  mleko surowe w skupie, wskazuje na konieczność redukcji kosztów produkcji pasz i żywienia krów. Wybór właściwych odmian roślin pastewnych do produkcji wysokiej jakości podstawowych pasz objętościowych, dostosowanych do potrzeb pokarmowych krów, sprzyjać będzie nie tylko ograniczeniu zużycia pasz treściwych, ale także umożliwi zwiększenie ich udziału w żywieniu krów.

 

DUPS

Negatywne czynniki wpływające na jakość  paszy objętościowej:

• zawartość włókna NDF(w tym iNDF), zmniejszony udział hemicelulozy i pektyn,
• zaawansowana lignifikacja (drewnienie),
• zmniejszenie zawartości węglowodanów niewłóknistych (NFC) w tym cukrów (WSC), składników bioaktywnych,
• niska strawność substancji organicznej i wartość energetyczna,
• straty podczas produkcji i składowania oraz termiczne uszkodzenie białka ogólnego (ADIN, NDIN),
• występowanie agrofagów w tym mikroflory epifitycznej oraz mikotoksyn,
• nieprawidłowy profil fermentacji w kiszonce oraz obniżona stabilność tlenowa.