Archiwum

Robert Szulc  Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Oddział w Poznaniu dawniej IBMER

Gnojowica jest to jeden z niezwykle cennych dla rolnictwa nawozów naturalnych, z którą powinno się szczególnie prawidłowo postępować, magazynować i nawozić nią glebę. Przede wszystkim ostrożność ta jest podyktowana z uwagi na konieczność ochrony środowiska, ale także z racji ograniczenia emisji cennych substancji w niej zawartych (mowa tu przede wszystkim o azocie), a niezwykle ważnych dla rozwoju nawożonych roślin. Poniższy artykuł ma na celu przybliżenie aktualnego rynku wozów asenizacyjnych niezbędnych w zabiegu jaki stanowi rozlewanie gnojowicy i gnojówki w gospodarstwie. Zostaną także przedstawione najważniejsze kwestie związane z typami, modelami oraz konstrukcją wozów asenizacyjnych i zastosowanych w nich nowych rozwiązań.

W nawożeniu roślin szczególny nacisk kładzie się na to, aby nawozy naturalne i organiczne były stosowane w odpowiednich dawkach i w terminach, ale także na sposób ograniczający niebezpieczeństwo przedostawania się zawartych w nich składników (głównie chodzi tu o azot i fosfor) do wód powierzchniowych i podziemnych oraz zabezpieczenie przed ich skażeniem. Poza tym wskazują na ochronę zdrowia ludzi i zwierząt. Trzeba je stosować równomiernie na całej powierzchni pola, w sposób wykluczający nawożenie pól i upraw do tego nieprzeznaczonych, ale również zabezpieczający przed przenawożeniem lub nieprawidłową eksploatacją urządzeń i maszyn do napełniania i rozlewania gnojowicy czy gnojówki. Regulacje prawne także dotyczą kwestii dawki aplikowania nawozów naturalnych. Roczna dawka nawozu organicznego nie może przekraczać ilości zawierającej 170 kg N/ha UR, co odpowiada ilości około 45 m3 gnojowicy. Dostarczanie płynnego nawozu do gleby można realizować wykorzystując wozy asenizacyjne, rozlewacze i aplikatory – lub przy pomocy węży wleczonych.
Nawóz płynny można transportować z gospodarstwa na pola przy pomocy instalacji rurociągowej ze zbiornika bezpośrednio na pole lub wozami asenizacyjnymi. Jednak bezwzględnie trzeba pamiętać, aby maszyny do ich stosowania spełniały odpowiednie normy.
Wozy asenizacyjne – powszechnie stosowane w rolnictwie do rozprowadzania gnojówki czy gnojowicy, pod względem budowy składają się przede wszystkim ze zbiornika, kompresora i ramy zamontowanej na podwoziu. Są to przyczepiane do ciągnika rolniczego pojazdy jedno-, dwu- lub trzyosiowe. Najnowsze rozwiązania wozów asenizacyjnych posiadają skrętną oś lub osie – (w przypadku typu wozu z dużą pojemnością i większą liczbą osi podwozia), co w znacznym stopniu ułatwia manewrowanie agregatem i co najważniejsze, redukuje straty upraw na uwrociach pola. Rynek oferuje bardzo szeroką gamę tego typu urządzeń różniących się przede wszystkim pojemnością i dodatkowym wyposażeniem technicznym. W poniższym artykule zostanie przedstawiona oferta wozów asenizacyjnych średniej wielkości dla tego typu gospodarstw rolnych. Bardzo ważną sprawą jest przede wszystkim dopasowanie pojemności (wielkości wozu asenizacyjnego) do wielkości gospodarstwa. Maszyny o małych pojemnościach zbiorników charakteryzują się niewielką wydajnością, w związku z tym w momencie nasilenia prac w okresie rozlewania gnojowicy i gnojówki pojawia się problem nawożenia pola o znacznej powierzchni, gdyż wozy o zbyt małej pojemności będą musiały wracać do gospodarstwa po kolejne napełnienie, a to wiąże się z niepotrzebną stratą czasu na jałowe przejazdy oraz zwiększonymi przez to kosztami paliwa. Z drugiej jednak strony zakup wozu asenizacyjnego zbyt dużego – oczywiście wydajnego – na obsługę gospodarstwa o małym areale podroży niepotrzebnie inwestycje.
W tabeli 1 przedstawiono zestawienie sześciu wybranych producentów wozów asenizacyjnych przeznaczonych dla niewielkich gospodarstw. Zatem i pojemności zbiorników przedstawionych maszyn są niewielkie i zawierają się w przedziale między 5000 litrów i 6500 litrów. Natomiast tabela 2 przedstawia porównanie wybranych danych technicznych wozów asenizacyjnych przeznaczonych do pracy w gospodarstwach o bardzo dużych areałach i intensyfikacji produkcji.
Ze względu na to, że do głównych zastosowań wozów asenizacyjnych należy wypompowanie nieczystości płynnych – gnojowicy, ścieków komunalnych, transport i rozlewanie na pola i użytki zielone, podlewanie, zraszanie i nawożenie upraw, dogaszanie pożarów w lasach i na polach, transport wody na budowy i drogi, toteż prawie wszystkie modele przedstawionych urządzeń nie różnią się zbytnio zakresem zastosowań.
Przedstawiony na rysunku 1 wóz asenizacyjny typ T 507/6 o pojemności 5000 litrów jest w pełni wyposażoną maszyną gotową do pracy. Do jego pracy nie jest potrzebne dodatkowe wyposażenie. Wóz jest dostępny w czterech wersjach: MINIMUM, STANDARD, CLASIC i PREMIUM. Najlepiej sprzedają się wozy w wersji CLASIC i PREMIUM, które są wyposażone w wydajną pompę (6150l/min), wałek przekaźnika mocy, właz fi900 mm, łyżkę rozlewającą, hamulce, instalację elektryczną i oświetleniową, wąż ssawny o dł. 6 m. Zbiorniki są wykonane z blachy o grubości 5 mm, a dopuszczalna prędkość techniczna wynosi 40 km/h, posiadają główną zasuwę hydrauliczną, podwójne zabezpieczenie kompresora przed przelaniem.
Bardzo podobnym modelem jest wóz asenizacyjny PN-50. Deszczowanie nim odbywa się przy pomocy łyżki rozlewowej (Rys. 2), która jest standardowym wyposażeniem wozu. Na życzenie mogą być stosowane inne urządzenia do rozlewania. Standardowo na dyszlu wozów zamontowany jest kompresor JUROP PN – 45M lub na specjalne zamówienie T529/1 Słupsk. Wóz PN-50 oprócz wersji standardowej może być wykonany w wyższej wersji oraz posiadać wyposażenie dodatkowe rozszerzające jego funkcjonalność. Tak wzbogacona wersja posiada przede wszystkim:
●    dno tylne otwierane przy wozach: PN-30/2, PN-40/2 oraz PN-50,
●    właz tylny Ø600 mm,
●    zbiornik malowany specjalnymi farbami,
●    zasuwy mosiężne hydrauliczne i ręczne z tyłu lub z boku zbiornika,
●    właz górny Ø420 mm ręczny lub hydrauliczny,
●    drabinka,
●    rurowy wskaźnik poziomu,
●    rura spustowa z zaworem 2”,
●    kompresor T-529 / 1 lub inny,
●    wałek przekaźnika mocy,
●    rozdzielacze deszczujące do tyłu lub na boki,
●    układ hamulcowy dwuprzewodowy,
●    zaczep obrotowy lub inny [Źródło: MEPROZET].
W modelu T-549 (SIPMA) zastosowano z kolei wewnętrzne ściany grodziowe. Jest to szczególnie korzystne rozwiązanie z uwagi na to, iż tego typu grodzie zabezpieczają przed gwałtownym przelewaniem cieczy zwłaszcza podczas nagłego hamowania, a także podczas jazdy po nierównościach przy niepełnym zbiorniku. Pozwala to uniknąć niekorzystnego zjawiska „kołysania” beczką oraz niepotrzebnych obciążeń zaczepu ciągnika [Źródło: SIPMA]. W wozach o poj. 8000 l (POMOT) w celu zabezpieczenia przed przelewaniem cieczy zbiorniki wyposażone są w tzw. falochrony. W maszynach o większych pojemnościach występują dwa, a nawet trzy falochrony [Źródło: POMOT].
Szczególną uwagę należy zwrócić w obecnych czasach na aspekt ochrony środowiska. Znaczny nacisk kładzie się na maksymalne ograniczenie strat – głównie związków azotu – podczas nawożenia płynnymi nawozami organicznymi. Zatem coraz bardziej celowym jest stosowanie wysokorozwiniętych technologii oraz technik rozlewania gnojowicy i gnojówki. Bardzo często spotkać można wozy asenizacyjne wyposażone w dołączone rozdzielacze i tzw. węże wleczone (Rys. 8), rozdzielacze ze stopą ślizgową (Rys. 6), kultywatorem lub nawet aplikatorem doglebowym talerzowym – Rys. 5. Stosowanie tego typu urządzeń wynika przede wszystkim z wymogów proekologicznych, dlatego coraz więcej firm posiada w swej ofercie tego typu rozwiązania. Zaprezentowany na rysunku 5 doglebowy aplikator talerzowy jest urządzeniem zawieszanym na wozie asenizacyjnym i służy do rzędowego dozowania gnojowicy zarówno na polach uprawnych, jak i nieużytkach. Aplikator wyposażony jest w dwa rzędy krojów tarczowych, a ujednorodniona gnojowica trafia bezpośrednio wężami do rowków wykonanych przez pierwszy rząd krojów. Drugi rząd krojów z kolei ma za zadanie zasypać rowki przykrywając jednocześnie nawóz. Aplikator posiada 8 rzędów roboczych, a jego szerokość robocza wynosi 3 m. Natomiast to co jest najistotniejsze dla rolnika to głębokość aplikacji nawozu, która wynosi od 10-15 cm [Źródło: Meprozet].
Kolejnym przykładem wyposażenia dodatkowego do wszelkich typów wozów asenizacyjnych są tzw. adaptery do naglebowego rozprowadzana gnojowicy. Producent oferuje przedstawiony na rysunku 8 adapter o szerokości roboczej 6; 7,5; 9; 12; 15; 18 m wyposażonych w 20 do 60 węży wylotowych. Rozlewacz jest dostarczany z wbudowanymi nożami tnącymi i przystosowany do wszystkich wozów asenizacyjnych o pojemności powyżej 5000 dm3. Z technicznego punktu widzenia istotne jest to, że węże rozlewacza tak są zainstalowane, iż nie ulegają załamywaniu, a wóz przydatny jest dla wszystkich homogenizowanych rodzajów gnojowicy – co z pewnością zwiększa jego uniwersalność [Źródło: POMOT]. Zastosowanie zespołów roboczych z wężami wleczonymi (Rys. 8) jest znacznym krokiem w kierunku poprawy jakości nawożenie gleby wobec tradycyjnych rozlewaczy. Przede wszystkim osiągnąć można bardzo dużą szerokość roboczą, (ponad 20 m), jednocześnie przyczyniając się do znacznej redukcji emisji, a tym samym strat amoniaku i emisji odorów. W tym miejscu trzeba zaznaczyć, iż sam proces homogenizacji, czyli ujednorodniania gnojowicy jest niezwykle ważny z punktu widzenia nie tylko aspektu technicznego wozu asenizacyjnego, ale też jakości nawożenia i doprowadzenia nawozu do gleby. Na rysunku 9. zaprezentowano przykład wozu asenizacyjnego wyposażonego w mieszadło mechaniczne z napędem olejowym.
Rysunek 10 przedstawia wóz asenizacyjny MODULO2 charakteryzujący się strukturą nośną z tzw. kołyską pod zbiornikiem. Jest to część konstrukcyjna maszyny zupełnie niezależna. Zaczep wozu jest zamocowany do kołyski w dwóch punktach oddalonych o 1000 mm. Takie rozwiązanie techniczne pozwala na zapewnienie bardzo pewnego i stabilnego utrzymania całej konstrukcji. Zaczep, w kształcie wideł, stanowi dobrą skuteczną osłonę pompy, pozwalając na zastosowanie urządzenia zawieszenia na resorze poprzecznym nie wpływającym na kierunek jazdy. Z seryjnego wyposażenia tego modelu wozów można wymienić m.in. to, że układ jezdny jest na śruby, dyszel stały lub z resorem poprzecznym, a oczko pociągowe jest przykręcane. Co istotne, to haki do mocowania węży – znajdują się one po obu stronach zbiornika. Gama tych wozów obejmuje modele o pojemności od 2.500 do 11.000 dm3 (wozy serii ME z pojedynczą osią). Wybitnie charakterystycznym modelem jest zaprezentowany na rys. 11 model TETRAX 13500. Wyjątkowość jego polega głównie na podwoziu. Składa się ono z czterech kół pozwalających idealnie rozłożyć ciężar maszyny na całej jej szerokości. Koła są całkowicie niezależne i każde osobno obraca się wokół swojej osi, co stanowi korzystne rozwiązanie uwzględniając kwestię degradacji podłoża. Do wyposażenia zaliczyć należy m.in. niezależną ramę, hydrauliczne hamulce, podporę z podstawką hydrauliczną, dyszel oleopneumatyczny. Przeniesienie ciężaru następuje poprzez trzypunktowy siłownik hydrauliczny.
W tabeli 2 zaprezentowano z kolei przykładowe modele wozów asenizacyjnych przeznaczonych dla większych gospodarstw rolnych oraz ich wybrane dane techniczne.
W tym miejscu warto zaznaczyć, iż wóz asenizacyjny PN-100/1 na specjalne zamówienie może być wyposażony w napędzane hydraulicznie mieszadło ślimakowe, które może miksować zawartość zbiornika w sposób ciągły. Napełnienie wozu umożliwia podciśnienie wytworzone w zbiorniku przez kompresor napędzany wałkiem przekaźnika mocy z ciągnika. Opróżnianie wozu odbywa się za pomocą nadciśnienia lub też w sposób grawitacyjny [Źródło: Meprozet].
Firma POMOT posiada w swojej ofercie mieszadła pneumatyczne (własny patent), dzięki którym mieszanie odbywa się za pomocą powietrza z kompresora, jest to lepsze rozwiązanie niż mieszadło mechaniczne, które może doprowadzić do zniszczenia ocynku w beczce.


Zakończenie
Wyposażenie parku maszynowego w wóz asenizacyjny bez wątpienia jest konieczne. Jednak inwestycja w tego typu maszynę z pewnością do tanich nie należy. Zatem może warto się zastanowić i przeanalizować w pierwszej kolejności jakiej wielkości zbiornik będzie odpowiedni do naszych potrzeb, tak aby wydajnie i niezawodnie rozwiązać problem transportu i rozlewania płynnych nawozów. Słusznym wydaje się też z racji niewielkiego w ciągu roku wykorzystania godzinowego wozu, dokonać zakupu w ramach kółka rolniczego czy też innej organizacji/instytucji mogącej efektywnie wykorzystać maszynę na większym areale. Można także dokonać wspólnego zakupu przez kilku rolników – oczywiście z uwzględnieniem istotnych, dla wszystkich zainteresowanych stron, zasad.
Sprzęt rolniczy nie należy do tanich urządzeń, a w gospodarstwach jest ich potrzebnych wiele. Głównie dlatego jedna z firm wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rolników, skonstruowała system nadwozi wymiennych UNIWERSAL, gdzie jedno podwozie ramowe obsługuje kilka różnych zabudów, miedzy innymi wóz asenizacyjny, skrzynię ładunkową o ład. 10 t, skrzynie typu Mulda, rozsiewacz nawozów, wapna, piasku i soli, rozrzutnik obornika oraz platformę do słomy i siana. Zakup takiego zestawu pozwala zaoszczędzić nawet do 30-40% środków. Zaletą systemu UNIWERSAL jest również fakt, iż serwisowane jest tylko jedno podwozie a do dyspozycji mamy tak naprawdę kilka niezbędnych maszyn.