Komfortowe stanowiska dla krów

Piotr Wójcik  Instytut Zootechniki – Państwowy Instytut Badawczy

 

Współczesna krowa mleczna to fabryka produkująca całą dobę mleko o określonych parametrach. Fabryka, która stale jest na pełnych obrotach i nie ma czasu na spoczynek. Czy jednak rzeczywiście tak jest?

 

 

Aby można było w pełni korzystać z potencjału genetycznego zwierzęcia, efektów wieloletnich prac hodowlanych i nieustannego doskonalenia koniecznie musimy zadbać o warunki środowiskowe mogące w znacznym stopniu ograniczyć te osiągnięcia. Krowa, aby mogła wykazać się w produkcji musi mieć zapewnione nie tylko optymalne warunki żywieniowe, ale także bytowe. Musi mieć czas na spożywanie paszy i czas na spoczynek. A spoczynek to przede wszystkim czas na przeżuwanie (około 5 godzin). Zwierzęta utrzymywane w złych warunkach środowiskowych i będące pod wpływem silnego stresu np. brak wypoczynku, zbyt duże zagęszczenie same będą ograniczać produkcję, aby przetrwać niekorzystna sytuację. Tym samym zaobserwujemy skracanie się laktacji, poronienia, brak rui i oczywiście spadek jednostkowy produkcji mleka. Pozostaje, więc zapewnić odpowiednie warunki bytowe a w szczególności odpowiednie stanowiska indywidualne w systemach wolnostanowiskowych i odpowiednią obsadę w oborach z głęboką ściółka. Oczywiście mamy jeszcze obory uwiezione, jednak powoli i one ulegają modernizacji a tym samy samolikwidacji. System ten był zbyt pracochłonny, gdyż w oborach 20-60 krowich na jedna krowę w ciągu roku należało przeznaczyć 60-80 roboczogodzin, podczas gdy w wolnostanowiskowym jest obecnie około 30-50 godzin. Także niedostosowane stanowiska do obecnego typu bydła mlecznego (kaliber krów systematycznie rośnie i obecnie jest znacznie powyżej 145 cm) powodował, że dobrostan nie był na najlepszym poziomie. Dodatkowym problemem dla wielu regionów kraju jest nadmierne zużycie słomy wahające się do 1-2 kg na dzień/sztukę przy średnich stanowiskach do 4-7 kg na dzień/sztukę przy długich. Przejście na systemy wolnostanowiskowe daje większe możliwości stosowania zamienników materiału ścielącego jak trociny, piasek czy suszony torf (obory boksowe). Zastosowanie na stanowisku sianego i suchego piasku, rozprowadzanego ręcznie lub maszynowo przez specjalny rozrzutnik wymaga jednak uzupełniania go, co najmniej raz na dwa tygodnie o czym często niestety zapominamy. Oczywiście nie należy zapomnieć o atutach stosowania słomy. Ściółka słomiasta zapewnia możliwość wygodnego ułożenia się zwierzęcia podczas wypoczynku, zapewniając jednocześnie ciepłochronność i higroskopijność. Jest szczególnie korzystna dla skóry zwierząt ze względu na właściwości osuszające i masujące.
Obory z głęboką ściółką są więc jedną z takich alternatyw, oczywiście przy odpowiedniej ilości słomy do dyspozycji w gospodarstwie. Wymagają one sukcesywnego do ścielania czystą i sucha słomą i zachowania odpowiedniej obsady zwierząt.
W rejonach o znacznych deficycie słomy taki system zastępowany jest stanowiskami bezuwięziowymi (boksowe) z matami legowiskowymi. Dostępność ich obecnie na rynku jest bardzo duża, jednak istotne jest, aby spełniały one założone normy. Stosując na przykład maty cienkie o grubości około 15 mm konieczne jest dościelanie stanowiska (ok. 0,3 kg/SD/dzień), gdyż bezpośredni kontakt zwierzęcia z gumą może powodować liczne obtarcia skóry zwłaszcza w okolicach nóg i zadu. W zimie przy zwiększonej wilgotności i niskiej temperaturze tym łatwiej o wspomniane uszkodzenia. Maty te, więc będą wymagały materiału ścielącego. Oczywiście nie musi to być słoma, można z powodzeniem stosować inne zamienniki jak wspomniane wcześniej trociny czy piasek.
Zastosowanie boksów legowiskowych w oborach wolnostanowiskowych to przede wszystkim zapewnienie zwierzęciu indywidualnego miejsca do wypoczynku. Jednak, aby rzeczywiście było to indywidualne miejsce konieczne jest zastosowanie odpowiednich wygrodzeń międzystanowiskowych. W systemie boksowym poszczególne stanowiska przegrodzone są barierami (obecnie na rynku mamy bardzo duży wybór kształtów tych przegród – fot. poniżej) zamocowanymi na stałe, bądź uchylnymi, tak aby zapewnić krowie indywidualne potrzeby co do wielkości stanowiska i dystansu do innych zwierząt. Mocowane sztywno w ostatnich latach przeszły szalone przeobrażenie, zmieniając kształt i stając się bardziej funkcjonalnymi zwłaszcza jeżeli chodzi o komfort wypoczynku.
Na rynku pojawiły się także przegrody uchylne, które znakomicie zdają egzamin w oborach o ograniczonych możliwościach rozbudowy a tym samym umożliwiające zwiększenie ilości stanowisk wypoczynkowych dla krów.
Konieczne jest zatem odpowiednie dobranie wielkości boksów do posiadanych krów, tak aby zapewnić jej swobodne kładzenie się i wstawanie. Zbyt ciasne mogą powodować kontuzje i uszkodzenia zwierząt, jak również niechęć do kładzenia się. Normy takiego boksu zostały opracowane i są prezentowane w tabeli 2.
Przegrody zarówno przednie (karkowe), jak i boczne muszą być wykonane i zamocowane bez ostrych krawędzi, co zapobiegnie uszkodzeniu ciała. Z drugiej strony muszą uniemożliwić obracanie się w boksie zwierzęciu i kładzenie w poprzek stanowiska. Zakończenia rzędów stanowisk, jak również miejsca przejść na okólniki i stół paszowy powinny mieć pełną zabudowę, co znacznie zmniejsza w zimie wychładzanie zwierząt tam leżących, jak również zabrudzanie się ich. Ważna jest odpowiednia wysokość poręczy karkowej tak, aby nie utrudniała wstawania a raczej wymuszała na zwierzęciu podczas wstawania cofniecie się i co najważniejsze uniemożliwiała mu zanieczyszczanie stanowiska.
Zachowanie minimalnych wymogów co do wielkości stanowiska to nie wszystko, pozostaje jeszcze nadal otwarta kwestia jaki materiał zastosować na podłoże. Tradycyjne metody opisano powyżej, a może jednak czas na nowsze technologie?
Wśród nich są maty legowiskowe wykonane z miękkiej gumy antypoślizgowej o grubości około 20-30 mm. W zależności od modelu i producenta mogą być pojedynczo mocowane na stanowiskach lub łączone na zasadzie puzzli po kilka sztuk. Maty wykonane są z naturalnym spadem, co znacznie ułatwia utrzymanie czystości. Wielkość mat także jest zróżnicowana o szerokości 110-115 cm i długości 140-185 cm. Ważne są także informacje o przeznaczeniu mat, gdyż niektóre z nich mają ograniczenia np. do 400 kg wagi zwierzęcia. Na rynku od kilku lat są także maty trzy warstwowe o przekroju – guma-pianka-guma –
o grubości 60 mm. Poszczególne maty łączy się ze sobą specjalną listwą montażową.
Innym bardzo dobrym rozwiązaniem są materace legowiskowe wykonane ze specjalnych tkanin bardzo wytrzymałych i elastycznych, które pokrywają warstwę wewnętrzną wykonaną w kształcie węży wypełnionych granulatem gumowym o ziarnistości 3-6 mm. Spód materaca pokrywa specjalna wodoszczelna guma. Warstwa wypełniona granulatem tworzy poduszkę o grubości 80 mm, co odpowiada warstwie styroporu około 2,5 cm. Tym samym doskonale nadaje się nie tylko do obór zamkniętych, ale przede wszystkim do kojców i boksów zewnętrznych. Podobnie jak maty w zależności od producenta dostępne są w wymiarach od 1700 mm szerokości do dowolnie zamówionej długości. Grubość całkowita około 100 mm.
W 2003 roku pierwszy raz zastosowano w USA łóżka wodne (DCC) dla bydła mlecznego. Gumowe rękawy są wypełnione wodą i jak zapewniają producenci, mają zdecydowanie lepszy wpływ na stawy i nogi niż tradycyjne podłoża. Dodatkowo pełnią funkcje izolatora, więc zdecydowanie nie ma potrzeby dościelania stanowisk. Łóżko to przypomina duży pęcherz z kauczuku (dwukomorowy), do którego wprowadzone jest około 200 litrów wody, zamiennie w warunkach niskich temperatur można stosować inne płyny odporne na mróz. Łóżka takie nie są ogrzewane, montuje się bezpośrednio na płycie betonowej. Atutem jest wypukły kształt powodujący, że wszystkie nieczystości spływają na boki legowiska i ono samo jest stale czyste i suche.
Przeglądając bogatą gamę produktów można dojść do wniosku, że prawidłowo skonstruowane stanowisko, suche i wygodne to podstawa sukcesu w hodowli bydła mlecznego. Tylko krowa wypoczęta, zdrowa może gwarantować, że przy optymalnych warunkach środowiskowo-żywieniowych w pełni rozwinie swój potencjał genetyczny w postaci wyprodukowanego mleka. Dlatego tylko zapewnienie pełnego dobrostanu może przynieść wymierne korzyści.