Archiwum

Barbara Łaska  Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Oddział Poznań

Użytki zielone stanowią nieodłączny element towarzyszący produkcji zwierzęcej. Pastwiska i łąki zapewniają niezbędną dla przeżuwaczy paszę. Pozyskanie odpowiedniej ilości dobrej jakościowo paszy podstawowej możliwe jest na glebach, na których zostaną zapewnione najkorzystniejsze warunki, w tym odczyn. Szacuje się, że w Polsce około 50% gleb użytków zielonych to gleby kwaśne i bardzo kwaśne, stwarzające słabe warunki dla wzrostu i rozwoju runi. Na poprawę właściwości gleb oraz wzrost produktywności użytków zielonych istotny wpływ ma wapnowanie.

Nawożenie wapniem przyczynia się do zmniejszenia kwasowości powierzchni gleby użytków zielonych oraz decyduje o mineralnym odżywianiu roślin, pozytywnie oddziałuje na wielkość plonu i jakość paszy powstającej na łąkach i pastwiskach. Wapnowanie niesie za sobą liczne korzyści, pozytywnie wpływające na produkcję zwierzęcą, a także na ekosystemy łąkowe.



Jakie są przyczyny i skutki zakwaszania gleb?
Jednym z istotnych czynników negatywnie wpływającym na produkcję pasz podstawowych jest nieprawidłowy odczyn gleb użytków zielonych, ograniczający wzrost i prawidłowy rozwój runi. Do głównych przyczyn zakwaszania gleb użytków zielonych, które niekorzystnie działają na roślinność łąkową zaliczamy warunki glebowe i klimatyczne, sprzyjające wymywaniu składników zasadowych, a także wyczerpywaniu zasobów wapnia w wyniku produkcji pasz (z 8 ton siana wynosi się z łąki około 45 kg/ha wapnia) oraz intensywne stosowanie nawozów azotowych (zwłaszcza powszechnie stosowanej saletry amonowej) i gnojowicy. Dodatkowo na odczyn gleb na użytkach zielonych wpływają kwaśne deszcze powstające w wyniku emisji dwutlenku siarki i tlenków azotu.   
Skutkiem zakwaszania gleb użytków zielonych jest przede wszystkim obniżenie jakości pasz ze względu na małą zdolność przyswajania fosforu, magnezu i wapnia przez rośliny, a także wymywanie składników pokarmowych do głębszych warstw gleby. Ponadto wzrost kwasowości gleby wpływa na zmniejszenie aktywności organizmów glebowych, które odpowiadają za przemianę materii organicznej oraz wpływają na obieg azotu i fosforu, wskutek zakwaszania gleb dochodzi również do zwiększenia ilości toksycznych jonów glinu i manganu oraz metali ciężkich w glebie, mogących stwarzać ryzyko włączania się tych składników do łańcucha pokarmowego.



Korzyści z wapnowania użytków zielonych
Zabieg wapnowania użytków zielonych przyczynia się do poprawy właściwości fizycznych i chemicznych gleby, zwiększa jej urodzajność oraz wpływa na polepszenie jakości i ilości plonu runi. Istotnymi zaletami wymienianymi przez literaturę wynikającymi ze stosowania nawozów wapniowych na użytkach zielonych jest przede wszystkim możliwość osiągnięcia odczynu gleby odpowiedniego dla rozwoju roślin łąkowych – wartościowe trawy pastewne (życice, kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, wiechlina łąkowa i in.) oraz rośliny motylkowate sprzyjające warunki rozwoju znajdują na glebach o poziomie pH równym 6,0. Ponadto wapnowanie wpływa na zwiększenie przyswajalności składników pokarmowych (głównie fosforu) przez rośliny łąkowe, a także ogranicza zawartość niebezpiecznych dla roślin jonów glinu i manganu, gdyż zwiększenie wartości pH powyżej 4,0 niweluje szkodliwe działanie tych jonów. Wapnowanie poprawia również żyzność i właściwości fizyczne gleby oraz wpływa na skład botaniczny użytków zielonych poprzez zapewnienie odpowiedniego odczynu gleby. Zabieg wapnowania łąk i pastwisk wpływa dodatkowo na polepszenie jakości pasz – w wyniku dobrego odżywienia roślin w wapń, w runi wzrasta także zawartość innych składników mineralnych, tj. fosforu i magnezu, które są konieczne do prawidłowego rozwoju układu kostnego i mięśniowego u zwierząt, natomiast wapń zawarty w paszy przyczynia się do wzrostu strawności hemicelulozy, zwiększając przy tym poziom pobierania paszy przez zwierzęta. Wapnowanie także korzystnie wpływa na procesy odnawiania użytków zielonych w gospodarstwach mlecznych, zwłaszcza w przypadku stosowania w mieszankach nasiennych wartościowych gatunków traw pastewnych oraz roślin motylkowatych. Stosowanie nawozów wapniowych na użytkach zielonych niesie za sobą również liczne korzyści ekologiczne, m.in. zapobiega zakwaszaniu wód gruntowych i powierzchniowych oraz przyczynia się do aktywizacji i wzrostu liczebności mikroflory i fauny glebowej (wapnowanie użytków zielonych zlokalizowanych na kwaśnych glebach zwiększa populację dżdżownic, które pełnią ważną rolę we wprowadzaniu wapnia do gleb użytków zielonych wapnowanych na powierzchni darni, dodatkowo wzmożona aktywność fauny glebowej stymuluje procesy przemiany materii organicznej i przyspiesza obieg azotu i fosforu.



Sposób wapnowania użytków zielonych
Podczas przeprowadzania zabiegu wapnowaniu użytków zielonych należy zwrócić uwagę na dobór odpowiedniej dawki nawozu, która zależy od pH gleby i zawartości próchnicy. Na częstotliwość stosowania wapnia wpływa również skład granulometryczny gleb, to znaczy że im lżejsza jest gleba, tym należy ją częściej wapnować, lecz mniejszymi dawkami.
Stosowanie nawozów wapniowych powinno zapewnić utrzymanie odczynu gleb pod użytkami zielonymi w optymalnym przedziale pHKCl 5,5-6,5 na glebach mineralnych i pHKCl 4,5-5,0 na glebach organicznych.
Zgodnie z danymi zawartymi w literaturze właściwe dawki wapnowania kształtują się na poziomie od 1,0-1,5 t CaO/ha. Najczęściej na gleby mineralne zalecane ilości CaO to od 0,5 do 3,0 t/ha, zaś na gleby organiczne 1,0-2,5 t CaO/ha.
Użytki zielone z dużym udziałem roślin motylkowatych w runi wymagają szczególnej uwagi, w tym przypadku gleby mineralne powinny odznaczać się pH = 6,0, a organiczne pH = 5,3, w innych warunkach trwałość roślin motylkowatych, zwłaszcza koniczyn, ulega znacznemu zmniejszeniu. Zapotrzebowanie na wapń motylkowatych jest wysokie. Trawy zawierają od 0,4 do 0,8% Ca, a motylkowate od 0,9 do 1,5% Ca. Zwyżka plonu w wyniku wapnowania może wynosić nawet 25%.
Znaczne potrzeby wapnowania wykazują gleby przeznaczone pod przemienne użytki zielone, na których najczęściej wysiewane są mieszanki trawiasto-motylkowate oraz trwałe użytki zielone położone na słabszych glebach grądowych, zwłaszcza śródpolne, śródleśne i górskie.
Jeżeli chodzi o wapnowanie gleb torfowych, to wymaga ono dużej ostrożności, gdyż niewłaściwe przeprowadzenie zabiegu powoduje przyspieszenie rozkładu substancji organicznej i degradację gleby oraz obniża wartość produkcyjną torfu.
Zwapnowane powinny być gleby torfowe o pH poniżej 4,5. Nie należy natomiast wapnować gleb organicznych, tj. torfowo-murszowych, mułowo-murszowych, gytiowo-murszowych i murszowatych (zawierających 10-20% substancji organicznej), na terenach pobagiennych na torfowiskach niskich, które są zasobne w wapń.
Nawozy wapniowe dajemy przeważnie na torfy wysokie, torfów przejściowych lub nizinnych, prawie nie wapnujemy.



Terminy wapnowania
Istotnym czynnikiem decydującym o skuteczności przeprowadzanego zabiegu wapnowania jest przystąpienie do niego w odpowiednim terminie. Wapnowanie użytków zielonych zaleca się wykonywać w okresie jesiennym lub późnojesiennym (koniec października do połowy listopada), czyli po zakończeniu wegetacji roślin, niekiedy też wapnowanie wykonuje się wczesną wiosną przed ruszeniem wegetacji roślin. Stosowanie wapnowania gleb nie należy łączyć z przeprowadzaniem zabiegów nawożenia organicznego i stosowania nawozów mineralnych zawierających azot w formie amonowej. Wapnowanie użytków zielonych powinno się stosować co 4-5 lat.



Nawozy
Literatura podaje, iż nawozy wieloskładnikowe azotowe i fosforowe posiadające w swym składzie wapń (np. saletra wapniowa) stosowane na użytkach zielonych stanowią często wystarczające źródło tego składnika. Dlatego też konieczne jest rozważne podejście do podjęcia decyzji o nawożeniu wapniem.
Do zabiegu wapnowania użytków poleca się stosować jedynie wapno w formie wapna węglanowego, które powstaje poprzez zmielenie wapienia jurajskiego. Przy czym zakładając, że 1,0 t wapna węglanowego zawiera 400-450 kg CaO, aby zastosować 1,5 t CaO/ha należy użyć 3-4 t/ha wapna węglanowego.
Dodatkowo wapno węglanowe zalecane jest głównie w siedliskach grądowych, powstałych na lekkich glebach mineralnych, a także w siedliskach organicznych. Natomiast na zwięzłych gliniastych glebach, a zwłaszcza w przypadku renowacji silnie zakwaszonych użytków zielonych, skuteczne są nawozy wapniowe tlenkowe, tzn. wapno rolnicze palone, charakteryzujące się lepszą rozpuszczalnością i szybszym działaniem.
W przypadku niskiego poziomu magnezu w glebie powinno się stosować wapno węglanowe magnezowe np. dolomit. Rośliny łąkowe wykazują duże zapotrzebowanie na ten składnik, który pozytywnie wpływa na jakość runi, a także na zdrowie i wydajność bydła. Stosowanie dolomitu na użytkach zielonych zwiększa również udział roślin motylkowatych.
Literatura podaje, iż dostępne na rynku nawozy węglanowe-wapniowe i wapniowo-magnezowe zawierają od 28 do 50% CaO. Zawartość magnezu w nawozie wapniowo-magnezowym również się różni i zwykle wynosi od 8 do 20% MgO. Dodatkowo warto pamiętać by przy zakupie wapna zwrócić uwagę na zawartość składników czynnych oraz stopień rozdrobnienia wapna, gdyż drobniejszy nawóz tworząc większą powierzchnię styku z cząsteczkami gleby, działa szybciej.



Rozsiewacze
W zależności od rodzaju stosowanego nawozu wapniowego do jego wysiewu wykorzystuje się rozsiewacze różnych typów. Główną zasadą, którą musi spełniać rozsiewacz do nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych jest zapewnienie równomiernego i bezpylnego wysiewu na pole.
Nawozy wapniowe ze względu na szeroki zakres wilgotności posiadają różne właściwości siewne (tab. 3.) decydujące o typie rozsiewacza, który posłuży do wysiewu danego rodzaju nawozu.
Dzięki powyższemu podziałowi, określającemu właściwości nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych, bez problemu można wskazać jaki typ rozsiewacza zastosować do wysiewu danego rodzaju nawozu.
I tak do wysiewu nawozów suchych-pylistych, poleca się stosować rozsiewacze ślimakowe lub przystawki ślimakowe do rozsiewaczy talerzowych. Rozsiewacze tego typu oferuje wielu producentów maszyn, rysunki 1 i 2 przedstawiają rozsiewacz ślimakowy oraz rozsiewacz talerzowo-ślimakowy.
Nawozy o średnim zwilgoceniu wysiewa się za pomocą rozsiewaczy odśrodkowych (talerzowych) różnych typów o dużej pojemności skrzyni ładownej i szerokości rozrzutu. Rozsiewacze tego rodzaju oferują zarówno krajowi, jak i zagraniczni producenci maszyn rolniczych, na rysunku 3 przedstawiony jest rozsiewacz talerzowy.
Natomiast do wysiewu nawozów o dużym zwilgoceniu zaleca się stosować rozrzutniki do obornika z pionowym bębnami rozrzucającymi, ze względu na tendencję do zbrylania się tego rodzaju nawozów, wysiew rozsiewaczami odśrodkowymi jest w tym wypadku utrudniony lub niemożliwy. Rozrzutnik tego typu, wyposażony w pionowy adapter ślimakowy, który można stosować do zabiegów wapnowania przedstawiony jest na rysunku 4.

Źródło dostępne u autora.