Robert Szulc
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Oddział w Poznaniu
Chów wolnostanowiskowy bydła jest bardzo korzystny dla zwierząt z uwagi na możliwość zapewniania im dobrostanu. Jeszcze lepsze jest połączenie tego systemu z możliwością wypasu na okólnikach lub pastwiskach. Ruch zwierząt na świeżym powietrzu pozytywnie wpływa na przemianę materii oraz kondycję psycho-fizyczną. Promienie słoneczne powodują wytwarzanie witaminy D – szczególnie ważnej dla rozwoju młodych osobników.
Ogrodzenia elektryczne dla zwierząt powstają z wielu elementów, takich jak baterie, akumulatory, słupy, liny, taśmy oraz akcesoria dodatkowe. Bardzo istotnym założeniem wymaganym w każdym przypadku jest to, aby każdy z elementów pasował do siebie nawzajem i wzajemnie wszystkie części współgrały ze sobą i tworzyły jeden niezawodny system. Ogrodzenia elektryczne dzielą się na stałe i przenośne. Podstawowymi cechami jakimi powinno charakteryzować się przenośne ogrodzenie to przede wszystkim lekkość i wytrzymałość.
Pierwszym głównym elementem wyposażenia jest elektryzator. Elektryzator (zwany przez wielu potocznie pastuchem) ma na celu przede wszystkim wytworzenie serii krótkich elektrycznych impulsów w podłączonym do niego ogrodzeniu. Każdorazowo, gdy zwierzę dotknie ciałem przewodu będącego pod działaniem elektryzatora zostanie na krótki moment podrażnione prądem elektrycznym. To niekomfortowe zdarzenie odstrasza zwierzęta powodując, iż szybko zapamiętują one taką sytuację i nie podchodzą zbyt blisko do ogrodzenia. Ogrodzenia elektryczne spełniają dwie role: po pierwsze zamykają wybrany obszar pastwiska tak, aby pasące się tam zwierzęta nie opuszczały przydzielonego im terenu, a z drugiej strony tego typu ogrodzenie bardzo skutecznie działa odstraszająco na ewentualnych intruzów z zewnątrz – gdy zależy nam ochronić plantację np. przed zwierzyną łowną.
Sposób zasilania dzieli elektryzatory na: sieciowe, akumulatorowe, ale coraz częściej też zasilane energią słoneczną. Elektryzatory, które są zasilane energią elektryczną pobierają ją z ogólnodostępnej sieci elektrycznej, natomiast w przypadku gdy takiej możliwości nie ma – głównie technicznej – pozostaje zdecydować się na elektryzator z zasilaniem akumulatorowym lub solarnym. Oczywiście na rynku oferowane są również urządzenia uniwersalne i/lub sieciowo-bateryjne.
Istnieje kilka wariantów ogrodzeń dla bydła. W zależności od rasy bydła, liczba drutów ogrodzenia może się wahać od jednego do sześciu.
Krowy mleczne nie należą do zbyt kłopotliwych. Są łagodne, dlatego ilość drutów w pastuchach można ograniczyć do trzech lub do taśmy o szerokości 12 mm. Zasilanie takiego ogrodzenia powinno wynosić ok. 0,25 dżula lub mniej przy napięciu około 2000-3000 V. Tu ważna wskazówka. Wybierając odpowiedni elektryzator należy uwzględnić jego energię wyjściową, co dla bydła mlecznego powinna wynosić ok. 0,5 dżula lub więcej i dodatkowo 0,5 dżula na każdy kilometr ogrodzenia, gdyż ze wzrostem długości ogrodzenia opór elektryczny drutu wymaga większej energii. Trzeba pamiętać o tym, że na wysokość napięcia prądu elektrycznego w ogrodzeniu ma wpływ kilka czynników. Do najważniejszych należy długość ogrodzenia, grubość drutu czy też wysokość roślin rosnących przy ogrodzeniu. Odległość między drutami w ogrodzeniu powinno się dopasowywać oczywiście w zależności od rasy i wieku zwierząt, ale zazwyczaj zasadą obowiązującą jest to, żeby pierwszy drut był poprowadzony na wysokości kolan, drugi na wysokości dolnej i ostatni na wysokości górnej części klatki piersiowej [Źródło: www.elektryzatory.pl].
Na rysunku 1. zaprezentowano model elektryzatora przyjaznego środowisku naturalnemu. Został on wyposażony w panel fotowoltaiczny o mocy 1,3 Wat ze specjalną dodatkową baterią o pojemności 7 Ah. Jego ważnym technicznym parametrem jest magazynowanie energi na poziomie 0,17 J oraz maksymalna energia impulsu wynosząca 0,14 J.
Kolejnym wartym uwagi elektryzatorem jest przedstawiony na rysunku 2 model „Eco stop”. Może on być zasilany energią elektryczną z sieci 230 V lub przez specjalny transformator 150 mA/12 V, baterii 9 V lub akumulatora 12 V. Posiada energię na wyjściu równą 370 mJ, a na wejściu 450 mJ. Zakładając bardzo dobre warunki środowiskowe, tego typu elektryzator może być dostosowany do zasilania ogrodzenia maksymalnie ok. 10 km.
Bardzo ciekawym i nowoczesnym elektryzatorem jest urządzenie przedstawione na rysunku 3. Jest to model Secur Classic o energii wyjściowej 3000 mJ, posiadający maksymalne napięcie szczytowe 12000 V. Jednak najciekawszą nowinką techniczną jest wdrożenie nowej technologii wykorzystującej zastosowanie mikroprocesorowe, dzięki któremu elektryzator może wyzwalać energię elektryczną w postaci dwóch impulsów (na zasadzie „lewo-prawo”), co uwidoczniono na rysunku 4. Takie zjawisko zwiększa siłę odczuwanego impulsu elektrycznego, a to z kolei prowadzi do zwiększenia skuteczności działania ogrodzenia.
Bogatą ofertą elektryzatorów charakteryzuje się seria PATRIOT. Są to elektryzatory bateryjno-sieciowe zasilane prądem 230 V lub 12 V. W tabeli 1 umieszczono podstawowe dane techniczne tych urządzeń.
Elektryzatory bateryjne są zwykle używane do ogrodzeń sezonowych lub w przypadku, gdy główne źródło zasilania nie jest dostępne. Dobry elektryzator to taki, który dostarcza dużą ilość energi pod wysokim napięciem w bardzo krótkim czasie, gdyż samo napięcie niestety nie jest jedynym kryterium technicznym dobrego działania urządzenia. Trzeba wiedzieć, że znaczna część energii jest tracona na przewodach, na uziemieniu i na upływach prądu. Jednak energia ok. 100 mJ mierzona na końcu instalacji powinna wystarczyć do skutecznego powstrzymywania chronionych zwierząt.
Drugą grupę najistotniejszych części składowych tworzących ogrodzenie elektryczne są izolatory służące przytrzymywaniu drutu lub taśmy będącej pod napięciem. Na rysunku 5 zaprezentowano grupę podstawowych sześciu typów izolatorów, z których model A (izolator „XDI” wkręcany) jest typowym najczęściej stosowanym izolatorem, wkręcanym w słupek, posiadający metalowy środek dla drutów (poly). Kolejny to izolator przedłużany (B) – jest on odpowiedni dla krótkich obciążeń i ogrodzeń tymczasowych. Izolator „W” na kolejnym rysunku (C) ma zastosowanie podczas łączenia drutu z drewnianymi słupkami. W przypadku zastosowania linki, konieczny będzie odpowiedni izolator na rolce (F), który zabezpieczy ją przed wypadnięciem. Izolatorami bardzo dobrze nadającymi się do zastosowania taśmy są izolator Turbo lub narożny Turbo (D, E).
Najbardziej istotną częścią ogrodzenia jest drut lub taśma. Najczęściej spotykanym i polecanym jest drut ocynkowany o średnicy ok. 1,2-2,0 mm. Coraz częściej stosuje się też taśmy przewodzące. Są one dostępne na rynku zazwyczaj o szerokości od 15-20 mm. Chociaż sporadycznie też są w zastosowaniu taśmy o szerokości 40 mm. Należy zwrócić uwagę na materiał z jakiego przewodniki są wykonane. Istotną kwestią jest, aby był to materiał trwały i niezawodnie działający, dlatego przewodniki powinny być wykonane z materiału nierdzewnego, ocynkowanego lub miedzianego ocynowanego.
Wybór słupków podtrzymujących przewodniki zależy głównie od rodzaju zastosowanego ogrodzenia. Ogrodzenia sezonowe zbudowane są ze słupków wykonanych z włókien szklanych, plastykowych lub stalowych. Ich wybór zależy od rodzaju gruntu, częstotliwości z jaką ogrodzenie będzie przenoszone oraz gatunku zwierząt, jakie będą utrzymywane w ogrodzeniu. Do ogrodzeń często przenoszonych najczęściej stosuje się słupki zbudowane z włókien szklanych połączonych z drewnianymi słupami narożnymi w celu zachowania stabilności konstrukcji.
Słupki z włókna szklanego tego typu są idealne dla ogrodzeń sezonowych. Są one łatwe do przenoszenia, stabilne i mocne. Słupki te są wyjątkowo lekkie – 50 sztuk waży zaledwie sześć kilogramów. Stopka ułatwia ich mocowanie w ziemi i zapewnia dobre utrwalenie konstrukcji. Słupek wyposażony jest w dwa izolatory, a wysokość niższego z nich jest regulowana. Izolatory trzymają taśmy (do 12 mm), druty i linki.
Słupki plastykowe – są wytrzymałe, mają kilka wmontowanych izolatorów. Zaopatrzone są w szpic na stopce, co ułatwia wbicie w ziemię. Natomiast słupki wykonane ze stali sprężynowej są przeznaczone do ogrodzeń sezonowych, gdzie grunt jest twardy.
Kolejnym elementem wyposażenia są taśmy i przewody. Jest ich cała gama na rynku. Między innymi dzięki specjalnemu splotowi linek poliwinylowych druty i taśmy wykazują doskonałe przewodnictwo oraz są także wyjątkowo wytrzymałe dzięki zastosowaniu plastikowej nici wewnętrznej. Biało-czarna kolorystyka sprawia, że drut jest bardzo dobrze widoczny dla zwierząt na pastwisku [Źródło: De Laval]. Niezwykle ważną kwestią jest wykonanie prawidłowego uziemienia. Uziemienie ogrodzenia konieczne jest w przynajmniej trzech miejscach. Dostępne są pręty do uziemienia długości 115 cm do zamocowania w odległości 3-4 metrów od siebie, na głębokości ok. 80 do 100 cm. Najlepiej jest montować je w miejscach dość miękkich, tak aby uniknąć trudnych prac związanych z wkopywaniem.
Kolejna rzecz to piorunochron. Uderzenia piorunów stanowią największe zagrożenie dla ogrodzeń elektrycznych. Zainstalowanie piorunochronu znacznie obniża ryzyko uszkodzenia ogrodzenia i elektryzatora. Nie można zapominać, że odgromnik powinien być zainstalowany na każdym ogrodzeniu elektrycznym (Rys. 4).
Ogrodzenia elektryczne stosuje się również bardzo często także do okresowej ochrony miejsc niebezpiecznych, takich jak tory kolejowe, drogi, wyrwy, ochrony plantacji, stogów, szkółek leśnych ogrodów i sadów. W każdej sytuacji powinno się umieścić specjalną tabliczkę ostrzegawczą, informującą o instalacji elektrycznej. Pastuchy elektryczne (mimo wciąż szybko rozwijającej się techniki, mechanizacji i automatyzacji wielu zabiegów przy chowie bydła mlecznego) pozostają jednym z najprostszych i od wielu lat nie zmienianych urządzeń.