Ewa Januś
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Zarówno ze względów żywieniowych, jak i agrotechnicznych warto rozważyć uprawę zbóż z przeznaczeniem na kiszonki. Kiszonki z zielonek zbożowych lub zbożowo-strączkowych zwane GPS (niem. Ganzepflanzensilage) stanowią dobrą alternatywę dla uprawy kukurydzy, zwłaszcza przy deficycie pasz objętościowych. GPS-y, podobnie jak kiszonki z kukurydzy, są paszami objętościowymi energetycznymi, stąd zestawienie obu tych pasz w jednej dawce jest zwykle niekorzystne ekonomicznie, wymaga bowiem uzupełnienia dużą ilością pasz treściwych białkowych. Należałoby zatem potraktować je jako pewną alternatywę dla produkcji kiszonek z kukurydzy zwłaszcza wtedy, kiedy z różnych względów zagrożone są spodziewane plony zielonek z kukurydzy. W rejonach, gdzie istnieje ryzyko uprawy kukurydzy, zboża mogą stanowić cenne uzupełnienie pasz w gospodarstwie.
Wartość pokarmowa takich kiszonek jest bardzo zbliżona do kiszonki z kukurydzy. Charakteryzują się nieco większym udziałem białka oraz o 10-15% mniejszą zawartością energii. Wartość energetyczna prawidłowo zakiszonych GPS-ów wynosi 0,77-0,80 JPM/kg s.m. (ponad 5,5 NEL MJ/kg s.m.), a ilość białka waha się od 81 do 105 g/kg suchej masy. Warto zaznaczyć, że białko kiszonek z całych roślin zbożowych jest w wysokim stopniu podatne na rozkład w żwaczu. Ponadto GPS-y poprawiają strukturę fizyczną dawki pokarmowej. W porównaniu do kiszonek z traw czy lucerny, kiszonki z całych roślin zbożowych posiadają niższą zawartość białka i zasobność w składniki mineralne oraz witaminy, dlatego dawki pokarmowe z ich udziałem wymagają zwykle nieco większych ilości pasz treściwych. Ze względu na nieco niższą koncentrację energii kiszonki GPS mogą być wykorzystywane w dawkach dla krów nisko- lub średniowydajnych oraz zasuszonych. Mogą także wchodzić w skład dawki pokarmowej jałówek hodowlanych oraz młodego bydła opasowego, szczególnie opasanych buhajków ras mlecznych, które osiągają niższe przyrosty dobowe niż bydło mięsne.
Do produkcji kiszonek z całych roślin zbożowych nadają się głównie zboża jare w siewie czystym oraz w mieszankach. Od dawna największym zainteresowaniem cieszą się kiszonki z pszenicy, jęczmienia oraz owsa, a także mieszanki tych zbóż z roślinami strączkowymi: wyką, peluszką, łubinem czy seradelą (w zależności od warunków glebowych). Najczęściej zaleca się wysiewać mieszankę o następującym składzie (w kg/ha): owies – 110, jęczmień – 90, łubin słodki – 20, peluszka – 30 (łączna ilość 250 kg/ha). W ostatnich latach wrasta też popularność pszenżyta i żyta, jako że są podatne na zakiszanie, mają przy tym małe wymagania glebowe. Zielonki z owsa i jęczmienia są bardzo dobrym materiałem kiszonkarskim i z powodzeniem dorównują pod tym względem kukurydzy. Niezależnie od fazy wegetacji roślin, najwyższy efektywny rozkład białka w żwaczu wykazują kiszonki z żyta i pszenżyta, niższy zaś z jęczmienia i owsa.
Uprawa zbóż na GPS-y wiąże się z urozmaiceniem płodozmianu oraz poprawą warunków agrotechnicznych. Uprawa jęczmienia i owsa oraz ich mieszanek z peluszką czy wyką poprawia żyzność i strukturę gleby, a małe wymagania nawozowe i możliwość rezygnacji z herbicydów to oczywiste korzyści agrotechniczne, które skłaniają do uznania takich upraw za przyjazne dla środowiska naturalnego. Zboża uprawiane na kiszonkę zbierane są wcześniej niż kukurydza i są bardziej odporne na suszę.
Wybierając surowce do zakiszania warto zawczasu przemyśleć skład komponentowy całej dawki pokarmowej. Warto zastanowić się również nad spodziewaną wartością pokarmową kiszonki, czy też jej smakowitością. Paszom objętościowym o charakterze energetycznym (kiszonka z kukurydzy, GPS-y) powinny towarzyszyć pasze objętościowe o charakterze białkowym, np. kiszonka z roślin motylkowatych, kiszonka z traw przewiędniętych, młóto browarniane, dobrej jakości siano, itp. Ułatwi to późniejsze bilansowanie dawek pokarmowych i pozwoli zaoszczędzić na paszach treściwych. Mało przydatne do produkcji kiszonek dla bydła wysokomlecznego są:
■ liście buraczane,
■ wysłodki buraczane o zawartości poniżej 20% suchej masy,
■ zielonka z żyta,
■ zielonki o zawartości poniżej 20% suchej masy.