Henryk Maciołek, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego w Kielcach Filia w Piotrkowie Tryb.
Anetta Zielińska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw, NSD, Warszawa
Tadeusz Domerecki, Powiatowy Inspektorat Weterynaryjny w Skierniewicach
Zabieg dekornizacji zabezpiecza utrzymywane zwierzęta przed licznymi a niekiedy ciężkimi uszkodzeniami skóry lub innych narządów w tym np.: gałki ocznej, kończyn, okolicy brzucha, pachwin. Rogi bydła mogą być także przyczyną śmierci człowieka obsługującego stado.
W związku z dynamicznym rozwojem chowu wielkostadnego i wolnowybiegowego powstaje potrzeba pozbawienia zwierząt rogów. W stadach utrzymywanych w systemie wolnowybiegowym obserwuje się stosunkowo częste urazy mechaniczne wymienia spowodowane ostrym wierzchołkiem pochwy rogowej przez drugiego osobnika. Rany takie prowadzą do infekcji bakteryjnych powodując straty wynikające z obniżenia produkcji mleka oraz jego jakości. Usuwanie zawiązków rogowych z punktu widzenia ekonomicznego i biologicznego w pewnym sensie stabilizuje zwierzęta oraz zapobiega niektórym stratom, tym samym przynosi korzyści w postaci znacznego bezpieczeństwa dla obsługi podczas wykonywanej pracy. W latach 1974 autor obserwował stada krów mlecznych rasy Szwyc w Szwajcarii oraz w 1997 ncb w Szwecji, u których mleczność w wyniku przeprowadzenia określonych dekornizacji w ok. 14 dniu życia zwiększyła się o około 5-8%. Usuwanie zawiązków rogowych u cieląt w Szwajcarii dokonywano przy użyciu odpowiedniej pasty wyprodukowanej w kraju według własnej recepury.
Skóra składa się z naskórka – pochodzenia entodermalnego, ze skóry, która łączy się z tkankami głębiej leżącymi za pomocą tkanki. Przy naturalnie wrodzonych anatomicznie otworach ciała skóra przechodzi w błonę śluzową w miejscach szczególnie eksponowanych, tj. narażonych na działanie czynników mechanicznych (podeszwy, opuszków palców, nosa, lustra nosowego, tarczy ryja u świń itd.) naskórek jest grubszy a nawet może wytwarzać różne przekształcenia o znaczeniu mechanicznym jak: rogi, kopyta, pazury, paznokcie. W tych miejscach nie ma włosów, ale niekiedy okolica ta także może być nieznacznie owłosiona.
Naskórek jest to nabłonek wielowarstwowy płaski, rogowaciejący. Zawiązek naskórka występuje w postaci jednej warstwy komórek nabłonkowych. Z biegiem czasu w miarę rozwoju staje się coraz grubszy, a liczba wytworzonych warstw komórek stopniowo zwiększa się w takim stopniu, że jeszcze w życiu płodowym zarodka przybiera postać nabłonka wielowarstwowego. W organizmie dojrzałym naskórek może tworzyć różną grubość. Stanowi to szczególnie dobrze wykształconą warstwę w miejscach, w których skóra nie posiada włosów. Należy podkreślić, że naskórek również nie posiada naczyń krwionośnych, natomiast pobiera substancje odżywcze i tlen z unaczynionej skóry właściwej. Powierzchnie naskórka charakteryzują zagłębienia w postaci rowków (sulci) oraz wyniosłości w postaci listewek lub grzebieni (cristae). Naskórek jest pigmentowany w niektórych okolicach lub na całej powierzchni skóry. Ziarenka barwnika – melaniny ubarwiające związki rogowe występują w różnej ilości i leżą w komórkach głębszych warstw naskórka a nawet mogą zalegać pomiędzy komórkami.
W naskórku wyróżnia się:
1. Warstwę głęboką albo rozrodczą Malpighiego (stratum profundum).
2. Warstwę powierzchowną albo zrogowaciałą (stratum lucidum).
Warstwa rozrodcza przyczynia się do tworzenia zawiązków rogowych, które przy badaniu pod naciskiem palca kciuka wyczuwa się, że są ruchome wielkości ziarna pszenicy, zlokalizowane anatomicznie pod skórą na wysokości kości czołowej w okolicy lewej i prawej strony w postaci początkowych zalążków możdżeni.
Metody techniki chirurgicznej usuwania rogów u bydła były opisywane zarówno w piśmiennictwie krajowym jak i zagranicznym. Proponowane metody postępowania dotyczyły przede wszystkim zabiegów chirurgicznych głównie zwierząt dorosłych, które posiadały wyrośnięte rogi. Wobec znacznej pracochłonności dotychczasowych metod chirurgicznych stosowanych zabiegów oczywiste jest, że nie mogą one być wykonywane na skalę masową. Dopiero zainteresowanie opasem młodego bydła, głównie buhajków a także ze względu na wymogi bhp wyeksponowano potrzebę wdrażania do praktyki weterynaryjnej prostych, szybkich i skutecznych metod dekornizacji poprzez chemiczne usuwanie zawiązków rogowych u cieląt. Aktualnie w Polsce najczęściej stosowane jest chirurgiczne usuwanie zawiązków rogowych u 3-4 tygodniowych cieląt, natomiast nie stosowana jest metoda chemiczno-keratolityczna zahamowania ich rozwoju. Metoda ta znalazła w niektórych krajach powszechne zastosowanie. Opierając się na dostępnych materiałach szwajcarskich oraz na własnych obserwacjach postanowiono poddać próbom klinicznym początkowo doświadczalny preparat opracowany przez autora łącznie z profesorem Z. Szynowiedzkim pracującym wówczas w Zakładzie Technologii Kontroli i Oceny Leków Weterynaryjnych z siedzibą w Warszawie, podległy Instytutowi Weterynarii w Puławach.
Preparat przygotowano pod postacią pałeczek, którego skład chemiczny był dość złożony, bowiem zawierał nieorganiczne związki chemiczne o określonych właściwościach higroskopijnych, keratolitycznych, bakteriobójczych powodujących suchą nekrozę skóry i w miarę niszczący – skutecznie zawiązki rogowe nie uszkadzając tkanek okolicznych kości czołowej powodując martwicę suchą skóry w okolicy stosowania.
Obserwacji dokonano w latach 1977 na ponad 3000 sztukach oseskach buhajkach i cieliczkach w wieku od 8 do 14 dnia życia, a następnie wprowadzono do praktyki u cieląt przeznaczonych na chów mięsny, przy udziale autora oraz lekarza weterynarii Zbigniewa Pycio w Kombinacie Rolnym Lubsko. Otrzymane wyniki były bardzo pomyślne. Opracowaną dokumentację p. n. „Antyróg” przekazano ówczesnemu przedsiębiorstwu Biowet – Gorzów.
Technika wykonywania zabiegu
Przy pomocy jednej osoby fizycznej obsługującej cielętnik, pojedynczo unieruchamiano cielęta w pozycji stojącej ustalając głowę a następnie opuszkami palców prawej ręki metodą palpacji odszukiwano i ustalano zarówno po stronie lewej i prawej lokalizację zawiązków rogowych, które w tym wieku zwierzęcia tworzą wyczuwalne podskórne zgrubienia naskórka na wysokości kości czołowej wielkości ziarna pszenicy, przy dotyku dające się lekko przesunąć w prawo lub w lewo (są ruchome). Po ustaleniu topograficznym zawiązków rogowych sierść na tej wysokości strzyżono nożykami a następnie okolicę czołową w linii od lewej do prawej strony dezynfekowano płynem bakteriobójczym lub nalewką jodową oraz znieczulano miejscowo nasiękowo 1% roztworem polokainy z adrenaliną w ilości 0,5 ml wcierając w miejsce występującego zgrubienia podskórnego. Warto podkreślić, że zawiązki rogów palpacyjnie są łatwo wyczuwalne jako maleńkie wzniesienie podskórne lekko przesuwające się we wszystkie kierunki. Przed przystąpieniem do chemicznego przyżegania skóry w miejscu występujących zawiązków rogowych sprawdzano dodatkowo cienką igłą wrażliwość miejsca, w którym dokonywano zabiegu. Szczegółowa technika zabiegu polegała na tym, że w pierwszej kolejności okolice zabiegu po przeprowadzonej toalecie dokładnie zdezynfekowano a następnie zwilżono za pomocą wacika nasączonego wodą destylowaną wraz z palokainą a następnie lekko wcierano preparat w skórę pod nazwą „Antyróg” w miejsce zlokalizowanego topograficznie zawiązki rogu. Czas wcierania wynosił około 0,5 minuty na szerokość około 1 cm i uzależniony był od elastyczności i grubości skóry. Do jednego zabiegu zużywano ok. 0,2 cm pałeczki preparatu „Antyróg” produkcji Biowet – Gorzów. Działania polegały na oddziaływaniu higroskopijnym. Mechanizm keratolityczny i chemiczny wchodził w reakcję biochemiczną. U zwierzęcia początkowo obserwowano lekki niepokój, który trwał około 5 minut. Skuteczność działania preparatu rozpoznawano na skórze w okolicy wtartego „Antyrogu” po objawach morfologicznych marszczącej się suchej skóry w miejscu stosowania preparatu a następnie obserwowano zahamowanie rozwoju i wzrostu zalążka rogu. Po zabiegu jeszcze obserwowano krótkotrwały niepokój zwierzęcia trwający około 10-15 minut.
Po około 6-12 godzinach w miejscu uprzednio wykonanego zabiegu, dekornizacji zawiązków rogowych stwierdzano małych rozmiarów zasychające ognisko o charakterze ograniczonej suchej martwicy skóry.
Końcowy efekt działania uzależniony był przede wszystkim od umiejętnego zwilżenia wodą destylowaną miejsca zabiegu, co jest bardzo istotnie z punktu widzenia właściwości higroskopijnych stosowanego preparatu a tym samym jego mechanizmu działania.
Stwierdzono, że jednorazowe zadziałanie preparatem „Antyróg” doprowadzało do keratolizy zawiązków rogowych, które było wystarczające do zahamowania dalszego wzrostu zawiązków rogowych, co w całości widoczne było już po 8-10 dniach od wykonywanego zabiegu dekornizacji chemiczno-keratolitycznej. Należy jednak mieć na uwadze, aby w okresie po zabiegowym zabezpieczyć zwierzęta przed mechanicznym drażnieniem skóry i ewentualnym zanieczyszczeniem powstałej ranki.
Proces gojenia po zabiegu trwa około 2 do 3 tygodni i jest głównie uzależniony od higieny środowiska oraz warunków dobrostanu. Po wygojeniu pozostaje niewielkich rozmiarów blizna zasłonięta włosem.
Reasumując należy podkreślić, że zabieg jest bardzo prosty w wykonaniu. Usunięcie zawiązków rogowych oddziaływuje na uspokojenie zwierzęcia w jego okresie rozwojowym. Nie wpływa hamująco na wzrost i rozwój fizyczny, dzienne przyrosty masy ciała w grupie kontrolnej w porównaniu do badanej były wyższe, o około 2%, co się mogło wiązać z obniżeniem zużycia energii określoną łagodnością oraz ze zmniejszonym nadmiernym ruchem dekornizowanych cieląt.