Strefa Bydło

Co warto wiedzieć o miejscach legowiskowych dla krów?

Marek Gaworski, Michał Boćkowski
Katedra Organizacji i Inżynierii Produkcji, SGGW w Warszawie

 

O efektywności współczesnej produkcji mleczarskiej decydują szczegóły. Jednym z takich szczegółów niewątpliwie pozostają miejsca w oborze przeznaczone do odpoczynku krów. To tutaj kształtuje się komfort przebywania w pomieszczeniu inwentarskim decydujący o samopoczuciu zwierząt, co w połączeniu z żywieniem i zbiorem czynników środowiskowych przekłada się na osiągane wskaźniki produkcyjne.

 

 

Wbrew pozorom tematyka miejsc legowiskowych dla krów w oborze jest bardzo bogata w treść. I nie ma się czemu dziwić. Krowa spędza na leżeniu na ogół od 7 do 14 godzin w ciągu doby, istotne pozostaje tym samym rozpoznanie czynników warunkujących czas leżenia i jego komfort. Potwierdzają to liczne badania, ale i własne doświadczenia producentów stanowiące o znaczeniu przywiązywanym do doskonalenia warunków odpoczynku zwierząt w oborze.
Stanowiska legowiskowe

Jak ważne jest leżenie?
Na długość leżenia w ciągu doby w istotny sposób wpływa to, jakie warunki krowy zastaną w miejscu przeznaczonym na odpoczynek. Bardziej komfortowe miejsce do leżenia sprzyja wydłużaniu czasu odpoczynku. Jest to ważna zależność, długość leżenia przekłada się bowiem na niektóre procesy zachodzące w organizmie krowy mające związek z produkcją mleka. W czasie leżenia obserwuje się lepszy przepływ krwi do wymienia oraz dłuższy czas poświęcany na przeżuwanie, co sprzyja procesom związanym z sekrecją mleka. Brak leżenia może prowadzić u zwierząt do stanów chronicznego stresu, a nawet oznak frustracji, a to niekorzystnie wpływa na ich zachowanie i wyniki produkcyjne. Jak wynika z przykładowych badań i obserwacji, wiele krów po kilku godzinach spędzonych bez leżenia i dostępu do paszy wykazuje tendencję do tego, by w pierwszej kolejności zaspokoić potrzebę leżenia, a dopiero potem głód.

Stanowiska legowiskowe


Podłoża legowiskowe – ważny wybór
Istotne znaczenie w wydłużaniu czasu leżenia krów zajmuje wybór podłoża przeznaczonego do odpoczynku, gwarantującego osiągnięcie wysokiego poziomu komfortu. Poszukiwanie podłoży, które stwarzają taki komfort stanowi cel wielu badań oraz testów, w których porównuje się różne materiały i ich wzajemne kombinacje. Wśród materiałów podłoża wymienia się beton, słomę (w tym pociętą na sieczkę), piasek, trociny, maty i materace z gumy bądź tworzyw sztucznych (o zróżnicowanej grubości, teksturze i kształcie wierzchniej warstwy).
Kluczowy wniosek, jaki nasuwa się z badań i testów porównawczych podłoży wskazuje, że krowy preferują jako podłoże legowiskowe przede wszystkim powierzchnie bardziej miękkie. Z niektórych badań wynika także, iż czynnikiem sprzyjającym leżeniu krów jest pokrycie miejsca leżenia większą ilością ściółki. Znaczenie miękkości podłoża doskonale oddaje przykład podłoży z gumy i innych tworzyw sztucznych. Dostępne na rynku maty różnią się takimi cechami jak: twardość gumy, grubość jej warstwy, czy też dodatek innych materiałów. Badania wskazują, że krowy chętniej i dłużej odpoczywają na gumie bardziej miękkiej i o większej grubości. Poza matami, ważne znaczenie w doskonaleniu komfortu wypoczynku pełnią materace, będące połączeniem specjalnie ukształtowanego materiału w formie płaskiej poduszki wypełnionej drobnymi kawałkami gumy, z zewnątrz pokrytej woskiem w celu ograniczenia efektu nasiąkania i nawilgacania podłoża legowiskowego. Obok klasycznych materacy w praktyce znane są również materace wodne, które doskonale spełniają funkcje komfortowych podłoży legowiskowych dla krów.


Podłoża legowiskowe i testy preferencji krów
Wysunięcie wniosków dotyczących jakościowych cech podłoży legowiskowych nie byłoby możliwe bez udziału samych zainteresowanych, czyli … krów. W szczegółowych eksperymentach, tzw. testach preferencyjnych krowom daje się możliwość wyboru (spośród wielu opcji) podłoża, na którym chciałyby się położyć i odpoczywać. Testy preferencji zaliczają się do najbardziej obiektywnych i najczęściej stosowanych metod „zasięgania opinii” o komforcie na stanowiskach legowiskowych u ich bezpośrednich użytkowników, tj. krów. Test polega na rozmieszczeniu stanowisk z porównywanymi podłożami w różnych miejscach pomieszczenia wolnostanowiskowego i ocenie czasu przebywania krów na poszczególnych stanowiskach przeznaczonych do odpoczynku.


Oprócz testów wyboru, o jakości stanowisk legowiskowych dla krów można również dowiedzieć się obserwując zachowanie zwierząt, szczególnie w przypadku uwięziowych systemów utrzymania zwierząt. O komforcie lub dyskomforcie krów na stanowiskach świadczą następujące elementy ich zachowania: czas leżenia i stania, czas pobierania paszy, częstotliwość kładzenia się i wstawania, jak również położenie nóg w czasie leżenia lub wstawania.


Warto wspomnieć, że warunki stworzone na stanowisku legowiskowym mogą decydować o łatwości kładzenia się i wstawania, co z kolei przekłada się na wielkość i częstotliwość urazów kończyn, tak przednich jak i tylnych. Podkreślają to wyniki badań przeprowadzonych w oborach wolnostanowiskowych z podłożami na legowiskach, uwzględniającymi trociny, piasek i materace. Najwięcej dotkliwych urazów kończyn u krów stwierdzono w obiektach stosujących twarde podłoża. Natomiast najmniej uszkodzeń kończyn odnotowano w grupie krów leżących na stanowiskach pokrytych piaskiem. Niekorzystne zjawisko uszkadzania kończyn krów, na co wskazują inne badania, potęguje się wraz ze wzrostem twardości materiału, z którego zostały wykonane maty. Bardziej sprzyjające z punktu widzenia ograniczenia urazów nóg są w tym przypadku materace geotekstylne niż maty z twardej gumy.
Ważnym elementem, na który zwraca się uwagę przy ocenie różnych podłoży na stanowiskach legowiskowych dla krów jest także ich wpływ na zdrowotność wymienia. Największe zagrożenie dla wymienia, związane z przenoszeniem bakterii, stwarzają podłoża organiczne, których klasycznymi przykładami są słoma i trociny. Materiały te mogą cechować się znacznie wyższym zanieczyszczeniem bakteriami, co tym samym kreuje wyższe ryzyko przenikania drobnoustrojów do kanałów strzykowych leżących zwierząt (i przenoszenia chorób między nimi) w porównaniu z typowym podłożem nieorganicznym, jakim jest chociażby piasek.


Wymiary stanowisk
Obok jakości podłoża, o komforcie krów w czasie leżenia decydują również wymiary stanowisk, przekładające się na wielkość powierzchni przeznaczonej do odpoczynku. W tym miejscu można wskazać na rozbieżność opinii dotyczących wymiarów stanowisk legowiskowych dla krów mlecznych. W niektórych opracowaniach sugeruje się, że dla dorosłych krów rasy h-f szerokość boksu legowiskowego powinna wynosić 120-130 cm, zaś długość 255-270 cm. W innych materiałach źródłowych zaleca się, by dla tych samych zwierząt budować stanowiska o wymiarach: 111 cm (szerokość) i 222 cm (długość). Wobec tak zróżnicowanych danych warto odwołać się do odpowiednich, krajowych norm, które jednoznacznie formułują zalecenia dotyczące wymiarów boksów legowiskowych z podaniem dodatkowych ograniczeń. Wśród wspomnianych norm można wymienić rozporządzenie ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 r., w sprawie minimalnych warunków utrzymywania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 167, poz. 1629 z 2003 r.). Istotnym elementem przytoczonych norm jest zwrócenie uwagi na potrzebę dostosowania wymiarów stanowisk legowiskowych do wieku zwierząt, masy ich ciała, a także systemu utrzymania w pomieszczeniu inwentarskim.
W standardach są podawane minimalne granice wymagań, jakie stawia się wymiarom stanowisk do leżenia i powierzchni pomieszczeń. Przykładowo, dla jałówek powyżej 7. miesiąca ciąży i krów o masie ciała powyżej 500 kg, zalecane wymiary stanowisk z systemem uwięziowym wynoszą 1,75-1,20 m. Jednocześnie, przy formułowaniu szczegółowych wymagań dotyczących wymiarów stanowisk, uwzględnia się ich położenie w pomieszczeniu inwentarskim. W oborach wolnostanowiskowych zaleca się, aby długość boksów legowiskowych znajdujących się bezpośrednio przy ścianie (np. ścianie budynku) była większa w porównaniu z długością boksów legowiskowych usytuowanych w środku pomieszczenia, gdy zwierzęta leżą głowami do siebie. W oborach bez wydzielonych stanowisk do leżenia zwraca się z kolei uwagę na to, by w przypadku utrzymania krów na głębokiej ściółce powierzchnia pomieszczenia przypadająca na jedno zwierzę była o ok. 30% większa w porównaniu z utrzymywaniem zwierząt w analogicznych pomieszczeniach z płytką ściółką.
Szczegółowe przepisy zawarte w rozporządzeniu jednocześnie wskazują, że możliwe jest także utrzymywanie zwierząt w grupowych kojcach bez wydzielonych legowisk i pozbawionych ściółki, jednak takiego systemu nie zaleca się dla krów, jałówek powyżej 7. miesiąca ciąży i buhajów. Pomimo, że przewiduje się możliwość korzystania z rozwiązania bez ściółki, tym niemniej warto zwrócić uwagę na fakt, że pozbawienie zwierząt wygodnego podłoża do leżenia istotnie ogranicza komfort przebywania w pomieszczeniach inwentarskich, przyczyniając się do pogorszenia samopoczucia poszczególnych grup bydła. Przejawem dyskomfortu wynikającego ze złej jakości podłoża może być zaś skrócenie czasu odpoczynku zwierząt w ciągu doby.
Jak wskazują szczegółowe badania, większy komfort wypoczynku krów stwierdza się na stanowiskach dłuższych. Wraz z długością stanowisk legowiskowych, przy braku treserów, rośnie jednak ryzyko ich zanieczyszczenia odchodami, decydującego o czystości krów. Dlatego dobór rozmiarów stanowisk wymaga przyjęcia kompromisowych rozwiązań uwzględniających komfort zwierząt i ich czystość.




Boksy w systemie wolnostanowiskowym
W oborach z wolnostanowiskowym systemem utrzymania miejscami przeznaczonymi do odpoczynku zwierząt są boksy legowiskowe. Boksy powinny być ukształtowane z uwzględnieniem gatunkowych wymagań zwierząt. Krowa powinna swobodnie, bez trudności i bezpiecznie kłaść się, odpoczywać i wstawać. W związku z tym legowisko jest z przodu wyposażane w ogranicznik zapobiegający przesuwaniu się do przodu podczas kładzenia się. Jeżeli boks jest usytuowany przy ścianie, ograniczenie to powinno być oddalone od ściany o co najmniej 45 cm. Przegrody boczne zaleca się wykonywać z rur stalowych lub z drewna, a na zakończeniu rzędu boksów warto zastosować przegrodę litą w postaci ściany betonowej bądź drewnianej, która zapobiegnie przeciągom na całym rzędzie boksów oraz odizoluje część legowiskową budynku od komunikacyjnej.
Jeżeli podłoga legowiska zostanie podniesiona o około 20 cm w stosunku do korytarza gnojowego, to takie rozwiązanie uniemożliwi zwierzętom wchodzenie tyłem na legowiska, co ułatwi ich utrzymanie we właściwej czystości.
Ustawienie boksów legowiskowych wynika z przyjętego rozwiązania technologicznego, stanowiąc wypadkową sposobu mechanizacji żywienia, przebiegu korytarzy gnojowych, metody usuwania odchodów, usytuowania dojarni i innych. W nowoczesnych oborach boksy legowiskowe bywają ustawione szeregowo przy bocznych ścianach obory, wzdłuż korytarza paszowego, w jednym lub kilku rzędach. Krowy doskonale wyczuwają mikroklimat budynku i instynktownie oceniają przydatność poszczególnych boksów do wypoczynku. Zwierzęta o wyższej pozycji w hierarchii stada na ogół zajmują boksy lepiej wentylowane. Ważne jest to, aby liczba krów nie była większa od liczby boksów w danej sekcji (kojcu) budynku.


W grupie na głębokiej ściółce
Najbardziej naturalnym miejscem legowiskowym dla krów jest strefa głębokiej ściółki, która przypomina podłoże, jakie występuje na łące. W oborach z głęboką ściółką każda grupa krów ma wspólne legowisko (kojec grupowy). Stanowiska żywieniowe znajdują się w wydzielonej części tego samego pomieszczenia. W obszarach z głęboką ściółką podłoga legowiska może być nieocieplona z racji jej dościelania kolejnymi warstwami ściółki. Ważne jest to, by ściółka była czysta i wolna od pleśni oraz grzybów. Jej dzienne zużycie w zależności od przypadającej na jedną krowę powierzchni powinno wynosić 8-16 kg. Krowy mogą mieć wydzielone legowiska bądź leżeć na całym obszarze spacerowo-wypoczynkowym. Niezależnie jednak od sposobu wygrodzeń minimalna powierzchnia przypadająca na obszar wypoczynkowy dla każdej krowy powinna wynosić 6,5 m2. Obszar wypoczynkowy może znajdować się na tym samym lub innym poziomie co obszar paszowy. W przypadku różnicy poziomów, pomiędzy częścią legowiskową i strefą żywieniową najczęściej znajdują się betonowe schody, po których zwierzęta bez przeszkód przechodzą do stołu paszowego. System legowiskowy na głębokiej ściółce posiada niezaprzeczalną zaletę ciepłych i wygodnych powierzchni legowiskowych. Oprócz przytoczonych walorów taki system utrzymania ma również wady, wśród których wymienia się duże zużycie ściółki, większe nakłady pracy, przede wszystkim zaś obniżenie poziomu higieny zwierząt.

Higiena miejsc legowiskowych

Wbrew pozorom higieny miejsc legowiskowych i ich bezpośredniego otoczenia nie należy traktować jedynie w kategoriach cyklicznego usuwania odchodów z pomieszczeń, okresowego bielenia i dezynfekcji ścian, czy też ograniczania zagrożeń towarzyszących inwazji much w okresie wysokich temperatur. Zachowaniu priorytetowych zasad higieny i czystości środowiska, w którym przebywają zwierzęta inwentarskie sprzyja kompleksowe podejście do higienizacji podłoży i powietrza w oborach. W kompleksowym podejściu istotną rolę pełni wykorzystanie specjalistycznych preparatów, w szerokim zakresie oferowanych na krajowym rynku środków wspomagających produkcję zwierzęcą w gospodarstwach.
Specjalistyczne preparaty chemiczne, mineralne lub biologiczne stanowią wartościową alternatywę w rozwiązywaniu problemów związanych z higieną miejsca przebywania zwierząt inwentarskich. Wynika to z faktu spełniania wielu istotnych funkcji, wśród których można wymienić zdolność do ograniczania rozwoju i neutralizowania pasożytów, insektów, bakterii, wirusów i innych chorobotwórczych mikroorganizmów na podłożach przeznaczonych do chodzenia i odpoczynku poszczególnych grup zwierząt.
Jeżeli odpowiednio dobrane preparaty aplikuje się w ściółkę pokrywającą stanowiska przeznaczone do leżenia, to w rezultacie można znacznie ograniczyć przenoszenie między zwierzętami chorobotwórczych bakterii i rozwój infekcji. Najpełniej uwidacznia się to w pomieszczeniach z krowami mlecznymi utrzymywanymi w systemie wolnostanowiskowym. Gdy poszczególne stanowiska legowiskowe są kolejno zajmowane przez różne krowy, to w przypadku każdej z nich może dochodzić do kontaktu końcówek strzyków wymienia z podłożem, a tym samym wnikania do kanałów strzykowych chorobotwórczych drobnoustrojów. Drobnoustroje takie mogą zaś znaleźć się w ściółce chociażby w wyniku wypływu mleka ze strzyków chorych na zapalenie wymienia krów. Dlatego tak ważna jest w tej sytuacji systematyczna neutralizacja drobnoustrojów w ściółce na stanowiskach legowiskowych. Znaczną pomoc w tym przypadku stanowią właściwie dobrane preparaty rozprowadzane na powierzchni przeznaczonej do odpoczynku zwierząt. Działanie preparatów polega na utrzymywaniu wysokiego pH w materiale podłoża i uniemożliwianiu rozwoju drobnoustrojów. Jednym z efektów działania preparatów jest osuszanie ściółki w miejscach przebywania zwierząt.
Chorobotwórcze drobnoustroje mogą być także przenoszone między kończynami, a konkretnie racicami bydła, co pociąga za sobą szereg zagrożeń dla stanu zdrowotnego zwierząt. I w tym przypadku wartościowym narzędziem w walce z zagrożeniami okazują się specjalistyczne preparaty chemiczne, mineralne lub biologiczne rozprowadzane na powierzchniach, po których poruszają się zwierzęta w stadzie.
Poza bezpośrednim oddziaływaniem na stan powierzchni przeznaczonej do przemieszczania i odpoczynku zwierząt, oferowane na rynku preparaty są również przystosowane do spełniania innych ważnych celów w pomieszczeniach inwentarskich. Wśród celów tych można wymienić kształtowanie prawidłowego mikroklimatu w budynkach inwentarskich w efekcie wychwytywania części uwalnianego do atmosfery z odchodów amoniaku i siarkowodoru, co zmniejsza ryzyko nadmiernego stężenia tych gazów w zamkniętych pomieszczeniach inwentarskich. Na sprawę stanu warunków mikroklimatycznych w pomieszczeniach warto także spojrzeć z punktu widzenia obsługujących stado osób pracujących w oborze. Obniżenie poziomu stężenia szkodliwych gazów z pewnością służy zmniejszeniu uciążliwości pracy w oborze, co nie pozostaje bez wpływu na samopoczucie pracowników i ich stan zdrowia.
Specjalistyczne preparaty mineralne w połączeniu z obornikiem lub gnojowicą stanowią o poprawie właściwości nawozów naturalnych i struktury gleby po ich zastosowaniu.
Jak wynika z informacji producentów, oferowane na rynku preparaty do dezynfekcji podłoży w pomieszczeniach inwentarskich wyróżniają się długim okresem skutecznego działania, dobrymi zdolnościami osuszania podłoża, przystosowaniem do wykorzystania na różnych podłożach i w różnych pomieszczeniach (nie tylko produkcyjnych, ale i porodówkach, izolatkach i środkach transportu). Preparaty, na ogół w formie płynnej, proszku lub granulatu cechują się łatwością aplikacji, a także bezpieczeństwem wynikającym z dostosowania do wytycznych i dyrektyw UE. Stosując się do zaleceń dotyczących dawek nie wykazują drażniącego i toksycznego działania, dlatego na ogół mogą być rozprowadzane w obecności zwierząt.


Podsumowując …

Prawidłowo rozwiązane miejsce legowiskowe dla krów powinno umożliwiać zachowanie zdrowia, czystości powłok ciała oraz komfort bytowania. Decydują o tym głównie: długości i szerokość powierzchni dostępnej dla zwierzęcia oraz spadek płyty legowiskowej (prawidłowy wynosi 2% różnicy poziomu w kierunku części gnojowej), właściwości fizyczne i chemiczne podłogi oraz ściółki, elementy konstrukcyjne wygrodzenia, przegrody międzystanowiskowe i inne. Dobre stanowisko to takie, na którym zwierzęta leżą długo, nie brudzą się oraz nie dochodzi do otarć i urazów ciała.

 

© 2020 Pro Agricola dom wydawniczy

Wykryto AdBlocka

 

Utrzymanie tej strony jest możliwe dzięki przychodom z reklam.
Aby móc dalej przeglądać tę stronę, prosimy o wyłączenie AdBlocka.