Strefa Bydło

Gospodarka mineralna u krów i jej wpływ na płodność

Józef Krzyżewski
Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Jastrzębcu

 

Wydajność i jakość pozyskiwanego mleka oraz wskaźniki rozrodu w decydującym stopniu zależą od starannego zbilansowania diet nie tylko pod względem energii i białka, lecz także składników mineralnych i witamin.

 

 

 

W świetle aktualnej wiedzy przyjmuje się, że produkcja mleka w 50% zależy od zawartości składników energetycznych w paszy, w 30% od poziomu białka i w 20% od ilości dostępnych w dawce pokarmowej składników mineralnych i witamin. Natomiast wskaźniki rozrodu krów, zwłaszcza wysoko wydajnych, aż w 70% zależą od prawidłowego pokrycia zapotrzebowania na makro- i mikroelementy oraz witaminy.

 

Wysoki odsetek krów brakowanych z powodu zaburzeń w rozrodzie
Na wskaźniki rozrodu krów poziom energii w paszy wpływa w ok. 20%, zaś białka tylko w 10%. Przytoczone dane znajdują potwierdzenie we wskaźnikach brakowania krów, spowodowanego różnymi przyczynami. I tak z dokumentacji hodowlanej wynika, że w naszym kraju najwięcej krów brakuje się z powodu zaburzeń w rozrodzie. Jeśli liczbę wybrakowanych krów przyjmiemy za 100%, to wskaźnik brakowania z powodu zaburzeń w rozrodzie wynosi 35-40%, zapalenia wymion 30-35%, schorzeń racic 25-30% oraz z powodu innych przyczyn – 10%. Podstawowe przyczyny związane z nieprawidłowym żywieniem mineralnym krów to:
■    brak wśród hodowców pełnej świadomości, dotyczącej znaczenia dodatków mineralno-witaminowych w żywieniu krów mlecznych;
■    niewłaściwe stosowanie tych mieszanek, polegające na niedostosowaniu do skarmianych diet, stadium laktacji, poziomu wydajności i stanu fizjologicznego krów;
■    brak znajomości składu mineralnego skarmianych pasz objętościowych.
Korzyści wynikające z prawidłowego żywienia mineralnego krów są następujące:
■    dobre wykorzystanie paszy, gwarantujące uzyskiwanie wydajności mleka na poziomie określonym przez potencjał genetyczny krowy;
■    utrzymanie zwierząt w dobrym zdrowiu i kondycji;
■    lepsze wyniki w rozrodzie (mniejsza liczba cyst jajnikowych, ciałek żółtych przetrwałych) a tym samym krótszy okres międzyocieleniowy, mniejsza liczba cichych rui i prawidłowa gospodarka hormonalna;
■    eliminowanie schorzeń, głównie zalegania poporodowego, tężyczki pastwiskowej oraz kwasicy;
■    utrzymanie na niskim poziomie liczby komórek somatycznych w mleku, dzięki zmniejszeniu przypadków zapalenia gruczołu mlekowego (mastitis);
■    w okresie po porodzie – ograniczenie przypadków zapalenia macicy oraz zatrzymania łożyska i skrócenie okresu inwolucji macicy.

Znaczenie dodatków mineralnych

Aby lepiej zrozumieć i docenić znaczenie dodatków mineralnych dla krów mlecznych warto chociażby w telegraficznym skrócie scharakteryzować rolę i znaczenie najważniejszych pierwiastków dla zdrowia krów, a co się z tym wiąże – wskaźników rozrodu oraz wydajności mleka. Pierwiastki pełnią liczne funkcje w organizmie krów, decydujące o zdrowiu zwierząt i pośrednio o prawidłowym przebiegu funkcji rozrodczych:
■    wchodzą w skład zarówno układu kostnego jak i komórek miękkich, stanowiąc ich części składowe,
■    decydują o utrzymaniu stałej kwasowości (pH) płynów ustrojowych, zwłaszcza węglany i fosforany sodu oraz potasu,
■    wchodzą w skład wielu enzymów, decydując jednocześnie o ich aktywności,
■    regulują ciśnienie osmotyczne płynów ciała, przede wszystkim chlorek sodu (NaCl),
■    decydują o prawidłowym stosunku kwasów i zasad w organizmie zwierzęcia,
■    umożliwiają występowanie białka w formie koloidalnej.

Wapń (Ca)
Decyduje o prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Uczestniczy w tworzeniu tkanki kostnej, przewodnictwie impulsów nerwowych, przepuszczalności błon komórkowych, przemianach białka, w procesie krzepnięcia krwi, pracy mięśni szkieletowych, aktywacji rozwoju zarodków, w procesie keratynizacji i rogowaceniu rogu racicowego. Skutki niedoboru: rozmiękczenie kości u zwierząt młodych (osteomalacja), odwapnienie i porowatość u zwierząt starszych (łomikost), porażenie poporodowe (gorączka mleczna).

Fosfor (P)
Sprzyja efektywnemu wykorzystaniu składników pokarmowych z dawki. Metabolizm związany z Ca i wit. D. Nadmiar Co, Zn i Fe w dawce przyczynia się do zmniejszenia wchłaniania P. Skutki niedoboru: zmniejszenie wydalania mleka, rozmiękczenie kości, utrata apetytu, chudnięcie, zaburzenia w rozrodzie.

Magnez (Mg)
Metabolizm magnezu jest ściśle związany z Ca i P. Wpływa korzystnie na system nerwowy. Nadmiar Co, K, P i N zmniejsza przyswajanie Mg. Skutki niedoboru: tężyczka pastwiskowa, zaburzenia w systemie nerwowym.

Sód (Na)
Reguluje gospodarkę wodną w organizmie. Wpływa na system nerwowy, syntezę białek, mineralizację kości. Skutki niedoboru: utrata apetytu, zatrzymywanie łożyska po porodzie. Niedobór Na pociąga za sobą niedobór K.

Potas (K)
Działanie podobne do Na. Uczestniczy w regulacji ciśnienia osmotycznego, przemianie wodnej i elektrycznej polaryzacji błon nerwowych. Aktywuje enzymy związane z przemianą węglowodanów i tłuszczów. Niedobór powoduje utratę apetytu oraz zmiany w sercu i nerkach. Przy nadmiarze występują biegunki i tężyczka pastwiskowa, dzięki utrudnianiu wchłaniania Na i Mg.

Siarka (S)
Jest składnikiem aminokwasów, tzw. siarkowych. Niedobór S wpływa na niedobór ww. aminokwasów, co przyczynia się do zmniejszenia wydajności mleka. Przyswajanie S utrudnia obecność Mo i Cu. Skutki niedoboru: obniżenie strawności włókna dzięki zmniejszeniu liczby drobnoustrojów w żwaczu. Nadmiar jest szkodliwy, powoduje martwicę.

Chlor (Cl)
Bierze udział w regulacji gospodarki wodnej i utrzymywaniu równowagi kwasowo-zasadowej. Jest istotnym składnikiem soku żołądkowego.

Miedź (Cu)
Jest składnikiem ważnych enzymów. Służy do syntezy hemu w hemoglobinie krwi. Obecność Cd i Mo zmniejsza przyswajalność miedzi. Skutki niedoboru: zmniejszenie wydajności mleka, zniekształcenia kości, anemia, zaburzenia w rozrodzie, głównie w prawidłowym tworzeniu plemników.

Cynk (Zn)
Uczestniczy w przemianie białek, tłuszczów i hormonów płciowych. Skutki niedoboru: zmniejszenie tempa wzrostu, schorzenia skóry (parakeratoza), brak apetytu, gorsze wykorzystanie paszy, schorzenia wymion u krów, zmniejszenie popędu płciowego samców, zahamowanie wzrostu, zaburzenia w rozwoju płodu, zmniejszenie ogólnej odporności, choroby racic.

Jod (J)
Bierze udział w syntezie hormonów tarczycy, które są odpowiedzialne za wzrost i wydajność mleka. Skutki niedoboru: obniżenie tempa przemiany materii i tym samym niedorozwój gruczołów płciowych, utrudnienie zachodzenie w ciążę, zwiększenie śmiertelność zarodków oraz częstości występowania poronień. Zaburzenia w rozrodzie wyrażają się w resorpcji (wchłanianiu) zarodków, nieregularnym jajeczkowaniu samic, nienormalnością plemników i zmniejszeniem libido samców. Cielęta rodzą się bez okrywy włosowej. Cielęta urodzone w warunkach niedoboru jodu są słabe, rodzi się dużo cieląt martwych, znaczna ich ilość pada po urodzeniu.

Selen (Se)
Ochrania komórki przed uszkodzeniem (działanie antynowotworowe), zwiększa odporność, co sprzyja dobremu wzrostowi i rozwojowi. Skutki niedoboru: dystrofia mięśni, biegunki u młodego bydła, obumieranie płodów u krów, zatrzymywanie łożyska. U zwierząt z dużym niedoborem selenu częściej występują skurcze mięśni, co może doprowadzić do nagłych padnięć z powodu udaru serca.

Kobalt (Co)
Służy do syntezy witaminy B12, która odgrywa ważną rolę w syntezie białek, zapobiega anemii. Objawy niedoboru kobaltu są nieswoiste; utrata apetytu do tego stopnia, że zwierzęta praktycznie nie pobierają pokarmu.

Mangan (Mn)
Bierze udział w przemianie tłuszczów i węglowodanów. Skutki niedoboru: zmniejszenie tempa wzrostu, zaburzenia w rozwoju kości i chrząstek, obniżenie płodności, objawiające się nieregularną owulacją, ronieniami, śmiertelnością urodzonych cieląt i degeneracją jąder u buhajów.


Prawidłowe zbilansowanie składników mineralnych to nie lada wyzwanie!
Uczciwie trzeba stwierdzić, że prawidłowe zbilansowanie składników mineralnych w dawce pokarmowej dla krowy mlecznej, zwłaszcza wysoko wydajnej, jest jednym z najtrudniejszych zadań stojących nie tylko przed hodowcą, ale i przed specjalistami zajmującymi się żywieniem zwierząt. Istnieje bowiem co najmniej kilkanaście składników mineralnych, których znaczenie dla organizmu jest dokładnie poznane. Podstawową niewiadomą jest stopień ich wykorzystania zarówno z pasz objętościowych jak i ze stosowanych mieszanek mineralno-witaminowych; jest on bardzo zmienny i zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest wzajemne oddziaływanie między poszczególnymi pierwiastkami. Niektóre spośród pierwiastków wzajemnie „popierają się” (działanie synergistyczne), inne zaś „zwalczają się” (działanie antagonistyczne). Efekt ich działania zależy także od innych składników diety, m. in. od energii i białka oraz witamin. Gdybyśmy chcieli prześledzić wzajemne zależności między np. 18-ma składnikami, to należałoby przeanalizować aż 190 ścieżek metabolicznych, na których te wzajemne oddziaływania zachodzą. Do wyciągnięcia prawidłowych wniosków należałoby użyć specjalnie opracowany program komputerowy. Przekładając to na język matematyczny, mamy rozwiązać równanie z wieloma niewiadomymi, które jak wiadomo może mieć dowolną liczbę rozwiązań. Które spośród nich jest prawdziwe – tak naprawdę do końca nie wiemy. Rezultat jest taki, że w aktualnie dostępnych na świecie normach zapotrzebowania na poszczególne pierwiastki jest jeszcze wiele luk, a dostępne dane znacznie różnią się między sobą. W większości przypadków jesteśmy zmuszeni zadowolić się rozwiązaniami, które w mniejszym lub w większym stopniu będą odbiegać od stanu rzeczywistego. Mimo zarysowanych trudności musimy dołożyć wszelkich starań, aby w oparciu o aktualną wiedzę jak najlepiej pokryć zapotrzebowanie naszych krów na związki mineralne i witaminy.


Dystrybucja związków mineralnych pobieranych przez krowę

Część pobranych związków mineralnych jest zużywana do produkcji mleka i wraz z nim systematycznie wydalana z organizmu. Są to ilości znaczące, np. roczne zapotrzebowanie bytowe netto krowy o masie ciała 650 kg tylko na sześć podstawowych składników (Ca, K, P, Na, Cl i S) wynosi około 20 kg, zaś na produkcję 8000 kg mleka aż 41 kg. Łączne więc zapotrzebowanie netto wynosi 61 kg. Przyswajalność pierwiastków przez organizm krowy jest niewielka, waha się bowiem w granicach 5-55%. Zatem zapotrzebowanie brutto może wynosić nawet ok. 200 kg/krowę rocznie. Najniższym stopniem przyswajalności charakteryzują się pierwiastki zawarte w paszach objętościowych, wyraźnie wyższym w paszach treściwych, zaś najwyższym w dobrze sporządzonych mieszankach mineralno-witaminowych. Ograniczenie ilości podawanych składników mineralnych wpływa w sposób decydujący na zmniejszenie ich koncentracji w mleku, którego skład mineralny jest lustrzanym odbiciem sposobu żywienia mineralnego krowy mlecznej. Pozostała ilość pobranych przez krowę składników mineralnych jest niezbędna do prawidłowego przebiegu wszystkich procesów życiowych, zachodzących w organizmie krowy oraz do prawidłowego rozwoju płodu.
Pasze, którymi żywimy krowy, zawierają prawie wszystkie niezbędne do życia pierwiastki, jednakże większość z nich występuje w ilościach niewystarczających do pokrycia potrzeb pokarmowych krów, zwłaszcza charakteryzujących się wysoką wydajnością. Poza tym z punktu widzenia zapotrzebowania krowy niektóre pierwiastki występują w niewłaściwych proporcjach. Zawartość poszczególnych pierwiastków w paszach produkowanych w danym gospodarstwie zależy przede wszystkim od składu mineralnego gleby, gatunku rośliny, fazy wegetacji, technologii zbioru, konserwacji i nawożenia. Należy przyjąć jako zasadę, że najczęściej w paszach produkowanych w gospodarstwie występuje niedobór związków mineralnych, rzadziej ich nadmiar. Pierwiastki zawarte w paszach produkowanych w gospodarstwie mogą pokryć zapotrzebowanie krowy wysoko mlecznej zaledwie w 40%. Istnieje więc konieczność uzupełniania dawki pokarmowej dla krów mlecznych mieszankami mineralnymi o takim składzie, aby w pełni pokrywały niedobory poszczególnych pierwiastków, występujących w paszach produkowanych w konkretnym gospodarstwie. Należy więc dobierać rodzaj mieszanek mineralno-witaminowych do składu komponentowego dawki pokarmowej, złożonej z pasz objętościowych i treściwych.


Bilansowanie dawki pokarmowej
Aby dostarczyć krowie mlecznej potrzebną ilość poszczególnych składników mineralnych musimy z jednej strony znać jej zapotrzebowanie, z drugiej zaś – zawartość tychże pierwiastków w paszach, wchodzących w skład dawki pokarmowej. Zapotrzebowanie krowy mlecznej na najważniejsze makroelementy podano w tabeli 1, zaś na podstawowe mikroelementy w tabeli 2.
Z przedstawionych informacji wynika, że nadmiar niektórych mikroelementów jest toksyczny a więc bardziej groźny niż ich niedobór. W tabeli 3 podano zawartość wybranych, uważanych za najważniejsze składników mineralnych w typowych paszach, stosowanych w żywieniu krów mlecznych.
Zgodnie z obowiązującymi obecnie normami żywienia krów mlecznych (INRA, DLG) dawkę pokarmową bilansuje się tylko pod względem zawartości wapnia i fosforu. Pozostałe składniki mineralne dodaje się w postaci kompleksowych mieszanek mineralno-witaminowych, zgodnie z sugestią i zaleceniami producenta. W zaleceniach tych podaje się często do jakiego zestawu skarmianych pasz gospodarskich i treściwych dana mieszanka została wyprodukowana oraz w jakim stadium laktacji czy w którym okresie zasuszenia należy ją skarmiać. Trzeba przyjąć jako zasadę, że przy wydajności przekraczającej 3000 kg mleka od krowy rocznie, należy bezwzględnie stosować odpowiednią ilość mieszanki mineralno-witaminowej, wyprodukowanej przez wyspecjalizowane firmy. Trzeba wyraźnie również zaznaczyć, że hodowca nie ma żadnej innej możliwości zbilansowania dawki pokarmowej w zakresie składników mineralnych i witamin jak tylko poprzez umiejętny wybór i stosowanie mieszanek produkowanych przez wspomniane firmy. Obecnie mamy na rynku bardzo szeroki asortyment różnego rodzaju mieszanek mineralno-witaminowych i premiksów dla krów mlecznych, których skład uwzględnia poziom wydajności mleka, stan fizjologiczny krowy (szczyt laktacji, pełna laktacja, okres zasuszenia z podziałem na pierwsze tygodnie po zasuszeniu oraz ostatnie 2-3 tygodnie przed ocieleniem) oraz rodzaj skarmianych pasz objętościowych i treściwych w gospodarstwach, zarówno w okresie letnim jak i zimowym.


Chelaty
W mieszankach mineralnych poszczególne pierwiastki występują w formie mineralnej, najczęściej w postaci tlenków lub soli. W ostatnich latach pojawia się na rynku paszowym coraz więcej pierwiastków zawierających w swoim składzie organiczne połączenia metali (często z aminokwasami) w postaci tzw. chelatów, zwanych też biopleksami. Pierwiastki z takich połączeń są znacznie łatwiej przyswajalne przez organizm zwierzęcia. Wykazują się także większą trwałością i są zabezpieczone przed niekorzystnym działaniem ze strony innych składników pokarmowych, które mogłyby utrudniać i zmniejszać ich wchłanianie. Przy stosowaniu biopleksów w przewodzie pokarmowym znajduje się mniej wolnych jonów metali, dzięki czemu powstaje mniej nierozpuszczalnych kompleksowych związków, które nie są wchłaniane (fityniany, szczawiany itp.) i wydalane z organizmu. Ponadto zmniejsza się niebezpieczeństwo występowania reakcji antagonistycznych między poszczególnymi pierwiastkami.
Na szczególną uwagę zasługuje staranne pokrycie zapotrzebowania krów na składniki mineralne i witaminy w okresie okołoporodowym, tj. od 60 dni przed porodem do 100 dni po ocieleniu. Zarówno niedobór jak i nadmiar pierwiastków w okresie zasuszenia wpływa na zdrowie i wskaźniki rozrodu krów. Na przykład zbyt wysokie dawki wapnia w tym okresie obniżają wchłanianie pierwiastków odpowiedzialnych za rozród, m. in. P, Mg, Zn i Cu. W okresie zasuszenia należy zmniejszyć dawkę lucerny, koniczyny i buraków oraz stosować dodatek mieszanek mineralno-witaminowych dla krów w pierwszym okresie zasuszenia, najlepiej mieszanek zawierających sole anionowe. Na 2-3 dni przed porodem należy zwiększyć ilość Ca do poziomu, jaki będzie w dawce po porodzie. Według norm DLG w okresie zasuszenia dawka P nie powinna przekraczać 25 g/krowę dziennie, zaś dawka Mg powinna wynosić ok. 16 g/sztukę/dzień. Pełnie pokrycie potrzeb pokarmowych krów w okresie okołoporodowym rzutuje nie tylko na życiową wydajność mleka lecz także na użytkowość rozpłodową krów.
Po ocieleniu w dawce krów na szczególną uwagę zasługują Se, Zn, Mn oraz wit. A, D i E. Odpowiedni poziom Se i wit. E zmniejsza w istotny sposób częstość występowania mastitis. Podobne działanie ma wit. A i β-karoten; ponadto dodatki te wpływają na ograniczenie częstości występowania zatrzymywania łożyska.


Podsumowanie
Bez właściwego uzupełnienia diety krów mlecznych mieszanką mineralną o odpowiednim składzie, dostosowanym do rodzaju skarmianych pasz w dawce pokarmowej, pobrane składniki pokarmowe (białko i składniki energetyczne) nie będą mogły być w pełni wykorzystane i tym samym nie będzie możliwe osiągnięcie zadowalającej wydajności mleka; należy spodziewać się także wyraźnego pogorszenia wskaźników związanych z rozrodem krów;
Prawidłowe, wszechstronne zbilansowanie dawki dla krów mlecznych, nie tylko pod względem zawartości energii i białka, lecz także i związków mineralnych oraz witamin, gwarantuje uzyskanie wysokiej wydajności mleka, dobre zdrowie krów i długi okres ich użytkowania (życia) oraz prawidłowy przebieg funkcji rozrodczych, co niewątpliwie powinno znaleźć odzwierciedlenie w dobrych efektach ekonomicznych przy tym kierunku produkcji.

 

© 2020 Pro Agricola dom wydawniczy

Wykryto AdBlocka

 

Utrzymanie tej strony jest możliwe dzięki przychodom z reklam.
Aby móc dalej przeglądać tę stronę, prosimy o wyłączenie AdBlocka.