Strefa Bydło

Mastitis u jałówek

Adrianna Pawlik, Grażyna Sender
IGHZ PAN w Jastrzębcu

 

Występowanie zapalenia wymienia (mastitis) u jałówek i pierwiastek jest ważnym problemem z ekonomicznego punktu widzenia, ponieważ wpływa na życiową wydajność krowy.

 

 

Podczas pierwszej laktacji w wymieniu krowy następuje maksymalny rozwój tkanki mlekotwórczej a wywołane przez stan zapalny ubytki tkanki wymienia są nieodwracalne. Dodatkowo, u młodych zwierząt brakuje mechanizmów odporności nabytej, ponieważ jest to ich pierwszy kontakt z patogenem i zwalczanie mastitis jest trudniejsze.
Bardzo popularny wśród hodowców jest pogląd, że mastitis nie dotyka młodych krów przed pierwszym ocieleniem. Teza ta nie jest pozbawiona słuszności: w gruczole mlekowym jałówki panują mniej przyjazne dla rozwoju patogennych mikroorganizmów warunki niż wewnątrz w pełni rozwiniętego wymienia, gdzie zgromadzone mleko stanowi doskonałą pożywkę dla bakterii. Ponadto jałówki przed wejściem na halę udojową w zasadzie nie powinny mieć kontaktu z drobnoustrojami zakaźnymi (gronkowcem złocistym, paciorkowcem bezmleczności), które rozprzestrzeniają się w stadzie podczas doju. Mimo tych przesłanek od kilkunastu lat obserwowany jest wzrost przypadków mastitis u cielnych jałówek, zarówno w formie podklinicznej, jak i klinicznej. Nawet do 50%jałówek w niektórych stadach w USA wchodzi do stada będąc zainfekowanymi przez środowiskowe lub zakaźne drobnoustroje.


Przyczyny występowania
Wśród czynników, charakterystycznych dla stad, w których występuje mastitis u jałówek wyróżniamy:
■    wysoką LKS dla stada,
■    termin ocielenia jałówek w okresie letnim,
■    kontakt między cielętami,
■    kontakt między cieliczkami i krowami w czasie odchowu,
■    złe warunki higieniczne,
■    brak kontroli nad muchami w otoczeniu zwierząt,
■    odpajanie cieląt mlekiem odpadowym (między innymi pochodzącym od krów chorych na zapalenie wymienia),
■    obecność gronkowca złocistego w stadzie (lub rzadkich w Polsce mykoplazm).

Przyczyny występowania mastitis u młodych krów są nie do końca wyjaśnione. Zapewne specyfika patogenu, wywołującego stany zapalne ma tu swoje znaczenie. Często te same bakterie izolowane są ze skóry i błon śluzowych zwierzęcia oraz ze zmienionej zapalnie wydzieliny gruczołu mlekowego. W pierwszej kolejności wymienić należy gronkowce koagulazo-ujemne, grupę bakterii fizjologicznie obecnych m.in. na skórze zwierząt, które w sprzyjających warunkach mogą wnikać do gruczołu i powodować najczęściej podkliniczne stany zapalne o łagodnym przebiegu. Mastitis, wywołane przez gronkowce koagulazo-ujemne nie powoduje zwykle znacznych strat w produkcji mleka, choć niektóre drobnoustroje należące do tej grupy mogą niszczyć tkankę mlekotwórczą.


Wszystkiemu winne warunki środowiskowe
Źródłem drobnoustrojów środowiskowych (E. coli, paciorkowce środowiskowe) są głównie legowiska. Dodatkowo w okresie letnim sporym problemem mogą być muchy, które kąsając skórę strzyków powodują powstawanie ran. Rany lub zadrapania stanowią obszary, bardzo łatwo ulegające kolonizacji przez patogenne bakterie. Istnieją także doniesienia, że muchy mają zdolność przenoszenia gronkowca złocistego. Należy bezwzględnie stosować insektycydy oraz eliminować miejsca rozmnażania się much w oborze, w których gronkowiec jest obecny. W stadach o wysokiej LKS w mleku zbiorczym najbardziej prawdopodobną przyczyną występowania mastitis u jałówek i krów w pierwszym miesiącu laktacji są drobnoustroje zakaźne (gronkowiec złocisty, paciorkowiec bezmleczności), natomiast w stadach o niskiej LKS – drobnoustroje środowiskowe, w tym E. coli.

Pasteryzacja mleka jako pójła dla jałówek
Jałówki stają się wrażliwe na drobnoustroje wywołujące mastitis, w momencie gdy ich gruczoł mlekowy uaktywnia się wydzielniczo. Staje się to mniej więcej pomiędzy 6 a 8 miesiącem życia. Nie oznacza to jednak, że wniknięcie patogennych mikroorganizmów do ustroju dopiero w tym wieku jest niebezpieczne dla zwierzęcia. Już cielęta mogą być zakażone drobnoustrojami wywołującymi mastitis. Jako przyczynę występowania u młodych krów zakaźnych bakterii, w tym głównie gronkowca złocistego, przyjmuje się często pojenie cieliczek mlekiem odpadowym. Nie ma jednak wystarczających dowodów na to, że takie postępowanie powoduje wzrost zagrożenia mastitis u dorosłej jałówki. Na pewno jednak dużo bezpieczniej jest poić cielęta mlekiem odpadowym pasteryzowanym. Pasteryzacja zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki u cieląt oraz pozytywnie wpływa na przyrost ich masy. Unieszkodliwia ona także drobnoustroje związane z mastitis, również niektóre wirusy. Podczas gdy pasteryzacja mleka odpadowego jest wysoce wskazana, nigdy nie należy pasteryzować siary, gdyż wysoka temperatura inaktywuje immunoglobiliny w niej zawarte. Należy oczywiście unikać pojenia cieląt siarą od krów chorych na mastitis, gdyż patogenne drobnoustroje oraz szkodliwe czynniki prozapalne gospodarza mogą wpłynąć negatywnie na zdrowie młodych zwierząt. Najlepiej przechowywać siarę od zdrowych krów zamrożoną w niewielkich, około litrowych porcjach i wykorzystywać w miarę potrzeby (można ją przechowywać w zamrożeniu do 6 miesięcy).
Pasteryzując mleko trzeba pamiętać także o tym, że pasteryzacja to nie sterylizacja i w przypadku mleka od krów z ostrym mastitis, w którym znajduje się bardzo dużo komórek bakteryjnych, mogą one nie zostać zniszczone całkowicie. Jeśli mleko odpadowe nie zostanie schłodzone lub przepasteryzowane od razu po doju ryzyko mikrobiologiczne zwiększa się wielokrotnie, gdyż w optymalnych warunkach co ok. 20 minut następuje dziesięciokrotny przyrost ilości komórek bakteryjnych. Pomijając ryzyko wystąpienia mastitis u cieliczek, pojonych mlekiem odpadowym, poważne zagrożenie stanowić może wzajemne obsysanie się cieląt. W tym przypadku jedno cielę pojone mlekiem odpadowym niepasteryzowanym przenosi bakterie z pyska na strzyki drugiego. Grozi to kolonizacją tych wrażliwych okolic przez drobnoustroje, zwłaszcza gronkowce.

Okresy krytyczne
Niebezpiecznymi okresami dla zdrowia gruczołu mlekowego jałówek są także: czas unasieniania oraz okres późnej ciąży. Podczas ostatnich miesięcy przed ocieleniem szczególnie ważna jest higiena stanowisk oraz zapobieganie stresowi, uwrażliwiającemu zwierzęta na infekcje.

Antybiotyki pomagają
Niektórzy lekarze weterynarii zalecają podawanie jałówkom antybiotyków przeznaczonych do leczenia w zasuszeniu (DCT). Według badań zwierzęta, które otrzymały antybiotyk, w porównaniu do zwierząt z grupy kontrolnej mają niższą LKS we wczesnej laktacji oraz o około 10% wyższą wydajność mleka. O 90% spada zapadalność na zapalenie wymienia u jałówek w porównaniu do grupy kontrolnej, której antybiotyku nie podano. Takie postępowanie wydaje się jednak niepotrzebne z dwóch powodów: najwięcej przypadków mastitis u jałówek wywołują w miarę łagodne gronkowce koagulazo-negatywne (nawet 80-90%), a dodatkowo krowy HF wydają się w miarę odporne na mastitis w porównaniu do innych ras (około 50% więcej przypadków mastitis u jałówek rasy jersey). Stosowanie antybiotyków u jałówek ma prawdopodobnie sens tylko w tych stadach, w których występuje dużo przypadków mastitis u młodych krów. Istnieją doniesienia, że antybiotyki są skuteczne jeśli mastitis rozwinęło się w późnej ciąży. Wówczas jałówkom powinno podać się antybiotyki a mleko zdajać jeszcze przed ocieleniem.


Postać podkliniczna a kliniczna

Postać kliniczna zapalenia gruczołu mlekowego u zwierząt nielaktujących – cielnych jałówek i krów zasuszonych występuje niezwykle rzadko. Istnieje jednak następująca zależność: podkliniczne mastitis u krowy zasuszonej lub jałówki przed ocieleniem zwiększa ryzyko wystąpienia klinicznej formy tej choroby w pierwszym tygodniu po ocieleniu. Kliniczne mastiits u jałówek wywołuje często Arcanobacterium pyogenes oraz inne drobnoustroje rzadko powodujące stan zapalny wymienia u krów. Arcanobacterium pyogenes jest przyczyną ostrego mastitis, które w większości przypadków kończy się trwałym zasuszeniem zaatakowanej ćwiartki. Jednak odsetek przypadków mastitis, które występują przed ocieleniem w stosunku do wszystkich przypadków mastitis w laktacji wynosi tylko 5%.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że problem występowania mastitis u jałówek w stadach krów mlecznych staje się coraz bardziej aktualny. Aby uniknąć strat związanych ze skutkami mastitis u młodych zwierząt należy zwrócić szczególna uwagę na warunki higieniczne odchowu zarówno cieląt jak i jałówek.

 

© 2020 Pro Agricola dom wydawniczy

Wykryto AdBlocka

 

Utrzymanie tej strony jest możliwe dzięki przychodom z reklam.
Aby móc dalej przeglądać tę stronę, prosimy o wyłączenie AdBlocka.