Dr hab. Zbigniew Podkówka
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
Kukurydza jest najważniejszą rośliną pastewną w naszej strefie klimatycznej. Niska zawartość włókna surowego i wysoka łatwo strawnych węglowodanów powoduje, że kiszonka z całych roślin kukurydzy jest podstawową paszą objętościową w żywieniu wysoko wydajnych krów mlecznych i szybko rosnącego bydła opasowego. Często stanowi ona 2/3 dawki pasz objętościowych. Oznacza to, że musi charakteryzować się wysoką wartością pokarmową, gdyż od tego zależą wyniki produkcyjne. Dlatego podstawowym celem hodowcy powinno być wyprodukowanie dużej ilości kiszonki, chętnie pobieranej przez zwierzęta, o maksymalnej koncentracji energii.
U kukurydzy, jak u żadnego innego gatunku rośliny, dobór odpowiedniej odmiany jest czynnikiem decydującym o powodzeniu uprawy. Przyjmuje się, że w 30% na sukces w uprawie tej rośliny wpływ ma właściwy dobór mieszańca. Niestety, wielu rolników nie docenia jeszcze znaczenia nowych odmian dla poprawy efektywności produkcji. Wciąż dość powszechna jest postawa konserwatywna, wyrażająca się przywiązaniem do uprawy jednej, często już starej odmiany.
Nowe odmiany kukurydzy charakteryzują się niską zawartością ligniny. Lignina nie jest trawiona przez zwierzęta, a jej połączenia z celulozą obniżają strawność ścian komórkowych roślin. Stąd zwierzęta lepiej wykorzystują części wegetatywne (łodygę i liście) odmian kukurydzy o obniżonym poziomie ligniny. Powoduje to, że wprowadzane obecnie na rynek odmiany kukurydzy mają wyższą wartość energetyczną od odmian starych. Badania pokazały, że wzrost strawności włókna o 1% zwiększa pobranie suchej masy paszy o 0,18 kg, co powoduje wzrost produkcji mleka FCM o 0,25 kg.
Pobranie paszy zależy od zawartości w niej neutralnego włókna detergentowego (NDF). Im niższa jest zawartość NDF w paszy, tym zwierzę zjada większą jej ilość. W suchej masie kiszonki z kukurydzy nie powinno być więcej niż 45% NDF. We wszystkich badanych kiszonkach z kukurydzy oferowanych przez Małopolską Hodowlę Roślin HBP Sp. z o.o. obserwowano niższą koncentrację tego składnika.
Strawność składników zawartych w paszy uzależniona jest od ilości kwaśnego włókna detergentowego (ADF). Im wyższa jest ilość ADF w paszy, tym gorzej jest ona wykorzystywana przez zwierzę. W kiszonce z kukurydzy nie powinno być więcej niż 25% ADF w suchej masie. W analizowanych kiszonkach z kukurydzy oferowanych przez Małopolską Hodowlę Roślin HBP Sp. z o.o. (z wyjątkiem KB 2704) miały niższą koncentrację tego składnika.
Wysoka zawartość skrobi oraz niska trudno strawnych frakcji włókna powoduje, że kiszonka z całych roślin kukurydzy ma wysoką wartość energetyczną. Niemcy podają, że w 1 kg suchej masy kiszonki jest 6,4 MJ energii netto laktacji (NEL). Z ocenianych kiszonek z kukurydzy oferowanych przez Małopolską Hodowlę Roślin HBP Sp. z o.o. odmiany SMOLAN i KADRYL miały wyższą od podanej wartość energetyczną.
Produkując kiszonkę z kukurydzy należy pamiętać o zbiorze roślin w odpowiednim terminie. W naszych warunkach zaleca się kosić kukurydzę na kiszonkę z całych roślin w dojrzałości woskowo-szklistej ziarna, gdy zawartość suchej masy wynosi 30-35%. Przy tym poziomie suchej masy kukurydza kisi się bardzo dobrze, nie występują straty spowodowane wyciekiem soków kiszonkarskich i jest bardzo chętnie pobierana przez zwierzęta. Moment zbioru kukurydzy na kiszonkę można łatwo określić obserwując linię mleczną na ziarnie. Gdy znajduje się ona w połowie ziarniaka to można przyjąć, że zawartość suchej masy w całej roślinie wynosi około 28%. Gdy linia znajduje się w 1/3 od podstawy ziarniaka, to zawartość suchej masy kształtuje się na poziomie 35%. Przy normalnym przebiegu pogody w końcowym okresie wegetacji kukurydzy zawartość suchej masy zwiększa się o 0,5% dziennie, a przy bardzo ciepłej pogodzie wzrost ilości suchej masy może wynosić 0,75%.
Przy produkcji kiszonki z kukurydzy bardzo ważne jest dokładne rozdrobnienie zakiszanego materiału. Tylko rozdrobnione ziarniaki są trawione w przewodzie pokarmowym przeżuwacza i stanowią doskonałe źródło energii. Nieuszkodzone ziarno przechodzi niestrawione przez przewód pokarmowy zwierzęcia i jest wydalany z kałem. Krótkie pocięcie części wegetatywnych zwiększa strawność włókna, co dodatkowo podnosi wartość energetyczną kiszonki. Dlatego zielonka z kukurydzy powinna być cięta na sieczkę o długości 0,8-1 cm. Na bazie słabo rozdrobnionej kiszonki z kukurydzy trudno uzyskać wysoką wydajność mleczną lub opasową.
Krótko pocięty materiał roślinny zwozimy do silosu lub pryzmy, rozrzucamy cienkimi, równymi warstwami i od razu ubijamy. Do ubijania najlepiej nadają się ciągniki kołowe. Niestety, dokładane ubijanie zakiszanego materiału wymaga dużo czasu, dlatego nie zawsze jest wykonywane poprawnie. Pozostawienie resztek powietrza w zakiszanym materiale opóźnia rozpoczęcie procesu fermentacji (obniżania pH), a tym samym zwiększa straty składników pokarmowych. Ugniatanie powinno trwać jeszcze przez 1 godzinę po zwiezieniu ostatniej przyczepy.
Po 6 tygodniach mamy kiszonkę, która gotowa jest do skarmiania. Wybierając kiszonkę odkrywamy tylko taką ilość, jaką pobierzemy jednorazowo. Jednorazowo powinno się wybierać tylko tyle kiszonki, ile przeznacza się na bieżące potrzeby. Ściana kiszonki w silosie lub pryzmie powinna być pionowa, by jej kontakt z powietrzem był jak najmniejszy. Po zakończonym wybieraniu kiszonki należy wszystkie pozostałości posprzątać.
Dobrej jakości kiszonka powinna charakteryzować się aromatycznym, chlebowym, lekko kwaskowym – ale nie ostrym zapachem. Jej konsystencja i barwa powinna być zbliżona do zielonki z kukurydzy. Musi być wolna od pleśni i zanieczyszczeń.
Kiszonka z kukurydzy jest typową paszą energetyczną o niskiej zawartości białka. Jednak ilość białka w tej kiszonce można łatwo zwiększyć poprzez dodatek do zakiszanej zielonki od 3 do 5 kg mocznika. Najlepiej mocznik rozpuścić w wodzie (1 kg mocznika na 2-3 l wody) i spryskiwać każdą ubijaną warstwę kiszonki. Zapewnia to równomierne rozprowadzenie mocznika w zakiszanej masie. Dodatek mocznika do zakiszanego surowca nie ma żadnego wpływu na jakość wyprodukowanej kiszonki, a podnosi o 50% zawartość w niej białka. Dzięki wysokiemu udziałowi skrobi trawionej jelitowo skarmianie dużych dawek kiszonki z kukurydzy nie stwarza ryzyka wystąpienia kwasicy żwaczowej. Dlatego w żywieniu krów w początkowych fazach laktacji kiszonka z kukurydzy powinna stanowić 2/3 dawki pasz objętościowych. Pozostałą dawkę pasz objętościowych powinna stanowić dobrej jakości sianokiszonka z lucerny lub mieszanki lucerny z trawami. Natomiast pod koniec laktacji i w okresie zasuszenia należy ograniczyć ilość kukurydzy w dawce pokarmowej, gdyż duże dawki mogą doprowadzić do zatuczenia zwierząt.
Prostym sposobem poprawy wyników produkcyjnych bydła mlecznego i opasowego jest skarmianie dużych dawek dobrej jakości kiszonki z nowych odmian kukurydzy. Małopolska Hodowla Roślin HBP Sp. z o.o. wprowadza na rynek nową odmianę – KADRYL. Charakteryzuje się ona niższą zawartością trudno strawnych frakcji włókna. Pozwala to zwierzętom pobierać z takiej kiszonki większą ilość suchej masy, co przekłada się na wyższą produkcję mleka lub wyższe przyrosty.