Archiwum

Maciej Adamski, Edyta Wojtas
Uniwersytet Przyrodniczy, Wrocław

Efektywność opasu związana jest z wieloma czynnikami genetycznymi i pozagenetycznymi. Wśród nich duże znaczenie mają czynniki środowiskowe (żywienie, utrzymanie, mikroklimat), decydują bowiem one o stopniu wykorzystania możliwości produkcyjnych zwierząt. Bezwzględnie związany jest z tym odchów cieląt, stanowiący podstawowy element w cyklu produkcyjnym mleka i mięsa wołowego. W Polsce pogłowie krów mlecznych znacząco przewyższa populację krów w typie mięsnym, dlatego też produkcja wołowiny nadal opiera się na bydle użytkowanym mlecznie.

W wielkotowarowych fermach, większość rodzących się buhajków po okresie odpojenia siarą kierowana jest na sprzedaż (np. do dalszej hodowli). Głównym tego powodem są pozorne zakłócenia w cyklu produkcji mleka oraz uzyskiwanie tusz gorszej jakości. Przy niestabilnym rynku mleka i korzystnych cenach żywca wołowego racjonalnym rozwiązaniem dla wielu gospodarstw staje się krzyżowanie towarowe krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej z buhajami ras mięsnych lub mleczno-mięsnych. Wybór rasy do opasu zwykle zależy od struktury gospodarstwa, dostępności budynków i możliwości żywieniowych. Ze względu na wszechstronność użytkową, mniejszą podatność na schorzenia metaboliczne, najlepszych wyników możemy się spodziewać po krzyżowaniu z rasą simentalską. Uzyskane na drodze takiego krzyżowania byczki mieszańce charakteryzują się lepszymi przyrostami dobowymi, lepszym wykorzystaniem pasz gospodarskich oraz wyższą wydajnością rzeźną. Jałówki mieszańcowe stanowią cenny materiał remontowy do poprawy wartości cech funkcjonalnych stada. Krowy pomimo mniejszej wydajności mlecznej odznaczają się długowiecznością i większą zdrowotnością, przez co obniżają koszty produkcji.
Wraz ze wzrostem wydajności mlecznej, w stadach wysokoprodukcyjnych, zwiększa się również procent brakowania krów, co przyczynia się do zmniejszenia opłacalności produkcji mleka. Krowy przeznaczone do wybrakowania, ze względu na niską wydajność mleczną, możemy wykorzystać jako mamki. Zdrowe, opiekuńcze krowy, przy dobrej wydajności mlecznej są w stanie odchować od 3 do 5 cieląt. Dziennie na 1 cielę powinno przypadać około 5 litrów mleka. Krowy z cielętami mogą być utrzymywane w zaadaptowanych pomieszczeniach (stodoła, szopa itp.). Cielętom oprócz mleka należy zapewnić swobodny dostęp do pasz stałych najwyższej jakości oraz wody. Po okresie odchowu cieląt krowy mogą zostać przeznaczone do opasienia a następnie sprzedane na rzeź.
Efektywność opasu to przede wszystkim prawidłowo odchowane do tego celu cielęta.


Zdrowe cielęta gwarancją sukcesu

Prawidłowy odchów cieląt decyduje o późniejszym ich użytkowaniu. Troska o zdrowie i rozwój rozpoczyna się już przed porodem. W tym okresie należy szczególną uwagę poświęcić matkom w ostatnich dwóch miesiącach ciąży (zasuszenie właściwe i przejściowe). Dochodzi wtedy do silnego wzrostu i rozwoju płodu (podwojenie masy ciała). Błędy popełnione w żywieniu krów (zatuczenie, niedożywienie) mogą doprowadzić do schorzeń metabolicznych (kwasica, ketoza, alkaloza), a w efekcie wpłynąć na występowanie komplikacji porodowych i poporodowych. Nieodpowiednia kondycja w konkretnym momencie okresu okołoporodowego to błąd, który pociąga za sobą wiele konsekwencji. Bardzo dużym utrudnieniem w każdym z systemów odchowu cieląt jest skomplikowany poród. Przedłużająca się akcja porodowa, zbyt słabe parcia oraz otłuszczone i wąskie drogi rodne krów, powodują podduszenia cieląt, prowadząc do obniżenia ich witalności. Często przyjmuje się, że cielęta pochodzące od krów z ketozą i alkalozą wykazują objawy tych schorzeń (słaba żywotność, niska masa urodzeniowa).


Poród i co dalej?

Okres postnatalny (po porodzie) u cieląt jest krótki, ale ma bezpośredni wpływ na efektywność produkcji. Wzrost i rozwój organizmu jest wówczas uzależniony od czynników środowiskowych (żywienie, system utrzymania). Żywienie cieląt składa się z trzech następujących po sobie etapów: pobierania siary, mleka oraz pasz stałych. W trakcie pojenia siarą, cielęta mogą być utrzymywane w kojcach indywidualnych wewnątrz budynku inwentarskiego. Dobre wyniki przynosi tzw. zimny wychów (w budkach na zewnątrz), miedzy innymi dodatnio wpływa na rozwój układu krwionośnego i oddechowego. Po ukończeniu 14 dnia życia cielęta mogą być utrzymywane w kojcach grupowych. Niezależnie od przyjętego systemu utrzymania, pomieszczenia, w których utrzymywane są cielęta powinny być obficie wyścielone grubą warstwą ściółki. Należy unikać przeciągów i wysokiej wilgotności, są one bardzo niebezpieczne dla zdrowia cieląt. Cielęta, które chorowały nie osiągną pełnego potencjału produkcyjnego.


Zdrowa matka

Za wysoka lub zbyt niska kondycja matki przed porodem to częsta przyczyna obniżenia witalności – chęci do życia noworodka. Cielę urodzone w trakcie trudnego porodu i o obniżonej witalności ma mniejsze szanse na przeżycie. Wieloletnie badania wykazały, że około 30% cieląt ras mlecznych nie podejmuje ssania w ciągu pierwszych 3 do 6 godzin życia i potrzebuje pomocy człowieka. Należy pamiętać, że krowa dobrze przygotowana do porodu, w odpowiedniej kondycji, odpowiednio żywiona, produkuje siarę o wymaganej koncentracji immunoglobulin (powyżej 50 mg w 1 ml). Zawiera ona także niezbędną dla cieląt ilość witamin A i E.


Ważna siara

Najważniejsze w odchowie jest jak najszybsze podanie pierwszej porcji siary, wraz z którą osesek otrzymuje przeciwciała (immunoglobuliny). Odpowiednie ich stężenie, czas podania i wysoka przyswajalność zapewniają uruchomienie mechanizmu odporności biernej. Niestety, w warunkach produkcyjnych często nie przywiązuje się właściwej uwagi do tego typu problemów. Skutkiem tego jest obniżona odporność, podwyższona podatność na schorzenia, zahamowanie rozwoju i wzrost śmiertelności cieląt.


Kiedy podawać pasze stałe?

Po okresie siarowym, w 5-6 dniu życia, cielęta w dalszym ciągu żywione są paszami płynnymi. Z fizjologicznego i produkcyjnego punktu widzenia kluczowym momentem tego okresu jest wczesne rozpoczęcie pobierania pasz stałych. W zależności od możliwości gospodarstwa, mogą to być mieszanki treściwe (gniecione ziarno owsa, kukurydzy) lub gospodarskie pasze objętościowe bardzo dobrej jakości (siano). W przypadku siana należy szczególną uwagę zwrócić na czas jego zbioru, zawartość składników pokarmowych oraz jego strawność. Najlepiej, kiedy uzyskiwane jest w okresie poprzedzającym kwitnienie traw (mała zawartość włókna), i nie zostało wypłukane przez deszcz. Wczesne pobranie już w 2 tygodniu życia powoduje stopniowe rozwijanie się przedżołądków, a wraz z tym zostają zapoczątkowane pierwsze procesy fermentacyjne. Jeżeli od momentu urodzenia odchów cieląt prowadzony jest w sposób prawidłowy, to w drugim miesiącu życia ma miejsce podwojenie masy ciała. Przy prawidłowo żywionych cielętach, w odpowiednich warunkach utrzymania ryzyko upadków jest minimalne. Od tego momentu ograniczamy ilość drogich pasz treściwych, a żywienie opieramy głównie na wysokiej jakości paszach objętościowych (do woli). Ilość oraz skład flory bakteryjnej żwacza u cieląt około trzeciego miesiąca życia pozwala na zastosowanie w żywieniu kiszonek bardzo dobrej jakości (sianokiszonka, kiszonka z kukurydzy).


Pamiętajmy o witaminach i minerałach

Bardzo ważnym elementem odchowu – żywienia jest racjonalne uzupełnianie dawki w makro, mikroelementy i witaminy. Możemy je podawać w różnej postaci, w dawkach adekwatnych do tempa rozwoju. Podczas odchowu cieląt ważnym czynnikiem decydującym o wielkości pobrania i wykorzystania pasz stałych jest woda. Od jej obecności zależy większość funkcji trawiennych i metabolicznych, dlatego należy pamiętać, aby cielęta zawsze miały swobodny dostęp do czystej i ciepłej wody. Spełnienie tych elementarnych wymogów gwarantuje wczesne stanie się przeżuwaczem. Prawidłowy rozwój, pełne wykorzystanie pasz stałych, w tym głównie objętościowych oraz wysokie tempo przyrostów masy ciała predysponuje do dalszego, efektywnego opasu.


Przykładowa kalkulacja produkcji opasowej

W gospodarstwach o mlecznym kierunku użytkowania prowadzona dodatkowo produkcja opasowa wpływa na zwiększenie dochodu. Korzystne ceny skupu żywca wołowego w styczniu kształtowały się na wysokim poziomie, zachęcając rolników do prowadzenia opasu do wysokich mas ciała. Przy założeniu, że stado podstawowe liczy 40 krów mlecznych, rocznie z powodu niskiej wydajności hodowca decyduje się na brakowanie 7 krów, a każda z krów jest w stanie odchować 6 cieląt. W takiej sytuacji gospodarstwo przy prawidłowym odchowie i opasie może uzyskać 42 sztuki buhajków mieszańców. Dodatkowym zapleczem są buhajki czystorasowe mleczne otrzymane od pozostałych krów ze stada. Jeżeli w stadzie rodzi się 50% cieliczek i 50% buhajków w ciągu roku, upadki wynoszą 5%, to przy 33 sztukach krów średnio można odchować 15 bukatów. Dokonując sprzedaży łącznej liczby 57 sztuk, przy końcowej masie ciała około 650 kg, przychód w zależności od podanych cen może oscylować w granicach około 270 tys. zł przy cenie około 7 zł/kg, dla tej kategorii opasów. Uzyskanie takich przychodów jest możliwe jeżeli na etapie odchowu cieląt nie zostaną popełnione poważne błędy.