Archiwum

Robert Szulc
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Oddział w Poznaniu

Rola oświetlenia jest bardzo często przez ludzi – a szczególnie hodowców zwierząt inwentarskich niedoceniana i wręcz zaniedbywana. A ma ono duży wpływ na życie i rozwój organizmów żywych – w szczególności młodych. Życiodajne promieniowanie słoneczne stymuluje przebieg wielu procesów metabolicznych w organizmach, m.in. zwiększając zużycie tlenu.

Wystawianie bydła na długotrwałe działanie słońca zwiększa aktywność życiową i zainteresowanie otoczeniem, ale z drugiej strony zbyt długa ekspozycja zwierząt na działanie światła słonecznego może doprowadzić do stresu termicznego.

Wprowadzenie
Światło – jest to widzialna część promieniowania elektromagnetycznego odbieranego przez siatkówkę oka. Dokładne ustalenie zakresu długości fal elektromagnetycznych dla ludzi, niestety nie jest proste, ponieważ wzrok poszczególnych osobników charakteryzować się może nieco inną wrażliwością. Jednak ogólnie zakłada się graniczne wartości tego promieniowania na poziomie 380-780 nm. Ludzie dostrzegają widmo światła z uwagi na fakt, iż fale o określonej długości pobudzają receptory znajdujące się w oku. Kolory występujące w widmie świetlnym to czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski, indygo, fiolet. Zakres długości fal, które widzi człowiek nosi nazwę „światła widzialnego” (Rys. 1). Rodzaj i ilość promieni docierających do powierzchni ziemi różni się w zależności od pory roku i zmiennych warunków atmosferycznych. Największe natężenie promieniowania można zaobserwować w górach i nad morzem. Promieniowanie nadfioletowe w odpowiedniej dawce i czasie ekspozycji skutecznie niszczy szkodliwe mikroorganizmy.

Rola światła w świecie ożywionym
Nie od dziś wiadomo, że światło odgrywa w życiu ludzi i zwierząt kolosalną rolę. Oświetlenie dzieli się na sztuczne i naturalne. Energia Słońca docierająca do Ziemi odgrywa znaczącą rolę w stymulacji prawidłowego rozwoju organizmów. Tu trzeba zaznaczyć, że szczególnie ten wpływ dostrzegany jest u osobników młodych. Życiodajne właściwości energii słonecznej wynikają głównie z tego, że poprzez m.in. przenikanie promieniowania słonecznego przez skórę wytwarzana jest w organizmie witamina D, która odgrywa bardzo ważną rolę w prawidłowym rozwoju, przede wszystkim kośćca. Właściwe oświetlenie pomieszczeń inwentarskich korzystnie wpływa na ogólny rozwój i samopoczucie zwierząt ich oraz obsługę.

Światło a produkcyjność
Długość dnia świetlnego odgrywa bezapelacyjnie ważną rolę w produkcyjności, zachowaniu i szybkości rozwoju, ale również w funkcjonowaniu układu hormonalnego bydła, a w szczególności młodych osobników. Z badań różnych naukowców i ośrodków badawczych wiadomo, że długość dnia świetlnego, co prawda nie ma wpływu na rozwój gruczołu mlekowego u jałówek holsztyńskich utrzymywanych w różnych warunkach świetlnych od 128 dnia ciąży do 25 dnia przed porodem, jednak zaobserwowano u jałówek utrzymywanych w krótkim dniu świetlnym mniejszą zawartość prolaktyny we krwi niż jałówki przebywające w warunkach długiego dnia świetlnego [badania Newbolda]. Natomiast inni badacze [Ewans i in.] wykazali współzależność pomiędzy warunkami świetlnymi, a dobowym systemem wydzielania prolaktyny i somatotropiny u krów w 8-mym miesiącu ciąży. Krowy utrzymywane były w następujących wariantach: 12-13 godz., 6 godz (5.00-11.00), 2 godz. okresowo (15.00-17.00, 18.00-20.00, 21.00-23.00). Okazało się, że dobowy rytm uwalniania wspomnianych hormonów, uwidaczniał się u krów otrzymujących impuls świetlny w okresie od 18.00 do 20.00. Cenną rolę w oświetleniu dostrzeżono w badaniach przeprowadzonych w USA, które wykazały, że wydłużenie widnej części dnia przez oświetlenie elektryczne z 13,5 godz. do 16-18 godz. powoduje znaczący wpływ na zwiększenie mleczności u krów o 15-16% (średnio o 8%). Ponadto w źle oświetlonych oborach zaobserwowano zakłócenia zdrowotne charakteryzujące się mniejszą płodnością zwierząt sięgające nawet poziomu 15%. Z badań Philipsa i Schofielda wynika, że uzupełnienie ośmiogodzinnego oświetlenia naturalnego dodatkowym 10-cio godzinnym oświetleniem sztucznym na poziomie 481 lx, powodowało zwiększenie wydajności mlecznej i zużycie paszy. Zaobserwowano również, iż krowy dłużej leżały w oborze.
Każdy hodowca bydła powinien wiedzieć o tym, że wystawianie zwierząt na długotrwałe działanie promieni słonecznych znacznie obniża ryzyko występowania niepożądanych stanów natury psychicznej takich, jak: ospałość, senność, zmniejszenie aktywności życiowej czy też zainteresowania własnym otoczeniem. Tu zaznaczyć trzeba, że z kolei za długi czas przebywania „na tzw. słońcu” może skutkować objawami stresu termicznego i innych skutków – niestety, szkodliwych dla zwierząt.

Światło naturalne to najtańsze oświetlenie
Hodowcy powinni też mieć świadomość tego, że promieniowanie słoneczne niesie ze sobą również niezwykle cenną energię cieplną, której w okresie od późnej jesieni do wczesnej wiosny zazwyczaj brakuje. Dlatego projektując nową oborę lub ją modernizując warto zastanowić się nad możliwością „wpuszczenia” światła słonecznego do budynku poprzez przeźroczyste świetliki, szczelinę kalenicową lub inne elementy połaci dachowej. Dodatkowo nie zapominajmy, że światło słoneczne jest też najtańszym źródłem oświetlenia. W związku z tym otwory okienne i dachowe oraz szczeliny kalenicowe umożliwiające przepuszczanie dużej ilości światła stanowią niezwykle istotny element konstrukcyjny każdego budynku. Zgodnie z wymogami, powierzchnia świetlików umieszczonych w dachu obory powinna stanowić 3-5% powierzchni podłogi, natomiast otwory okienne i wszelkie inne świetliki umieszczone w ścianach budynku powinny stanowić 5-10% powierzchni podłogi. Aktem prawnym szczegółowo traktująca to zagadnienie jest Dyrektywa 80/778EEC dotycząca prawidłowego oświetlenia i wentylowania dojarń i pomieszczeń do przechowywania mleka. Oświetlenie w pomieszczeniu dla krów powinno zawierać się na poziomie 200-300 lux. Literatura podaje przykład obory 33,5 x 21 m, w której zainstalowano 6 lamp sodowych o mocy 400 W. Dla równomiernego oświetlenia przyjmuje się, że odległość między lampami powinna być 1,5 do 1,8 razy większa, niż wysokość ich umieszczenia. Do włączania i wyłączania dodatkowego oświetlenia rano i wieczorem stosuje się zegar i elektroniczne przełączniki, które zabezpieczają lampy przed migotaniem, zmniejszając jednocześnie zużycie energii o 20% i wydłużają żywotność lamp nawet o 50%. Czujnik sterujący przełącznikiem umieszcza się pod występem dachu, w północno-zachodnim narożniku obory. Dla pełnego wykorzystania lamp powinny one być umieszczane na wysokości 5 m.
Natomiast światło sztuczne, które zwykle składa się tylko z kilku długości fal świetlnych, nie odgrywa tak korzystnego efektu na samopoczucie, jak światło naturalne. Pamiętać należy, że nowoczesne fluorescencyjne oświetlenie również może być męczące. Korzystając jednak z oświetlenie lampowego bezwzględnie powinniśmy pamiętać o zaleceniu mówiącym, aby szczególnie w pomieszczeniach inwentarskich stosować osłony i klosze na lampach, mających zabezpieczyć zwierzęta oraz pracujących ludzi przed ewentualnym rozpryskiem gorącego szkła w przypadku przepalenia lub stłuczenia żarówki. Warto zaznaczyć, że dla poprawy efektywności oświetlenia należy dbać o właściwą higienę i czystość obudów, kloszy i opraw lamp. Panujące w oborze zapylanie i wszędobylski brud szybko osadzają się na ich powierzchniach zmniejszając tym samym jasność stosowanych lamp.


Trójpoziomowy system oświetlenia
Dla bydła mlecznego zaleca się trójpoziomowy system oświetlenia. Wyróżnia się w jego obrębie oświetlenie robocze, orientacyjne i/lub nocne. Oświetlenie orientacyjne stosuje się przez cały czas odpoczynku zwierząt w systemie ze zmniejszonym obszarem paszowym, ale również w przypadku stosowaniu automatów paszowych. Natomiast rolą oświetlenia nocnego jest przede wszystkim ułatwienie zwierzętom odróżniania szczegółów otoczenia i wynikające z tego uniknięcie uszkodzeń strzyków, wymion oraz niepokojów w okresie nocnym. Zimą oświetlenie tego typu powinno się zapewnić przez ok. 8 h przy jednoczesnych 16-sto godzinnej długość sztucznego dnia. Dowiedziono, że ma to pozytywny wpływ na produkcję mleka, ale również na reprodukcję zwierząt.

Zakończenie
Warto przypomnieć, że odpowiednie oświetlenie w oborze, to także zapewnienie komfortu pracy dla obsługi w oborze. Zdaniem Pelca i in. oświetlenie pomieszczeń inwentarskich jest bardziej niezbędne ludziom, niż przebywającym tam zwierzętom, gdyż ułatwia ono wykonywanie codziennych czynności.

Literatura dostępna u autora.