Anna Weber, Hubert Waligóra
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
W ostatnich latach zainteresowanie uprawą kukurydzy intensywnie wzrasta, stąd w 2011 roku areał uprawy wyniósł ponad 750 tys. ha (wg GUS). Wynika to między innymi z faktu, że kukurydza charakteryzuje się dużą tolerancyjnością na trudne stanowiska. W wielu przypadkach decyzja o jej zasiewie zapada w momencie konieczności likwidacji innej plantacji, co obserwowało się często w ubiegłym roku.
Kukurydza ma niewielkie wymagania glebowe. Najodpowiedniejszymi do jej uprawy są gleby próchniczne, ciepłe, przewiewne o dużej pojemności wodnej. Dzięki dobrze wykształconemu systemowi korzeniowemu oraz wydajnej gospodarce wodnej roślina ta może być również uprawiana na glebach lżejszych, bardziej piaszczystych. Jednak w przypadku deficytu wody w okresie kwitnienia oraz nalewania ziarna trzeba się liczyć z ryzykiem spadku plonu. Kukurydza odznacza się wysoką tolerancją na odczyn gleby, gdyż można ją uprawiać na glebach zasadowych, obojętnych oraz kwaśnych. Należy jednak pamiętać, że najwyższy plon tworzy w przypadku uprawy na glebach o obojętnym pH.
Kukurydza wytwarza wysoki plon ziarna oraz świeżej masy, jej zapotrzebowanie na składniki pokarmowe jest bardzo duże. W poszczególnych fazach rozwojowych rośliny, pobieranie składników odżywczych jest różne. Najmniejsze zapotrzebowanie występuje od siewu do osiągnięcia fazy 5-6 liścia, natomiast intensywne pobieranie rozpoczyna się około fazy 7-8 liścia i wzrasta z dalszym rozwojem rośliny.
Jednym z najważniejszych pierwiastków wpływających na wysokość plonu oraz zawartość białka w ziarnie jest azot, dlatego nawożenie tym makroskładnikiem jest bardzo istotne. Symptomami niedoboru azotu jest żółknięcie liści od szczytu wzdłuż nerwu głównego. Deficyt azotu w fazach krytycznych może powodować słabe wypełnienie kolb oraz zmniejszenie ich rozmiaru. W dynamice rozwoju i pobierania tego składnika najważniejsza jest faza od 4 liścia do zasychania znamion, gdyż występuje wzmożony przyrost biomasy. W fazie nalewania ziarna kukurydza rozpoczyna szybką akumulację azotu w ziarniakach.
W celu ustalenia dawki nawozu azotowego zaleca się uprzednio wykonać bilans tego pierwiastka. Trzeba wziąć pod uwagę rodzaj gleby, wykorzystane nawozy organiczne, konieczność stosowania wapnia oraz mineralizację materii organicznej z resztek pożniwnych. Bardziej dokładną metodą jest wykonanie N-min testu. W celu ustalenia dawek nawozu azotowego, oprócz danych na temat zasobności gleby, należy znać jednostkowe zapotrzebowanie kukurydzy na poszczególne pierwiastki. Pobieranie makroskładników przez kukurydzę przedstawiono w tabeli 1.
Z reguły dawki nawozu azotowego powyżej 100 kg/ha dzieli się na dwie części. Pierwszą, ok 50-70% całej dawki aplikuje się przed siewem, mieszając z glebą, kolejną część dawki stosuje się pogłównie. Z drugą częścią należy zdążyć przed fazą 6-7 liścia, gdyż po niej zapotrzebowanie rośliny na ten makroskładnik jest największy. Jeżeli całkowita dawka azotu nie przekracza 100 kg/ha aplikuje się ją w jednej przedsiewnej dawce. Najlepiej stosować nawozy o wolnym działaniu, które mają w swoim składzie formy azotu o dłuższej aktywności, między innymi mocznik, roztwór saletrzano-mocznikowy oraz siarczan amonu. Ten ostatni ze względu na działanie zakwaszające należy stosować na glebach o odczynie zasadowym.
Bardzo istotnymi makroskładnikami są fosfor i potas. Kukurydzę powinno się siać w glebę, w co najmniej średnio zasobną w te pierwiastki. W dynamice pobierania potasu krytycznym okresem jest kwitnienie. Potas odgrywa bardzo ważną rolę w gospodarce wodnej i azotowej rośliny. Symptomami deficytu tego pierwiastka są charakterystyczne ciemnienie liści, nekrotyczne plamy na brzegach liści, zahamowanie wzrostu oraz podatność na wyleganie.
Zapotrzebowanie roślin na fosfor jest bardzo istotne zwłaszcza w początkowym i końcowym okresie wegetacji. Pierwiastek ten warunkuje rozwój sytemu korzeniowego, wpływa na proces dojrzewania roślin oraz formowania ziarna. Objawy niedoboru fosforu pojawiają się na liściach w postaci czerwonych przebarwień wzdłuż blaszek oraz ich zasychanie. Na pobieranie fosforu mają wpływ warunki termiczne oraz wilgotnościowe. Najlepiej przyswajalny jest w temperaturze wyższej niż 12°C oraz dobrych warunkach wodnych gleby. W okresie wiosennym, kiedy temperatura jest niższa może dochodzi do zaburzeń pobierania tego pierwiastka.
Kukurydzę powinno się uprawiać na glebach o co najmniej średniej zasobności w fosfor i potas. Przy spełnieniu tego założenia dawka azotu powinna pokryć około 50-70% potrzeb pokarmowych kukurydzy. Nawozy zawierające fosfor, które stosuje się w uprawie kukurydzy to superfosfaty oraz fosforan amonu, do nawozów potasowych zalicza się między innymi sole potasowe. Na rynku dostępne są również nawozy kompleksowe, wieloskładnikowe oraz mieszanki, które zawierają magnez oraz siarkę. Stosowanie nawozów fosforowych i potasowych zaleca się pod orkę przedzimową. Najnowsze technologie aplikacji nawozów dają szansę na znaczące zmniejszenie ich dawek oraz ułatwienia ich dostępności dla roślin. Takim rozwiązaniem jest umieszczenie nawozu w najbliższym otoczeniu korzenia rośliny. Umożliwia to technika nazywana nawożeniem startowym, bądź rzędowym. Stosuje się w niej nawozy dwuskładnikowe, najczęściej azotowo-fosforanowe.
Ważniejszym z czynników nawożenia kukurydzy jest stosowanie nawozów organicznych. Szczególnie ważną rolę odgrywają one na glebach lżejszych kompleksu żytniego słabego. Obornik zaleca się stosować na jesień pod orkę zimową, w pełnej dawce 20 – 30 t/ha. Po niej należy uzupełnić składniki pokarmowe w nawozach mineralnych, w dawce około 50% zapotrzebowania na NPK. Kukurydza bardzo dobrze reaguje również na nawożenie gnojowicą. Stosuje się ją jesienią lub w przypadku gleb lżejszych, wczesną wiosną w dawce 20-50 m3/ha gnojowicy zawierającej 8-10% suchej masy. Zazwyczaj wiosną stosuje się niższe dawki niż jesienią.
Na wzrost, rozwój i plonowanie kukurydzy mają również wpływ takie makroskładniki jak magnez, siarka i wapń. Deficyt tych pierwiastków wpływa negatywnie między innymi na przebieg kwitnienia oraz proces fotosyntezy. W przypadku, gdy gleba charakteryzuje się średnią zasobnością w magnez, kukurydzę należy nawozić w wysokości 50-75% wymagań pokarmowych. Natomiast w razie umiarkowanych warunków glebowych, kiedy nie stosuje się nawozów naturalnych dawka siarki powinna wynosić około 15-20% dawki azotu. Wapń zazwyczaj w glebie występuje w ilościach wystarczających dla kukurydzy. Zdarzać się może jednak, że w przypadku stosowania nawozów mineralnych, wystąpi deficyt tego pierwiastka. Symptomy niedoboru wapnia to sklejanie się liści i ich zwijanie.
Najistotniejsze znaczenie wśród mikroskładników mają cynk, następnie bor, miedź, mangan i molibden. Cynk oddziałuje na zawiązywanie się kolb. Deficyt boru powoduje zahamowanie wzrostu roślin, deformację kłosków w kolbie, co wpływa ujemnie na przebieg kwitnienia. Natomiast deficyt miedzi jest przyczyną spadku plonu świeżej i suchej masy roślin. Nawozy zawierające cynk występują w różnych formach, jako nawozy stałe oraz oprysk doglebowy lub jako oprysk dolistny. Istotnym jest stosowanie tego składnika przedsiewnie i w początkowych fazach rozwojowych w formie cynku lub siarczku cynku. Formy o szybkim działaniu, stosuje się głównie w późniejszych okresach rozwojowych.