Jak zapewnić dobre warunki do leżenia?

Wojciech Neja
Katedra Hodowli Bydła, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

 

Zachowanie bydła w ciągu doby można podzielić na okresy aktywności (ruch, picie, pobieranie paszy) i odpoczynku (stanie i leżenie). Leżenie jest jedną z głównych i ważniejszych form zachowań bydła. Według różnych autorów prowadzących badania etologiczne, bydło wypoczywa leżąc od 7 do 18 godzin, przy czym cielęta w pozycji leżącej spędzają 16-18 godzin, kładąc się i wstając 30-40 razy, natomiast krowy mleczne leżą od 10 do 14 godzin na dobę w 15-20 okresach odpoczynku. W przypadku krów mlecznych leżenie wpływa korzystnie na produkcję mleka, poprzez zwiększenie o 30% krążenia krwi w wymieniu. Mając to na uwadze należy bydłu, a w szczególności krowom mlecznym, zapewnić komfortowe warunki do leżenia lub poprawić istniejące, jeżeli tego wymagają.

 


Co wpływa na długość leżenia?


Bydło w oborze leży dłużej niż na pastwisku. Ponadto bydło mleczne odpoczywa w pozycji leżącej dłużej niż bydło mięsne. Okres leżenia podzielony jest na kilka okresów leżenia występującymi pomiędzy okresami pobierania paszy i stania. Krowy mleczne podczas długich okresów leżenia wstają, przeciągają się, po czym kładą się często na drugim boku. Na czas leżenia i liczbę okresów odpoczynku wpływa: wiek, faza rui oraz stan zdrowia krowy, klimat, pogoda, jakość podłoża, system utrzymania oraz powierzchnia przypadająca na jedno zwierzę. Czas leżenia skraca się wraz z wiekiem. Podobnie zbyt duża obsada może wpłynąć na skrócenie czasu leżenia nawet do 5 godzin.


Pozycje i komfort leżenia

Leżenie nie powinno być przerywane, nie może powodować stresów ani urazów. Miejsce powinno być wygodne i musi zapewnić swobodę ruchów, szczególnie podczas kładzenia się i wstawania. Przykładowo u dorosłej krowy podczas kładzenia się łeb i tułów przesuwają się o 0,6-0,7 m ku przodowi. Krowy leżą zarówno na prawym jak i na lewym boku z głową najczęściej skierowaną ku tyłowi. Odpoczywające bydło może przyjmować różne pozycje, przy czym najczęściej leży wsparte na mostku z łbem zwróconym ku tyłowi, wspartym na tułowiu lub ułożonym równolegle do niego. Inną pozycją często przyjmowaną przez zwierzęta jest leżenie z łbem wyciągniętym do przodu z podbródkiem wspartym na podłożu lub płaskie leżenie na boku z wyciągniętymi nogami. Dlatego ważne jest zapewnienie zwierzętom odpowiedniej powierzchni do leżenia, aby nie krępować ruchów i nie zakłócać czynności kładzenia, wstawania i samego leżenia. Należy mieć na uwadze, że zbyt długie leżenie lub stanie w jednej pozycji może prowadzić do odleżyn, otarć skóry czy przeciążenia racic. Również brak możliwości swobodnego i powolnego kładzenia się prowadzi do tego, że zwierzęta padają na ziemię, co w konsekwencji prowadzi do odbicia ciała, a głównie wystających kości.


Rodzaj podłoża a komfort leżenia

W oborach o wyborze miejsca do leżenia będzie decydował rodzaj podłogi. W budynkach krowy zawsze wolą podłoże miękkie w porównaniu z twardym i śliskim. Śliskość lub jej brak, stopień twardości i elastyczność podłoża mają ogromny wpływ na sposób kładzenia się bydła. Niewygodne legowisko zakłóca naturalny rytm leżenia i chodzenia, przez co krowy mniej jedzą i piją. Mając do wyboru pomiędzy podłogą szczelinową a głęboką ściółką zawsze wybiorą tę ostatnią. Dobrym rozwiązaniem w porównaniu z materacami gumowymi są miękkie i ocieplane maty. Trzeba jednak pamiętać, że podłoża z tworzyw sztucznych na legowiskach muszą być zawsze czyste i przede wszystkim suche. Należy jednak pamiętać, że najlepszą ściółką jest słoma. Pocięcie jej na sieczkę zmniejsza wywlekanie materiału przez krowę poza stanowisko i ułatwia późniejsze manipulowanie nawozem. Zaletą słomy jest ciepłochłonność i higroskopijność, co umożliwia utrzymanie legowiska w stanie suchym. Zaletą jest tworzenie miękkiej warstwy ochraniającej zwierzęta przed niekorzystnym wpływem twardego i ostrego podłoża. Jest ona korzystna dla skóry ze względu na właściwości osuszające i masujące.
Ściółka zapewnia zwierzętom suche, miękkie, ciepłe i wygodne legowisko. Użyteczne jako ściółka są wióry i inne odpady obróbki drewna, aczkolwiek mówi się o związku między słaniem trocinami a zapadalnością krów na mastitis. Trociny powinny być stosowane w ograniczonym stopniu, ze względu na dużą liczbę Klebsielli. W 1 gramie trocin usuwanych raz w tygodniu znajduje się około 100 mln pałeczek okrężnicy, a w usuwanych codziennie około 1 mln.
Znakomite, higieniczne legowisko daje piasek. Jego zaletą jest mniejsza podatność krów na choroby wymion i racic. Piasek również dopasowuje się do kształtu zwierząt, dzięki czemu nie zdarzają się uszkodzenia skóry. Jednak z piasku nie otrzymuje się dobrego nawozu. Jednym z rozwiązań ostatnich lat jest separat z gnojowicy, stosowany głównie w Niemczech, Francji i USA. Separat nazywany inaczej zieloną ściółką jest stałą częścią gnojowicy wykorzystywany jako ściółka. Separat z gnojowicy można zastosować na dwa sposoby: ścieląc świeżo odseparowaną frakcję stałą poprzez regularne jej podścielanie na legowisku, po czym po całkowitym zabrudzeniu się ją wymienia lub wykorzystuje stałą frakcję gnojowicy po co najmniej 6-tygodniowym procesie kompostowania. Technologia ta polecana jest dla stad powyżej 50 sztuk ze względu na duże koszty zakupu i instalacji separatora.


System utrzymania a komfort leżenia


W przypadku utrzymywania zwierząt na uwięzi o komforcie leżenia będzie decydowała długość stanowiska. Dla bydła większych rozmiarów (hf) zaleca się stanowiska o długości 1,90 m i szerokości 1,20 m, przy czym dłuższe stanowiska wymagają większej ilości ściółki i bieżącego czyszczenia w celu utrzymania na nich czystości. Zbyt krótkie stanowisko skutkuje leżeniem wymieniem i zadem w kanale gnojowym lub ruszcie, co prowadzi do ran wymienia i strzyków. Zbyt wąskie stanowisko utrudnia odpoczynek i prowadzi do urazów strzyków na skutek przydeptania. Jednocześnie stanowiska uwięziowe powinny być oddzielone od siebie przegrodą o długości nie mniejszej niż połowa długości stanowiska. Zamontowanie przegród może zapobiegać wzajemnemu nadeptywaniu strzyków.
Pod względem dobrostanu najlepszym rozwiązaniem dla bydła jest system wolnostanowiskowy z różnymi miejscami do leżenia. Dobrym rozwiązaniem są boksy legowiskowe z wydzielonymi pojedynczymi legowiskami dla poszczególnych zwierząt. Boksy oddzielone są przegrodami zapewniającymi indywidualną przestrzeń. Podłoże w boksach musi być wygodne, suche i ciepłe. Można to zapewnić poprzez zastosowanie słomy, trocin, piasku lub syntetycznych mat lub materacy wypełnionych tworzywem sztucznym lub wodą. Mokre podłoże może prowadzić do rozmiękania skóry, a następnie wypadania włosów i łatwiejszego zranienia się. Dobrym rozwiązaniem jest zastosowanie podłoża słomiasto-wapiennego, składającego się z mieszaniny rozdrobnionej słomy i wapna jeziornego, które osusza i stwarza alkaliczny odczyn podłoża. Zapewnienie suchej ściółki na legowiskach ogranicza liczbę bakterii i wpływa na zmniejszenie zapadalności na mastitis, ogranicza również występowanie much oraz wpływa na zmniejszenie liczby pośliźnięć. W przypadku obór głębokich naturalnym podłożem jest ściółka ze słomy, której zalety wspomniano wcześniej. Z danych literaturowych wynika, że najbardziej optymalnym rozwiązaniem dla krów w porównaniu ze stanowiskami starego typu i standardowymi jest system wolnostanowiskowy ze ścielonymi kojcami. W tym systemie zwierzęta najdłużej wypoczywały, przeżuwały i częściej przeciągały kończyny podczas leżenia.
Niezależnie od sytemu utrzymania higienę legowiska można poprawić stosując specjalne środki osuszające, dezynfekujące i dezodoryzujące. Można je stosować nie tylko w miejscu przebywania zwierząt, ale również w całej oborze.
Podsumowując należy podkreślić, że bydło w ciągu doby lubi bardzo długo wypoczywać w pozycji leżącej. Na komfort leżenia w głównej mierze wpływają: typ i wielkość legowiska oraz rodzaj zastosowanego podłoża.

Piśmiennictwo u autora