Archiwum

Ewa Stamirowska-Krzaczek
Instytut Nauk Rolniczych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie

W użytkowaniu kośnym użytków zielonych, ważny jest zbiór zielonki o możliwie najwyższej wartości pokarmowej. Ważny jest przy tym również wysoki plon biomasy roślin. Zielonki z łąk powinny pokrywać potrzeby pokarmowe krów, w krytycznych okresach ich żywienia, przy niedoborach zielonki na pastwisku. Przede wszystkim jednak stanowią one cenne źródło surowca do produkcji siana i kiszonek. Należy zaznaczyć, że jakość pozyskiwanej paszy na tych użytkach, zależy nie tylko od składu florystycznego runi, ale również od przestrzegania optymalnych terminów zbioru.

Jak podaje Rogalski i wsp. (2004) wyznacznikiem przydatności użytków zielonych do konserwowania zielonej masy jest faza rozwojowa poszczególnych gatunków roślin w runi oraz zawartość w nich suchej masy, a także zdolność do szybkiej utraty wody po ścięciu. Zielonka z traw, mimo dużej zawartości wody, dość szybko więdnie po ścięciu i nadaje się zarówno do produkcji siana, jak i kiszonek.
W polskich warunkach klimatycznych siano pozyskuje się z 1/2 zbiorów z I pokosu oraz całego pokosu II, natomiast do produkcji kiszonek przeznacza się odpowiednio 1/2 plonu z I pokosu oraz cały z III pokosu. Zwracając uwagę na wartość pokarmową runi, należy stwierdzić najwyższą koncentrację cukrów w pierwszym odroście traw, co wskazuje na większe wykorzystanie I pokosu do zakiszania (Tab. 2). Z badań Domańskiego [1999] wynika, że rolnicy zgłaszają problemy w zbiorze zielonek z łąk intensywnie nawożonych, ponieważ nadmiernie wyrośnięta ruń często wylega, a dzieje się tak dlatego, że w wielu przypadkach rolnicy stosują zbyt późny i tylko dwukrotny zbiór w sezonie wegetacyjnym. Owszem uzyskują wtedy duże plony suchej masy, ale ich wartość pokarmowa jest bardzo niska, gdyż strawność substancji organicznej (SO) siana z pierwszego pokosu, skoszonego w fazie kwitnienia traw, jest równa strawności tego składnika w słomie.
Taka pasza zawiera mało energii i białka, a zwierzęta żywione takim sianem lub kiszonką będą odczuwać te niedobory, a w konsekwencji występuje spadek produkcji mleka i przyrostów masy ciała.
Ruń łąkowa jest zbiorowiskiem wielogatunkowym, o zróżnicowanej dynamice rozwoju roślin, dlatego też termin zbioru pierwszego pokosu uzależnia się od wielu czynników:

• fazy rozwojowej dominujących traw w runi,
• intensywności nawożenia i użytkowania,
• przeznaczenia zielonki,
• zapotrzebowania gospodarstwa na paszę,
• warunków pogodowych oraz stosunków wodnych,
• skłonności roślin do wylegania.

Siano

Wybór terminu rozpoczęcia sianokosów jest bardzo ważny, bo decyduje o ilości i jakości zebranego siana. Rośliny skoszone w odpowiednim czasie i dobrze wysuszone na słońcu umożliwiają uzyskanie dobrej jakości siana – cennej paszy dla bydła.
Do zbioru I odrostu zielonki na siano należy przystąpić, w pełni kłoszenia tzw. przewodnich gatunków traw w danym zbiorowisku, np. wyczyńca łąkowego, kupkówki pospolitej (fot. 1), czy rajgrasu wyniosłego. Natomiast II odrost: po 7-8 tyg. od zbioru I odrostu, a III odrost: po 7-8 tyg. od zbioru II odrostu. Przykładowe terminy koszenia łąk niżowych w zależności od liczby pokosów zestawiono w tabeli 1. Przedstawione terminy, są uzależnione od biologicznej dojrzałości roślin i zależnie (przede wszystkim) od zmian warunków atmosferycznych mogą ulegać pewnym przesunięciom.
Jeśli rośliny skosimy za wcześnie, kiedy trawy nie są jeszcze wykłoszone, uzyskamy niższy plon siana. Jego wartość pokarmowa też będzie nieodpowiednia, bo „wczesne siano” zawiera za dużo białka ogólnego w stosunku do węglowodanów i suchej masy, co oznacza niską wartość energetyczną. Siano uzyskane z traw, które już przekwitły i zdrewniały zawiera z kolei mało białka ogólnego a dużo suchej masy i węglowodanów strukturalnych (włókna NDF).
Czas zbioru pierwszego pokosu nie powinien przekraczać 7 dni, zwłaszcza na łąkach użytkowanych czterokośnie, gdyż przedłużanie zbioru wpływa na spadek wartości pokarmowej plonu. Po przekroczeniu tego okresu o kolejny tydzień siano traci na jakości, zmniejsza się zawartość białka a ilość energii spada o 40-50%.
Ważnym czynnikiem racjonalnego użytkowania łąk jest wysokość koszenia runi, wpływająca na utrzymanie prawidłowych proporcji roślinności wysokiej i niskiej. Wskazane jest koszenie do wysokości 5-6 cm (ostatni pokos zaleca się skosić o 1-2 cm wyżej), gdyż przy zbyt wysokim koszeniu, pozostała obfita masa ścierni zacienia i utrudnia rozwój nowych pędów i liści oraz zbiór następnego pokosu. Natomiast zbyt niskie koszenie osłabia rośliny i może doprowadzić do wyginięcia wartościowych gatunków traw, a zwłaszcza traw wysokich. W ten sposób opóźnia się także odrastanie runi, przez co w ciągu całego roku można zebrać nawet o jeden pokos mniej.


Kiszonki

Najlepszy termin zbioru I pokosu traw przeznaczonych do zakiszania to okres od początku kłoszenia do początku wyrzucania wiech dominujących w runi gatunków traw. Młoda zielonka ma dużo cukrów niezbędnych do prawidłowej fermentacji mlekowej w czasie zakiszania, a jednocześnie ma mniej włókna, co pozwala na jej dobre sprasowanie lub ugniecenie. Szczególnie ważny jest termin koszenia pierwszego pokosu, gdyż wtedy jest dużo pędów kwiatostanowych, które w miarę rozwoju drewnieją i zmniejszają ilość strawnych składników pokarmowych w kiszonce (Tab. 2). Opóźnienie terminu zbioru wpływa na zwiększenie zawartości włókna surowego, kosztem łatwo rozpuszczalnych i przyswajalnych cukrów. Przy wyborze terminu koszenia traw na kiszonkę należy kierować się następującymi zasadami:

• Najlepszy termin zbioru traw to okres od początku kłoszenia do początku wyrzucania wiech dominujących w runi gatunków traw;
• Rośliny motylkowate powinno się kosić w okresie fazy pąkowania do początku kwitnienia;
• Najlepszym surowcem do zakiszania jest zielonka z pierwszego pokosu, bo zawiera więcej cukrów niż zielonka w kolejnych pokosach;
• Gdy przyjmie się za 1 zawartość cukrów w I pokosie, to w drugim (letnim) zawartość cukrów wynosi 0,6, a w trzecim – 0,8;
• Najlepszą kiszonkę uzyskuje się wtedy, gdy trawę kosi się w godzinach południowych lub popołudniowych, ponieważ zielonka zawiera wtedy więcej cukrów niż rano;
• Trawy najlepiej kosić kosiarkami dyskowymi ze zgniataczem pokosu, co zapewnia zgniecenie oraz spulchnienie zielonki na pokosie.

W czasie drugiego pokosu niewielki procent traw wykształca pędy kwiatostanowe i w zielonej masie największy udział mają liście i skrócone pędy roślin, a zielonka jest zasobniejsza w białko i sole mineralne. Dlatego termin koszenia drugiego i następnych pokosów zależy od szybkości odrastania runi i oczywiście od przebiegu warunków atmosferycznych.

Opóźnianie terminu koszenia powoduje nieco większe plony, ale wpływa ujemnie na strawność i jakość paszy. Wraz ze wzrostem traw maleje ilość białka, a rośnie ilość węglowodanów strukturalnych (celulozy, hemiceluloz, substancji pektynowych), co obniża wartość energetyczną paszy. Ruń łąkowa przeznaczona do zakiszenia zebrana w optymalnym terminie pozwala na wyprodukowanie paszy o wysokiej wartości pokarmowej porównywalnej do tej wytworzonej z kukurydzy (Tab. 3) [Jankowska-Huflejt, 2007].
Uzyskanie wysokiej jakości paszy z użytków zielonych oznacza prawidłowy zbiór a zwłaszcza zachowanie optymalnego terminu zbioru. Szczególnie należy przestrzegać właściwego terminu zbioru pierwszego pokosu traw. W naszych warunkach klimatycznych przypada on najczęściej w połowie maja z kilkudniowym odchyleniem: dla południa Polski wcześniej, natomiast dla północnych regionów kraju nieco później tj. około 20 maja. Pamiętając o tym, że maj jest najbardziej sprzyjającym miesiącem rozwoju traw warto tak rozplanować pokosy, aby nie tylko pierwszy pokos, ale przynajmniej kilka dni drugiego odrostu przebiegało właśnie w tym miesiącu.