Marek Gaworski*, Michał Boćkowski
* Katedra Organizacji i Inżynierii Produkcji, SGGW Warszawa
Higiena miejsc, z którymi zwierzęta mają bezpośredni kontakt w pomieszczeniu inwentarskim zalicza się do kluczowych czynników decydujących o zdrowotności stada, a tym samym bilansowaniu kosztów jego utrzymania w gospodarstwie.
W bilansie kosztów związanych z produkcją bydła, a w szczególności bydła mlecznego ważną część stanowią nakłady. Wydatki ponoszone są na żywienie bydła i jego obsługę, w tym obsługę weterynaryjną, a także utrzymanie technicznej infrastruktury budynków. W skład tej infrastruktury wchodzi strefa legowiskowa dla krów i innych grup bydła, której utrzymanie we właściwym stanie decyduje o ograniczeniu potencjalnych zagrożeń zdrowotnych zwierząt, a tym samym i wysokości nakładów na ich leczenie. W profilaktyce strefy legowiskowej dla bydła mlecznego istotną rolę pełnią nie tylko właściwe zasady postępowania, ale i dostępne na rynku środki o jednoznacznie ukierunkowanym działaniu związanym z utrzymaniem wysokiego poziomu higieny podłoży legowiskowych, przeznaczonych do odpoczynku zwierząt.
Higiena pomieszczeń inwentarskich
Bydło mleczne przebywa w pomieszczeniach inwentarskich prze okres kilku miesięcy, zaś w przypadku niektórych technologii nawet przez cały rok. Długi okres przebywania w zamkniętych pomieszczeniach tym bardziej generuje zagrożenia płynące z kontaktu z otoczeniem. Wbrew pozorom higieny nie można traktować tylko w kategoriach systematycznego lub cyklicznego usuwania odchodów z pomieszczeń, okresowego bielenia i dezynfekcji ścian, bądź też zmniejszania zagrożeń wynikających z inwazji much w okresie wysokich temperatur. Zachowaniu zasad higieny i czystości środowiska, w którym przebywają zwierzęta inwentarskie sprzyja odpowiedzialne podejście do higienizacji podłoży i oczyszczania powietrza w oborach. We wspomnianym podejściu istotną rolę pełni wykorzystanie specjalistycznych preparatów, które w szerokim zakresie są oferowane na krajowym rynku środków przeznaczonych do wspomagania produkcji zwierzęcej w gospodarstwach.
Specjalistyczne preparaty produkowane na bazie chemicznej, mineralnej lub biologicznej zaliczają się do wartościowych, alternatywnych rozwiązań służących pokonywaniu problemów związanych z higieną miejsc, w których przebywają zwierzęta inwentarskie. Specjalistyczne preparaty spełniają szereg istotnych funkcji, wśród których można wymienić zdolność do ograniczania rozwoju i neutralizowania pasożytów, insektów, bakterii, wirusów oraz innych chorobotwórczych mikroorganizmów na podłożach do chodzenia i odpoczynku zwierząt.
Jeżeli właściwie dobrane preparaty zaaplikuje się w ściółkę pokrywającą stanowiska do odpoczynku bydła, to w wyniku tego można znacznie ograniczyć przenoszenie między zwierzętami chorobotwórczych bakterii i równocześnie ograniczyć rozwój infekcji.
W najpełniejszym stopniu ujawnia się to w pomieszczeniach z krowami mlecznymi utrzymywanymi w systemie wolnostanowiskowym. W sytuacji, gdy dane stanowiska legowiskowe są kolejno zajmowane przez różne krowy, to w przypadku każdej ze sztuk może dochodzić do kontaktu końcówek strzyków wymienia z podłożem, co podnosi ryzyko wnikania do kanałów strzykowych chorobotwórczych drobnoustrojów. Źródłem drobnoustrojów może być ściółka, w efekcie wypływu na powierzchnię legowiska mleka ze strzyków krów chorych na zapalenie wymienia. Stąd tak ważna jest w tej sytuacji ciągła neutralizacja drobnoustrojów w ściółce stanowiącej podłoże legowiskowe, w czym znaczną pomoc niosą odpowiednio dobrane preparaty rozprowadzane na powierzchni legowiskowej. Generalnie zasada działania preparatów polega na utrzymywaniu wysokiego pH w materiale podłoża przy równoczesnym blokowaniu rozwoju drobnoustrojów. Jednym z korzystnych efektów działania preparatów jest osuszanie ściółki w miejscach przebywania zwierząt.
Chorobotwórcze drobnoustroje mogą być również przenoszone między kończynami, konkretnie zaś racicami bydła, co pociąga za sobą wiele zagrożeń dla stanu zdrowia zwierząt. Również w tym przypadku wartościowym narzędziem w walce z zagrożeniami zdrowotnymi okazują się specjalistyczne preparaty chemiczne, mineralne bądź biologiczne rozprowadzane na powierzchniach, na których leżą lub przemieszczają się zwierzęta w oborze.
Poza oddziaływaniem na stan powierzchni przeznaczonej do odpoczynku i przemieszczania się zwierząt, oferowane na rynku preparaty są także przystosowane do spełniania innych ważnych funkcji w pomieszczeniach inwentarskich. Wśród nich można wymienić wpływ na kształtowanie właściwego mikroklimatu w budynkach inwentarskich w wyniku wychwytywania części uwalnianego do atmosfery z odchodów amoniaku i siarkowodoru. Sprzyja to ograniczeniu stężenia wymienionych gazów w zamkniętych pomieszczeniach inwentarskich. Na stan warunków mikroklimatycznych w pomieszczeniach można też spojrzeć, obok zwierząt, z punktu widzenia osób obsługujących stado. W efekcie obniżenia poziomu stężenia szkodliwych gazów zmniejsza się uciążliwość pracy w oborze, co nie pozostaje bez wpływu na ogólne samopoczucie pracowników i ich stan zdrowia.
Specjalistyczne preparaty mineralne w połączeniu z obornikiem lub gnojowicą decydują o poprawie właściwości nawozów naturalnych i jednocześnie struktury gleby po ich zastosowaniu.
Dostępne na rynku preparaty przeznaczone do dezynfekcji podłoży w pomieszczeniach inwentarskich cechują się długim okresem skutecznego działania, dużymi zdolnościami osuszania podłoża, przystosowaniem do wykorzystania na różnych podłożach i w różnych pomieszczeniach (nie tylko produkcyjnych, ale i porodówkach, izolatkach i środkach do transportu zwierząt). Preparaty, na ogół w formie płynnej, proszku lub granulatu wyróżniają się łatwością zastosowania, a także bezpieczeństwem wynikającym z dostosowania do wytycznych i dyrektyw UE. W przypadku dostosowania się do zaleceń dotyczących dawek, preparaty nie wykazują drażniącego i toksycznego działania, stąd na ogół mogą być rozprowadzane w obecności zwierząt.
Przykłady preparatów do suchej dezynfekcji
Zadania związane z higieną podłoży i innych miejsc w pomieszczeniu inwentarskim dla zwierząt przeprowadza się specjalistycznymi preparatami, wśród których można wymienić Agrisan, Dekamix, Desical, Deltasec, Dezosan Wigor, Z’dry. Jak wynika z dostępnych materiałów informacyjnych są to naturalne środki dezynfekcyjne przeznaczone do zastosowania w pomieszczeniach inwentarskich. Desical oraz Dekamix bazuje na wapnie oraz różnych związkach magnezu. W efekcie stosowania wymienionych preparatów można zapobiegać rozwojowi chorobotwórczych mikroorganizmów, w tym bakterii i wirusów, a także pasożytów i insektów. Wykorzystanie preparatów sprzyja utrzymaniu właściwych warunków mikroklimatycznych w budynkach inwentarskich, a to w wyniku wychwytywania części uwalnianego do atmosfery amoniaku i siarkowodoru, co przekłada się na zmniejszenie stężenia wymienionych gazów w miejscu przebywania zwierząt i zmniejszenie uciążliwości nieprzyjemnych zapachów. Preparaty rozprowadza się bezpośrednio na ściółce legowiskowej, a więc w miejscu stanowiącym potencjalne źródło infekcji, z którym mają kontakt strzyki wymienia w czasie zajmowania przez krowy pozycji leżącej. Innym produktem przeznaczonym do poprawy higieny w budynkach inwentarskich, o szerokim działaniu jest Actisan. Dzięki obecności bezwodnych soli mineralnych trwale i nieodwracalnie wiąże wodę na drodze chemicznej, zapobiegając, w odróżnieniu od innych produktów, powstawaniu tzw. „błota”. Dodatkowo wykazuje działanie dezynfekcyjne – dzięki zawartości kwasu salicylowego, łagodnego dla zwierząt, a biobójczego dla bakterii. Dodatek zapachowy odświeża pomieszczenia gospodarskie poprzez wiązanie amoniaku z powietrza.
Usuwanie obornika z pomieszczenia inwentarskiego i jego zagospodarowanie na polu wiąże się z wprowadzeniem preparatu wraz z nawozem naturalnym do gleby, co sprzyja utrzymaniu wysokiego pH i ograniczeniu rozwoju niepożądanych drobnoustrojów.
Oferowane preparaty pełnią ważną rolę w dezynfekcji, dezynsekcji i dezaktywacji powierzchni, na których przebywają zwierzęta i mają na ogół uniwersalne zastosowanie, tj. w pomieszczeniach dla różnych gatunków i grup zwierząt inwentarskich, zaś w produkcji bydła mlecznego są szczególnie polecane w oborach wolnostanowiskowych.