Strefa Bydło

Żywienie i rozród w stadach bydła mięsnego

Krzysztof Bilik

Instytut Zootechniki PIB, Dział Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa

 

W stadach bydła mięsnego krowy użytkuje się głównie do odchowu cieląt. Ich wymagania pokarmowe są znacznie mniejsze niż krów ras mlecznych i intensywnie opasanego bydła. Podstawowym zadaniem krowy matki jest bowiem urodzenie raz w roku zdrowego i dobrze rozwiniętego cielęcia oraz zapewnienie mu dostatecznej ilości mleka. Masa ciała i wydajność mleczna dorosłych krów mięsnych będących w średniej kondycji może się wahać od 450-750 kg, a wydajność mleka od 6 do 10 kg dziennie w zależności od rasy. Wydajność mleczna pierwiastek jest o około 20% niższa niż wieloródek. Wskaźniki produkcyjno-ekonomiczne w stadach bydła mięsnego zależą w dużym stopniu od wydajności rozrodczej stada matecznego, właściwego wyboru buhajów do krycia lub inseminacji, mleczności krów matek i ich troskliwości o potomstwo oraz od warunków utrzymania i metod rozrodu.

Wymagania pokarmowe i zalecana kondycja krów-matek

                Według norm żywienia przeżuwaczy INRA (1989) zapotrzebowanie bytowe krów mięsnych na energię (w przeliczeniu na kg metabolicznej masy ciała) jest mniejsze o około 15%, a w okresie zasuszenia o około 10% w porównaniu z krowami ras mlecznych, przy podobnym zapotrzebowaniu energetycznym w okresie laktacji. Przy ustalaniu dziennego zapotrzebowania bytowego krów matek ras mięsnych w okresie laktacji, bierze się pod uwagę masę ciała oraz sposób utrzymania w okresie zimowym (Tabela 1).

                Wartość zapotrzebowania bytowego krów o tej samej masie ciała utrzymywanych w oborze wolno-wybiegowej jest większa o około 10% (tj. 0,5 JPM/dzień), a przy utrzymaniu naturalnym (na wolnym powietrzu) o około 20% (tj. 1 JPM/dzień) w porównaniu z zapotrzebowaniem bytowym krów utrzymywanych i żywionych w okresie zimowym w oborze uwięziowej.

                Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe i związany z tym poziom żywienia krów matek ras mięsnych wiąże się ściśle z sezonem ocieleń, stanem fizjologicznym i kondycją na początku okresu zimowego (Tabela 2).

                Największe wymagania pokarmowe mają krowy mięsne w okresie krycia (rozrodu), pośrednie w środkowym (4-7 miesiąca), a najmniejsze w późnym (od 8 miesiąca do zasuszenia) okresie laktacji. Przy ocieleniach późnozimowych (styczeń-luty) i wczesnowiosennych (marzec-kwiecień) okres krycia odbywa się na pastwisku, które zapewnia krowom wysoki poziom żywienia, sprzyjający szybkiemu pojawieniu się rui i wysokiej płodności. W tych przypadkach poziom żywienia zimowego może być niższy, a kondycja krów przed wypędzeniem na pastwisko mniejsza (ok. 2 pkt.). Natomiast przy ocieleniach jesienno-zimowych (listopad-grudzień) okres krycia rozpoczyna się przed wypędzeniem krów na pastwisko i dlatego ich kondycja powinna być wyższa (ok. 2,5 pkt.). Kondycję krów mięsnych ocenia się zwykle w 5-punktowej skali (BCS). Oceny wynoszące poniżej 2,0 pkt. oznaczają kondycję słabą, 2,0-3,0 pkt. – średnią, a powyżej 3 pkt. – kondycję dobrą. Badania i obserwacje praktyczne wykazały, że masa ciała krów matek nie powinna się zmieniać w ciągu roku więcej niż o 20 – 25%. Znając przeciętną masę ciała cielęcia przy urodzeniu, można w przybliżeniu oszacować straty masy ciała krów przy wycieleniu, posługując się odpowiednim wzorem: (masa ciała cielęcia (kg) x 1,3 – 1,7). Krowy cielące się w okresie zimowym mają największą masę ciała przed porodem, a najmniejszą tuż po wypędzeniu na pastwisko. Największe ubytki masy ciała występują przy wycieleniu oraz wraz ze zmianą zawartości przewodu pokarmowego, głównie żwacza.

                 Występujące nieraz krótkotrwałe niedożywienie dorosłych krów w okresie późnej ciąży nie wpływa ujemnie na osłabienie przeżywalności cielęcia po wycieleniu oraz zmniejszenie wydajności mlecznej matki w czasie laktacji. U dobrze wyrośniętych krów matek masa ciała urodzonych cieląt może ulec obniżeniu, wówczas gdy krowy utracą masę ciała w ostatnim trymestrze ciąży lub gdy urodzą się bliźniaki. Należy jednak pamiętać, że utrzymujące się przez dłuższy okres czasu znaczne niedożywienie energetyczne i białkowe krów w okresie późnej ciąży, może przyczynić się do obniżenia wydajności mlecznej krów matek oraz pogorszenia jakości siary i mleka. W takich przypadkach może równocześnie dochodzić do obniżenia masy ciała cieląt przy urodzeniu oraz ich przeżywalność i tempa wzrostu. Wynika to nie tylko z niższej żywotności noworodków, ale również z częstszych w takich przypadkach komplikacji przy porodzie i gorszej opieki matki nad cielęciem. Bezpośrednim skutkiem niedożywienia krów matek w okresie późnej ciąży jest również opóźnienie w zapłodnieniu i obniżenie skuteczności krycia. Tak więc odpowiednie w stosunku do zapotrzebowania pokarmowego żywienie oraz ocena kondycji ciała krów przed wycieleniem odgrywa istotną rolę w rozrodzie krów mięsnych z tego powodu, że może mieć wpływ na termin wystąpienia pierwszej rui po porodzie, chociaż z reguły cykliczność występowania rui u bydła mięsnego jest dobra.

                Jałówki po zacieleniu powinny być żywione na takim poziomie, aby po wycieleniu były w dobrej kondycji. Wymagania pokarmowe jałówek w ostatnich trzech miesiącach ciąży są stosunkowo wysokie, a dawka pokarmowa powinna odpowiadać dawce dla krów w początkowym okresie ciąży, przy wydajności 4 kg mleka/dzień. Ze szczególną starannością należy żywić jałówki-pierwiastki wycielone w drugim roku życia – jeszcze rosnące. Zaniedbania żywieniowe w tym okresie mogą się bowiem przyczynić do obniżenia masy ciała i żywotności cieląt po urodzeniu oraz gwałtownego zmniejszenia wydajności mlecznej i opóźnienia zapłodnienia. Wiąże się to ze zwiększonym zapotrzebowaniem jałówek na składniki pokarmowe kierowane zarówno na potrzeby bytowe, jak i dalszy ich wzrost, produkcję mleka oraz zapoczątkowanie nowej ciąży. Z tych względów poziom energii w dawce pokarmowej dla pierwiastek powinien nie tylko zaspokoić ich potrzeby bytowe, ale również zapewnić przyrost masy ciała w granicach około 300 g na dzień. Jałówki wycielone w drugim roku życia powinny więc w okresie karmienia cieląt otrzymywać dawkę pokarmową o wyższej zawartości energii netto (o ok. 1 JPM) w porównaniu z jałówkami cielącymi się w trzecim roku życia.

Zasady żywienia krów matek i przykładowe dawki pokarmowe

                Przez większość miesięcy w ciągu roku krowy matki żywi się prawie wyłącznie paszami objętościowymi: w zimie kiszonką, sianem i słomą, natomiast w okresie letnim na pastwisku. Pasze objętościowe dobrej jakości, wraz z ewentualnym dodatkiem niewielkiej ilości paszy treściwej (zbożowej lub wysokobiałkowej) powinny być pozostawione na okres rozrodu, kiedy to krowy mają najwyższe potrzeby pokarmowe, natomiast pasze gorszej jakości powinno się skarmiać w okresach niskiego zapotrzebowania (np. na początku zasuszania). W żywieniu krów mięsnych przyjmuje się zasadę, że pasze objętościowe dobrej jakości powinny pokryć zapotrzebowanie krów na energię. W zależności jednak od udziału energii oraz ilości i rodzaju białka w paszy objętościowej, może zachodzić konieczność dodatku paszy treściwej w celu pokrycia zapotrzebowania na te składniki. Ilość i rodzaj pasz treściwych w dawce pokarmowej (ziarno zbóż, śruty poekstrakcyjne: rzepakowa, sojowa, nasiona roślin motylkowatych gruboziarnistych), ustala się w zależności od udziału białka i energii w paszy objętościowej. Ważną rolę w żywieniu bydła mięsnego odgrywają również składniki mineralne. W celu pokrycia zapotrzebowania na makro i mikroelementy zaleca się stosować zarówno przemysłowe mieszanki mineralne (w lecie koniecznie z dodatkiem magnezu) oraz lizawki solne z mikroelementami. W okresie późnej ciąży oraz we wczesnym okresie laktacji, należy również stosować dodatek witaminy A (40 000 j. m./dzień). Oznaką niedoboru tej witaminy w stadzie krów matek może być obniżona płodność lub mniejsza liczba odchowanych cieląt w przeliczeniu na krowę oraz kłopoty z zajściem w ciążę. Prawidłowy stosunek wapnia do fosforu w dawkach pokarmowych dla krów mięsnych powinien wynosić 1:1, a dla młodzieży rosnącej 2,5:1. Mieszanki mineralne powinny zawierać odpowiedni poziom soli (najlepiej jodowanej). Bydło żywione dawkami pokarmowymi z niedoborem soli zjada kurz, pije mocz, oblizuje różne przedmioty, aby wyrównać niedobory tego składnika w organizmie. Dzienne zapotrzebowanie bydła mięsnego na sód wynosi 0,1%, a na sól pastewną – 0,25% suchej masy dziennej dawki pokarmowej. W okresie laktacji krowy mięsne potrzebują również około 20 g magnezu/dzień, aby zachować wymagany poziom tego pierwiastka we krwi. W okresie letnim, w razie wystąpienia zagrożenia tężyczką pastwiskową, krowy powinny otrzymywać dziennie po około 57 g tlenku magnezu. Dobre rezultaty daje również opylanie pastwiska tlenkiem magnezu. Stosując mieszankę mineralną zawierającą w swoim składzie 75% soli pastewnej i 25% tlenku magnezu, dostarczamy krowom mięsnym wystarczającą ilość makro i mikroelementów oraz magnezu.    

                W tabeli 3 przedstawiono przykładowe dawki pokarmowe dla krów matek rasy limousine w okresie zimowym.         

Cykle produkcyjne w stadach bydła mięsnego

                Dla zapewnienia dobrej wydajności rozrodczej w stadach krów mięsnych, niezmiernie ważna jest znajomość poszczególnych faz cyklu produkcyjnego wyznaczanego terminem kryć, porodów i odsadzania cieląt od krów matek po zakończonym sezonie pastwiskowym. Z wielu doświadczeń i obserwacji praktycznych wynika, że skrócenie czasu trwania tych kolejnych faz cyklu produkcyjnego, sprzyja lepszej organizacji pracy, właściwszemu nadzorowi nad zwierzętami i lepszemu wykorzystaniu pastwiska (Dobicki i Szulc, 1998).

                W warunkach polskich wyróżnia się trzy główne modele produkcji, uzależnione od sezonu (pory roku) cielenia się krów i jałówek: I – zimowy (styczeń-luty), II – wiosenny (marzec-kwiecień) i letni (maj-czerwiec). Zakłada się, aby w prawidłowym cyklu produkcyjnym, sezon krycia i porodów w kolejnych latach nie przekraczał okresu 3 miesięcy. Wyboru odpowiedniego modelu produkcyjnego dokonuje się najczęściej przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu chowu bydła mięsnego, biorąc pod uwagę takie czynniki jak: wielkość bazy paszowej gospodarstwa, stan pomieszczeń inwentarskich oraz możliwość nadzoru i obsługi zwierząt w kolejnych fazach cyklu produkcyjnego. W klasycznym modelu chowu bydła mięsnego, jałówki przeznaczone na krowy matki, powinno się kierować do krycia w wieku 15 miesięcy (z wyjątkiem ras późno dojrzewających), gdyż wtedy ocielenia następują w wieku dwóch lat, a cały cykl produkcyjny trwa 3 lata (Tabela 4). W praktyce należy się jednak liczyć z możliwością pewnego wydłużenie czasu trwania poszczególnych faz cyklu produkcyjnego u pewnej grupy krów lub jałówek.

                Zarówno w okresie zimowym, jak i wczesnowiosennym (I i II model produkcji) krowy cielą się w oborze, przed rozpoczęciem sezonu pastwiskowego. Wymaga to zapewnienia odpowiedniej ilości pomieszczeń dla cielących się krów i ich cieląt oraz paszy, słomy ściołowej i obsługi. Do zalet zimowych i wczesnowiosennych ocieleń krów należy zaliczyć lepsze przygotowanie cieląt do wypasu na pastwisku. Umożliwia to uzyskanie wyższych przyrostów masy ciała w sezonie pastwiskowym, a w efekcie wyższej produkcji mięsa z całego stada, oraz wyższej wydajności mleka od matek. Wycielenia letnie (III model produkcji) pozwalają natomiast na uzyskanie najprostszego organizacyjnie i najtańszego w nakładach modelu produkcji. Jednakże urodzone o tej porze roku cielęta, tylko w niewielkim stopniu korzystają z pastwiska i dlatego ich przyrost masy ciała w początkowym okresie pasienia pochodzi głównie z mleka wypijanego od matek.

Metody rozrodu w stadach bydła mięsnego

                Terminowe zapłodnienie jałówek i krów jest podstawą rytmicznej produkcji żywca wołowego w stadach mięsnych. Ze względów ekonomicznych i organizacyjnych, w większości stad mięsnych utrzymywana jest sezonowość krycia i ocieleń, które powtarzają się, co około 12 miesięcy. Bydło zalicza się do zwierząt poliestralnych i w praktyce istnieje możliwość rozrodu w każdej porze roku, w której rozpoczyna się sezon krycia. Obserwacje praktyczne wykazały jednak, że rozród najkorzystniej jest rozpocząć w połowie wiosny, kiedy to krowy i jałówki łatwiej wchodzą w ruję, a wycielenia przypadają na najkorzystniejsze miesiące do odchowu cieląt (Dobicki i Szulc, 1998).

                Wybór metody rozrodu zależy od sezonu krycia oraz możliwości jej zastosowania w określonych warunkach utrzymania pastwiskowego lub alkierzowego. Do skutecznego zacielenia krów w stadach mięsnych może być stosowana każda metoda rozrodu (krycie naturalne, inseminacja), jeżeli czynności związane z wykrywaniem rui (ewentualnie jej synchronizacją) oraz zapewnieniem odpowiedniej liczby buhajów rozpłodowych w stosunku do liczby krów i jałówek w stadzie, będą przeprowadzone właściwie. O efektywności stosowanej metody rozrodu najlepiej świadczy wskaźnik ocieleń (WO), wyrażający stosunek liczby urodzonych cieląt do liczby wszystkich krów w stadzie x 100, który nie powinien być niższy niż 85-90%. Ważnym wskaźnikiem efektywności rozrodu jest również tzw. indeks odchowu cieląt, wyrażający stosunek masy ciała cieląt odsadzonych od matek do masy ciała matek w stadzie x 100, który nie powinien być niższy jak 50% (Reklewski i in. 1996). Powszechnie stosowaną miarą oceny wydajności rozrodczej krów mięsnych jest wskaźnik zacieleń (WZ), wyrażający stosunek liczby krów cielnych do średnio-rocznego stanu krów x 100, który powinien wynosić około 95% (Dobicki i Szulc, 1998). Podstawą obliczenia wartości tego wskaźnika dla stada mięsnego jest uznanie krowy za zacieloną po zakończeniu sezonu krycia, niezależnie od dalszego przebiegu ciąży, gdyż jej rezultat będzie ujęty we wskaźniku PCO – określającym wskaźnik produkcji cieląt odsadzonych (PCO = liczba cieląt odsadzonych/liczby krów objętych kryciem w poprzednim sezonie x 100). Przyjmuje się, że wynik chowu bydła w stadach mięsnych jest zadawalający wówczas, jeżeli wartość tego wskaźnika wynosi nie mniej niż 85%. Stosuje się go przy końcowej ocenie uzyskanych wyników w całym cyklu produkcyjnym, obejmującym łączną ilość: krów zacielonych, wycielonych i odchowanych cieląt (Dobicki i Szulc, 1998).

                Z wielu badań i obserwacji praktycznych wynika, że wskaźnik zacieleń jest relatywny do kondycji krów i jałówek w momencie krycia oraz zmian masy ciała między wycieleniem a pokryciem. Przy wycieleniach zimowych (grudzień-luty), sezon krycia rozpoczyna się przed wypędzeniem zwierząt na pastwisko. Przeznaczone do krycia krowy powinny mieć wówczas kondycję w granicach 2,5-3,0 pkt. (w 5-punktowej skali BCS) i jakiekolwiek niedożywienie w tym okresie jest niedopuszczalne. Krowy będące w takiej kondycji nie reagują spadkiem zdolności reprodukcyjnej. Przy wycieleniach wiosennych (marzec-kwiecień), sezon krycia odbywa się w czasie przebywania krów na pastwisku, które powinno zapewnić im wysoki poziom żywienia, sprzyjający szybkiemu pojawianiu się rui i wysokiej płodności. W tym przypadku poziom żywienia zimowego może być niższy, a kondycja krów przed wypędzeniem na pastwisko może być również nieco niższa (około 2,0 pkt.), gdyż wiosenny niedobór energii w stosunku do białka w dawce pokarmowej w okresie pastwiskowania, nie wpływa ujemnie na reprodukcję. Przy wycieleniach letnich (na 2-3 miesiące przed zakończeniem pasienia), sezon krycia rozpoczyna się często na pastwisku, a kończy w okresie wczesnej zimy – w oborze. Krowy w tym czasie powinny być w dobrej (3,0 pkt.) lub średniej (2,5 pkt.) kondycji, natomiast w słabszej kondycji (2,0 pkt.) – po zapłodnieniu i wypędzeniu na pastwisko.

Krycie naturalne

Krycie krów buhajami jest metodą powszechnie zalecaną i stosowaną w stadach bydła mięsnego. Ze względu na to, że uzyskiwane wyniki produkcyjno-ekonomiczne zależą w dużym stopniu od właściwego wyboru buhajów używanych do krycia, powinny one zawsze posiadać odpowiednią dokumentację hodowlaną i aktualne badania weterynaryjne. Chociaż potomstwo dziedziczy cechy w równym stopniu po matce i ojcu, to jednak właśnie ojciec wywiera dominujący wpływ genetyczny na uzyskiwane rezultaty produkcyjne, typ zwierząt i ich dziedziczne właściwości, w wyniku pozostawienia wielokrotnie większej liczby potomstwa, niż matka.

                Buhaje rozpłodowe można używać do krycia wolnego lub krycia haremowego. Krycie wolne stosowane jest zazwyczaj w stadach użytkowych, natomiast krycie haremowe w stadach hodowlanych lub też w hodowlanej części stada mięsnego, gdyż potomstwo z takich kojarzeń ma znane pochodzenie. W przypadku stosowania krycia wolnego, w zależności od wielkości stada, używa się do rozpłodu jednego lub kilka buhajów, które trzymane są ze stadem krów i jałówek. Buhaje używane do krycia wolnego pozostają najczęściej w stadzie przez dwa lata. Należy jednak nadmienić, że przy używaniu do rozpłodu w jednym stadzie dwóch buhajów w podobnym wieku i o podobnej masie ciała, dochodzi często do rywalizacji i wzajemnego przeszkadzania sobie w kryciu lub wzajemnej adoracji, w wyniku tego ulega obniżeniu skuteczność zacielenia. Przy stosowaniu krycia wolnego w dużych stadach bydła mięsnego, najlepsze wyniki zacielenia na pastwisku, uzyskuje się przy jednoczesnym używaniu trzech lub większej ilości buhajów, w proporcji 20-25 krów lub jałówek na jednego buhaja (Dobicki i Szulc, 1998).

                Przy kryciu haremowym na jednego buhaja rozpłodowego powinno przypadać do krycia około 25-30 krów lub jałówek. Krycie sposobem haremowym można również stosować w niektórych komercyjnych stadach mięsnych. W przypadku, gdy krowy utrzymywane są na stanowiskach uwięziowych, stosuje się najczęściej krycie dozorowane (tzw. krycie z ręki. W tym przypadku buhaja doprowadza się do krycia krowy lub jałówki na wydzielone stanowiska kopulacjne.

Sztuczne unasienianie

Ta metoda rozrodu stosowana jest najczęściej w stadach hodowlanych, bo stwarza możliwość kojarzenia indywidualnych par rodzicielskich i bezpośredniego przeniesienia do własnego stada odpowiednich założeń genetycznych z czołowych ośrodków hodowlanych danej rasy. Unasienianie krów mięsnych nasieniem buhajów mięsnych stosuje się również w gospodarstwach rozpoczynających mięsny kierunek użytkowania bydła lub w gospodarstwach o małej obsadzie krów mięsnych, w których trzymanie buhaja byłoby nieopłacalne. Ta metoda rozrodu jest też stosowana w większych stadach użytkowych, po wcześniejszej synchronizacji rui. Unasienianie krów lub jałówek nasieniem buhajów mięsnych, stosuje się również w użytkowych oborach krów mlecznych w cyklu zamkniętym, które równolegle z mlecznym kierunkiem produkcji, prowadzą także krzyżowanie towarowe, w celu produkcji żywca wołowego lub cielęcego. Uzyskane z takiego krzyżowania potomstwo męskie przeznacza się do opasania, natomiast potomstwo żeńskie odchowuje się jako „razówki”, które po urodzeniu i odchowaniu cielęcia (pochodzącego także po buhaju mięsnym) – zostają również opasane.

                W fermach bydła mięsnego dostarczających na rynek duże ilości opasów lub zwierząt do opasania, zaleca się stosowanie synchronizacji rui i inseminacji. Daje to bowiem możliwość uzyskiwania w określonym czasie wyrównanych pod względem wieku i masy ciała stawek zwierząt, stosownie do wymagań odbiorcy. Dotychczasowe badania i obserwacje praktyczne wykazały, że w wyniku pierwszego zabiegu unasieniania po synchronizacji rui, można spodziewać się skuteczności zacieleń krów w granicach około 55% (Dobicki i Szulc, 1998). W celu poprawienia wyników rozrodu zaleca się po pierwszym zabiegu unasieniania stosować krycie naturalne, używając jednego buhaja na 30-40 krów lub jałówek w kolejnych rujach.

Cechy reprodukcyjne i macierzyńskie krów matek ras mięsnych

                Rozmnażanie zwierząt gospodarskich jest podstawowym warunkiem ich hodowli i opłacalnej produkcji. Dobre wyniki w rozrodzie bydła mięsnego można osiągnąć poprzez krycie lub unasienianie krów buhajami o odpowiedniej wartości hodowlanej i użytkowej, prawidłowe żywienie i utrzymanie zwierząt oraz odpowiednią ich pielęgnację i profilaktykę zdrowotną. Popęd płciowy u bydła zwany rują (latowaniem, bydleniem, gonieniem) trwa krótko (zaledwie 1-2 dni) i pod koniec tego okresu krowa lub jałówka powinna być kryta lub unasieniona. Po ustaniu objawów rui, następuje kilkanaście dni spokoju płciowego, w którym to okresie samica nie przejawia żadnych objawów pobudzenia płciowego. Okres trwania rui i okres międzyrujowy tworzą cykl rujowy, którego długość u bydła wynosi około 21 dni (chociaż u poszczególnych osobników mogą występować wahania indywidualne od 18 do 24 dni). Regularność przebiegu cyklu rujowego zależy od prawidłowego wydzielania hormonów przez gruczoły wydzielania wewnętrznego (przysadkę mózgową i jajniki). W wyniku zachodzących procesów, podczas rui można zaobserwować zmiany w zachowaniu się krowy (latowanie się), jak i zmiany w narządach rozrodczych (obrzęk warg sromowych, przekrwienie w pochwie i przedsionku, wypływ śluzu, rozwarcie się kanału szyjki macicznej). Te objawy rui nasilają się stopniowo, a potem zanikają. Większość krów wykazuje zewnętrzne objawy rui przez 12-18 godzin. Zewnętrzne objawy rui występują z różnym nasileniem u poszczególnych krów i jałowic, dlatego nie w każdej rui i nie u każdej krowy lub jałówki dają się one jednakowo prześledzić. Widoczne zmiany rujowe w narządach rodnych rozpoczynają się zwykle już na 12-24 godziny przed wystąpieniem zewnętrznych objawów, co przejawia się pokryciem błony śluzowej przedsionka pochwy przeźroczystą śluzowatą i szklistą wydzieliną. Spotykana nieraz u niektórych krów, a zwłaszcza jałówek krew w śluzie rujowym, świadczy tylko o nadmiernym przekrwieniu narządów rodnych i zwierzęta takie traktować należy normalnie.

Termin krycia lub unasieniania

Wybór właściwego czasu krycia lub unasieniania jest zasadniczym warunkiem skutecznego zapłodnienia krowy lub jałówki przy kryciu dozorowanym lub inseminacji. Obserwacje praktyczne wykazały, że najkorzystniejszy czas krycia przypada na drugą połowę okresu przejawiania zewnętrznych objawów rui, czyli najwcześniej 10 lub 12 godzin, a najpóźniej 18 godzin od początku rui. Przy kryciu lub unasienianiu jałówek należy pamiętać, że powinno się je zacielić po osiągnięciu przez nie odpowiedniego wzrostu i masy ciała, co następuje zwykle w wieku 15-18 miesięcy, w zależności od rasy. Równocześnie należy pamiętać, że opóźnienie czasu pierwszego krycia lub unasieniania ponad 24 miesiąc życia jałówki nie jest korzystne, ponieważ podnosi koszty chowu i może przyczynić się do trudności w zacieleniu. Jałówki w wieku 12-14 miesięcy powinny być stale obserwowane czy przejawiają ruję. O ile u jałówek w wieku 18 miesięcy nie zauważono rui ani razu, to zachodzi podejrzenie wrodzonych zmian w narządach rozrodczych (niedorozwój jajników lub macicy) i należy taką sztukę skierować do badania przez lekarza weterynarii. Krowy lub jałówki powtarzające ruję po unasienianiu lub kryciu można unasieniać trzykrotnie. Jeżeli po trzecim zabiegu nie zacielą się, to należy zaniechać dalszych zabiegów i daną sztukę skierować do lekarza weterynarii.

Dojrzałość płciowa i hodowlana jałówek

Pierwsze ruje występują u jałówek zwykle w wieku 8 do 10 miesięcy lub wcześniej i od tego wieku powtarzają się regularne cykle rujowe. Jest to wiek, w którym jałówka osiąga dojrzałość płciową. W tym wieku jałówki nie należy jednak kryć lub unasieniać, ponieważ znajduje się ona w okresie wzrostu, a zacielenie i ciąża odbija się niekorzystnie na jej dalszym rozwoju i wynikach odchowu cieląt. Natomiast zbyt późne krycie jałówek obniża wyraźnie wskaźnik zapłodnień (Pogorzelska i in. 1998).

Jałówki można kryć lub unasieniać wówczas, gdy osiągną dojrzałość hodowlaną i masę ciała odpowiednią dla danej rasy (około 2/3 dorosłej krowy). Jałówki zakwalifikowane do ras wcześnie i średnio-wcześnie dojrzewających, uzyskują dojrzałość hodowlaną w wieku 15-16 miesięcy, a ras późno-dojrzewających – w wieku 18-20 miesięcy życia.

                Ze względów organizacyjnych dopuszczenie jałówek do rozrodu musi przypaść na czas trwania sezonu krycia w stadzie. Gdy część jałówek wskutek słabego żywienia nie osiągnie jednak wymaganego stopnia rozwoju (odpowiedniej dla danej rasy wyrostowości i masy ciała), to ze względu na potrzeby remontu lub powiększenia stada może się okazać konieczne skierowanie ich do rozrodu dopiero w następnym roku (Dobicki, 1996).

Płodność

Pod pojęciem płodności rozumiemy zdolność rozmnażania się zwierząt, wyrażoną płodnymi kojarzeniami i żywo urodzonym potomstwem. Z wielu obserwacji praktycznych wynika, że w dobrze prowadzonych stadach mięsnych, po pierwszym kryciu lub unasienianiu zachodzi w ciążę około lub ponad 65% krów i jałówek, a pozostałe zacielają się zwykle w drugiej i trzeciej rui. O płodności krowy świadczy regularność ocieleń, wyrażona urodzeniem jeden raz w roku (co około 12 miesięcy) zdrowego cielęcia. Miarą regularności ocieleń jest tzw. wskaźnik okresu międzywycieleniowego (OMW), natomiast miarą płodności w stadzie krów mięsnych – wskaźnik zacieleń (WZ).

Przebieg porodu

W stadach bydła mięsnego do oceny przebiegu porodu ustalona została (na podstawie regulaminu oceny wartości użytkowej, 2005) odpowiednia gradacja, wyrażona następującym kodem: N – poród normalny, odbyty siłami natury, bez pomocy człowieka; T – poród trudny, przy pomocy człowieka; S – poród skomplikowany, z interwencją lekarza weterynarii; C – poród ciężki, powodujący uszkodzenie krowy lub cielęcia. Posługiwanie się kodem nie zwalnia jednak hodowcy i lekarza weterynarii od opisania występujących powikłań i podania masy ciała cielęcia oraz nazwy i numeru ojca, po jakim ciele pochodziło. Nie zawsze jednak trudne porody leżą po stronie krowy i są spowodowane brakiem cechy łatwego rodzenia.

                W wielu badaniach wykazano, że na łatwość rodzenia wpływa kondycja krowy przed wycieleniem, wynikająca z poziomu zastosowanego żywienia w tym okresie. Według zgodnej opinii hodowców wynika, że krowy (jałówki) przed wycieleniem powinny cechować się kondycją umiarkowaną, ocenioną w 5-punktowej skali BCS na 3 punkty. Krowy, a zwłaszcza jałowice będące w zbyt dobrej kondycji (4-4,5 punkta) miewają zazwyczaj trudne lub nawet ciężkie porody.

Mleczność i opiekuńczość matki

 

Od mleczności krów mięsnych zależą wyniki odchowu cieląt. W niektórych stadach mleczność matki oszacowuje się na podstawie masy ciała cielęcia w 120 dniu życia. Powszechnie stosowaną w stadach hodowlanych miarą mleczności jest masa ciała cielęcia przy odsadzeniu. Stwierdzono bowiem wysoką współzależność między mlecznością matek a przyrostami dziennymi ich potomstwa (Pogorzelska i in. 1998). Nie jest to jednak metoda ścisła, gdyż cielę może ssać nie tylko swoją matkę. Do oszacowania mleczności krów matek ras mięsnych używa się w praktyce tzw. modelu wskaźnika wydajności mlecznej krowy matki – OMM (210), opracowanego przez Dobickiego (1994). Posługując się tym wskaźnikiem można oszacować mleczność matki na podstawie masy ciała cielęcia przy odsadzeniu zakładając, że wypija ono na 1 kg przyrostu masy ciała – 10 litrów mleka matki w pierwszych 3 miesiącach życia, a 9, 8 i 7 litrów mleka – w następnych miesiącach odchowu, stosując następujący wzór:

OMM210 = McOds (kg) x 1700/ wiek cielęcia (dni);

gdzie: OMM210 – oszacowana mleczność matki, McOds (kg) – masa ciała cielęcia przy odsadzeniu.

                Opiekuńczość krów matek jest na ogół cechą uwarunkowaną genetycznie, która nie poddaje się ocenie zobiektyzowanej, a jedynie opisowej i dlatego hodowcy bydła mięsnego przypisują przejawianie się silniejszych lub słabszych instynktów macierzyńskich poszczególnym rasom, a nie poszczególnym krowom. Krowy zakwalifikowane do ras posiadających atawistyczne cechy silnego instynktu macierzyńskiego (m.in. Simental, Hereford, Salers) wyróżniają się na ogół lepszą opiekuńczością niż inne rasy mięsne (Żukowski, 2006).

Cechy funkcjonalne zwierzęcia

Spośród ocenianych cech funkcjonalnych długowieczność krów matek jest zespołem cech obejmujących głównie cechy reprodukcyjne tj. płodność, przeżywalność zarodków i łatwość rodzenia. Z innych cech funkcjonalnych warunkujących długowieczność, duże znaczenie posiada również odporność i zdrowotność zwierząt. Do długowieczności krów przyczynia się również mocna budowa nóg, w tym racic. Jeżeli w okresie długoletniego użytkowania krowy mięsnej nie nastąpiło jej wybrakowanie z określonych powodów zdrowotnych i innych przyczyn losowych, to najczęściej jest ona usuwana ze stada dopiero wówczas, gdy z wiekiem staje się niepłodna (Wierzbowski i Żukowski, 2006). Długowieczność określa się najczęściej liczbą lat użytkowania od pierwszego ocielenia do wybrakowania lub (mniej dokładnie) długością lat życia krowy. W praktyce hodowlanej dąży się do tego, aby krowy ras mięsnych były użytkowane przez co najmniej 6 lat czyli do około 9 lat życia krowy (Żukowski, 2006). Osiągnięcie takiej długowieczności obniża indeks rotacji stada (RS), czyli coroczne brakowanie do około 17% przeciętnego stanu krów. W praktyce przekłada się to na opłacalność chowu, poprzez zmniejszenie odnowienia (remontu) stada drogą wprowadzania własnych lub zakupionych jałówek cielnych. Zmniejszenie ich liczby do odnowienia stada zmniejsza zarazem koszty produkcji a zwiększa sprzedaż materiału hodowlanego lub żywca wołowego (Wierzbowski i Żukowski, 2006).

Profilaktyka zdrowotna w stadach bydła mięsnego

Ważną rolę w chowie bydła mięsnego odgrywa okresowe odrobaczanie zwierząt w celu zapobiegania przewlekłym chorobom, spowodowanym głównie przez robaczyce żołądkowo-jelitowe i płucne. Szczególnie podatne są na nie cielęta, zarówno ssące jak i starsze. Krowy dorosłe są odporne na robaczycę płucna i żołądkową, natomiast motylica wątrobowa może być poważnym problemem na fermach krów mamek pasących się na podmokłych i zabagnionych terenach. Dużym problemem w stadzie krów mamek jest również ostra biegunka cieląt, która w szczególności w dużym nasileniu występuje w stadach krów cielących się w pomieszczeniach zamkniętych. Może ona być przyczyną nawet 47% upadków cieląt między urodzeniem a odsadzeniem. Biegunki na ogół nie stanowią natomiast dużego problemu w stadach tych krów mamek, które cielą się poza pomieszczeniami inwentarskimi. Dla zminimalizowania występowania biegunek u cieląt należy im zapewnić pobranie siary w ilości około 2,5 litra w 1 godzinie po urodzeniu. Ze względu jednak na fakt, że około 15% cieląt ssących nie pobiera wystarczającej ilości siary od swoich matek, dlatego też powinno się im zapewnić bezpośrednio po urodzeniu pomoc przy pierwszej próbie ssania matek.

                W podsumowaniu można stwierdzić, że efektywność chowu stada krów matek ras mięsnych w dużym stopniu zależy od wydajności rozrodczej stada i liczby odchowywanych w ciągu roku cieląt w przeliczeniu na 1 krowę. Dlatego długowieczność i dobra płodność krów i buhajów używanych do krycia oraz odpowiedni wychów i użytkowanie rozrodcze jałówek przeznaczonych do odnowienia podstawowego stada krów mamek, odgrywają dużą rolę w racjonalnym chowie bydła mięsnego w cyklu zamkniętym. Właściwa z ekonomicznego i produkcyjnego punktu widzenia organizacja bazy paszowej, zwłaszcza w okresie żywienia pastwiskowego i odpowiednio dobrane dawki pokarmowe pod względem energii i białka oraz składników mineralnych na okres żywienia zimowego, mają istotne znaczenie w zwiększeniu efektywności żywieniowej w stadach bydła mięsnego. ■

© 2020 Pro Agricola dom wydawniczy

Wykryto AdBlocka

 

Utrzymanie tej strony jest możliwe dzięki przychodom z reklam.
Aby móc dalej przeglądać tę stronę, prosimy o wyłączenie AdBlocka.