Strefa Bydło

Czy gorączka Doliny Rift zagraża hodowli owiec i bydła w Europie?

Zdzisław Gliński, Krzysztof Kostro

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

 

Zdiagnozowanie po raz pierwszy zachorowań na gorączkę Doliny Rift (RVF, Rift Valley fever) na terenie Europy, uważanej dotychczas za „chorobę egzotyczną”, której występowanie ograniczało się do Afryki i Półwyspu Arabskiego, zainicjowało Światową Organizację Zdrowia Zwierząt (OIE), Światową Organizację Zdrowia (WHO) i rządy wielu państw do podjęcia działań, których celem jest zapobieganie nowym zachorowaniom, a w przypadku ich wystąpienie, szybka likwidacja ognisk gorączki Doliny Rift w Europie. Choroba znalazła się w wykazie chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania na terenie Polski wg ustawy z dnia 11 marca 2004 r. „O ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt“ (Dz. U. z dnia 20 kwietnia 2004 r.).

                Gorączka Doliny Rift jest wirusową chorobą owiec, bydła i kóz którą przenoszą komary. Chorobę cechuje wysoki procent ronień, wysoka śmiertelność noworodków i martwica wątroby.

                Pierwsze przypadki choroby powodującej masowe padanie owiec zdiagnozowano w 1913 r, w Kenii, zaś wirus będący przyczyną choroby wyizolowano od owiec z ogniska choroby w Dolinie Rift (Kenia) w 1931 r. gorączka Doliny Rift jest ponadto groźną chorobą odzwierzęcą. Występowaniu choroby w Afryce jest uzależnione od pory deszczowej, w której obficie rozmnażają się komary będące wektorem wirusa RVF.

                Pierwsze przypadki gorączki Doliny Rift w Europie wystąpiły w 1996 r. u owiec i u ludzi w Rumunii i Monako. Następnie choroba wystąpiła w 1998 r. Włoszech, w 1999 r. w Rosji i w 2000 r. we Francji.

Etiologia choroby

                Przyczyną choroby jest wirus (Phlebovirus) z rodziny Bunyaviridae. Wirus ginie pod wpływem takich środków odkażających jak podchlorynu sodu i podchloryn wapnia i w roztworach o pH poniżej 6,2. W środowisku zasadowym lub obojętnym w 4°C w obecności surowicy przeżywa do 4 miesięcy, zaś w temperaturze poniżej 0°C przez 8 lat. W aerozolu w 25°C przy 30% wilgotności względnej wirus gorączki Doliny Rift okres półtrwania wirusa wynosi ponad 77 min., co odgrywa istotne znaczenie w przypadku ludzi, którzy mają kontakt z krwią, tuszami zwierząt chorych, poronionymi płodami i wydzielinami chorych zwierząt. Z łatwością mogą oni zakazić się drogą aerozolową.

Wrażliwość na zakażenie i zachorowanie

                Na zakażenie wirusem gorączki Doliny Rift jest wiele gatunków zwierząt oraz człowiek. Nasilenie choroby, odsetek ronień, upadkowość, wiremia i zakażenia bezobjawowe zależą od gatunku i wieku zwierząt. Najbardziej podatne na zakażenie ze zwierząt gospodarskich są nowonarodzone jagnięta, koźlęta, cielęta. U nich śmiertelność choroby jest wysoka i dochodzi nawet do 100%. Wrażliwość wybranych gatunków zwierząt na zakażenie i charakter zachorowań zawiera tabela 1.

Wrota zakażenia i transmisja choroby

                Na terenach endemicznego występowania gorączki Doliny Rift epidemie pojawiają się cyklicznie co 5-15 lat, co ma związek z pojawieniem się populacji zwierząt wrażliwych na zakażenie i zejściem populacji, która uzyskała odporność w poprzedniej epidemii choroby. Pewne znaczenie mają tzw. „drzemiące jaja komarów” na terenach depresyjnych, z których komary wylęgają się po opadach.

                Głównym wektorem wirusa są komary z gatunku Aedes, Anopheles, Culex, Eretmapoites i Mansonia. Samice zakażają wirusem jaja i z nich wylęga się nowe zakażone pokolenie komarów.

                Narządem docelowego działania wirusa jest wątroba, śledziona, niekiedy mózg. Następstwem działania wirusa jest martwica komórek wątroby. Wirus atakuje płody powodując ich autolizę i ronienie. Wirus występuje w narządach wewnętrznych i w mózgu poronionych płodów oraz w błonach płodowych.

Objawy

                Po okresie inkubacji wynoszącym u nowonarodzonych jagniąt, koźląt około do 36 godz., u cieląt, owiec, kóz bydła od 1 do 6 dni rozwijają się objawy chorobowe. Głównym objawem jest gorączka dochodząca do 42°C. Ponadto jagnięta, koźlęta i cielęta tracą apetyt, są osłabione, cierpią na bóle brzucha, biegunkę, żółtaczkę. Upadkowość jagniąt i koźląt w wieku poniżej 1 tyg. dochodzi do 100%, w wieku powyżej 1 tyg. do 20%. Natomiast u cieląt wynosi 10-70%. U owiec i kóz występuje śluzoworopny wyciek z nozdrzy, wymioty, utrata apetytu, osłabienie, biegunka, żółtaczka. Ronienie występuje nawet u 100% chorych, a pada od 20-30% chorych zwierząt. U bydła oprócz gorączki 40-42°C występuje ślinotok, utrata apetytu, osłabienie, cuchnąca biegunka, spadek mleczności, wyciek z nozdrzy. Powikłaniem jest zapalenie wątroby, mózgu i oczu.

                Najważniejsza zmianą sekcyjną jest martwica wątroby, szczególnie zaawansowana u jagniąt i cieląt. U starszych zwierząt martwica wątroby ma charakter ogniskowy. Wątroba jest powiększona z podtorebkowymi wybroczynami, u poronionych płodów ma brązowożółty kolor. Niezależnie od wieku chorych zwierząt występują wybroczyny na skórze, wybroczyny i wylewy krwawe na błonach surowiczych i krwotoczne zapalenie jelit, powiększenie, obrzęk i wybroczyny w węzłach chłonnych, przekrwienie i wybroczyny w korze nadnerczy i pęcherzyku żółciowym. U części zwierząt występuje żółtaczka.

Rozpoznanie choroby

                Masowe ronienia (nawet do 100%) u owiec i krów, znacznie mniejszy odsetek ronień u kóz i innych przeżuwaczy, wysoka bo dochodząca do 100% śmiertelność jagniąt i koźląt w wieku do 1 tygodnia, znacznie niższa u starszych zwierząt, silnie zaznaczone zmiany martwicowe w wątrobie poronionych płodów i noworodków, zachorowania w okresie intensywnego rozwoju komarów, szybkie szerzenie się choroby, a także zachorowania ludzi wśród objawów grypopodobnych nasuwają podejrzenie gorączki Doliny Rift. Ostateczne rozpoznanie wymaga przeprowadzenia badań laboratoryjnych, których celem jest izolacja i identyfikacja wirusa RVFV i wykrycie przeciwciał dla wirusa gorączki Doliny Rift przy użyciu testów serologicznych.

Profilaktyka i zwalczanie

                Na terenach, na których gorączka Doliny Rift występuje endemicznie profilaktyka obejmuje szczepienie zwierząt oraz likwidacje wektorów, którymi są komary. Nie zaleca się wybijania chorych zwierząt, ponieważ istnieje ryzyko zakażenia drogą aerozolową osób uczestniczących w likwidacji chorych zwierząt. Szczepionka oparta o żywy atenuowany szczep Smithburn wirusa gorączki Doliny Rift, podana jednorazowo uodpornia na okres 3 lat. Wywiera ona jednak działanie niepożądane, które polega na wywoływaniu ronień u ciężarnych zwierząt i działaniu teratogennym na płody. Szczepionka inaktywowana cechuje się mniejszą immunogennością. Zwierzęta szczepi się dwukrotnie i corocznie podaje się dawkę przypominającą szczepionki. Siara matek uodpornionych lub matek, które przechorowały dzięki obecnym w niej przeciwciałom chroni noworodki przez około 3 miesięcy przed zachorowaniem. W Polsce, w której nie występują zachorowania na gorączkę Doliny Rift szczegółowe postępowanie zawiera Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 stycznia 2003 r. Dz. U. nr 18, poz, 163, 2003.

Gorączka Doliny Rift jako zoonoza

                Gorączka Doliny Rift jest jedną z groźniejszych chorób odzwierzęcych. Człowiek zakaża się przez ukąszenie komarów, które są nosicielami wirusa, podczas bezpośrednich kontaktów z wydzielinami i wydalinami chorych zwierząt i z płodami poronionymi oraz przez spożycie nieprzygotowanego mleka lub nie poddanego obróbce termicznej mięsa pochodzącego od zwierząt chorych. Ważną drogą zakażenia jest zakażenie aerozolowe, które ma miejsce podczas rozbioru i sprzedaży tusz chorego bydła i owiec.

                Choroba ma charakter sezonowy, jej nasilenie przypada na okres rozwoju komarów, co ma miejsce w porze deszczowej w Afryce lub w sąsiedztwie dużych zbiorników wodnych. Oprócz zakażeń bezobjawowych, najczęściej występuje grypopodobna postać choroby charakteryzująca się gwałtownym wzrostem temperatury, ogólnym osłabieniem, bólami mięśni i głowy, i długim okresem rekonwalescencji. Do ciężkich postaci choroby należy syndrom: oczny, zapalenie mózgu i opon mózgowych oraz gorączka krwotoczna. Syndrom oczny występujący u 0,5-2% pacjentów cechuje zaburzenia widzenia, wybroczyny w siatkówce, obrzęk plamki żółtej. Zapalenie mózgu i opon mózgowych obserwowane u mniej niż 1% chorych rozwija się po 4 tygodniach od pojawienia pierwszych objawów chorobowych i może pozostawiać po sobie komplikacje neurologiczne. Śmiertelność w tym syndromie dochodzi do 1%. Gorączka krwotoczna występuje u około 1% chorych i cechuje się silną wybroczynowością, zajęciem wątroby, trombocytopenią, żółtaczką i tendencją do krwawień. Śmiertelność jest wysoka i dochodzi nawet do 50%. Profilaktyka polega na ograniczenia do minimum możliwości transmisji choroby. Osoby eksponowane na zakażenie w celach profilaktycznych są szczepione.

Podsumowanie

                Stwierdzenie ognisk gorączki Doliny Rift na południu Europy można wiązać z wieloma czynnikami takimi jak globalizacja handlu, nieprzestrzeganie rygorów związanych z importem zwierząt z terenów na których choroba zakaźna występuje, udziałem ptaków wędrownych jako wektorów wirusa. Wydaje się, że jednym z ważniejszych czynników są zmiany klimatyczne, które prowadząc do wzrostu temperatury i obfitych opadów, stwarzając tym samym możliwość do adaptacji i rozmnażania się gatunków komarów, które są wektorami wirusa gorączki Doliny Rift.

                Znana jest droga transmisji wirusa, jednakże, chociaż nadal nie w pełni udowodniona jest też możliwość, że zakażonych człowiek w okresie wiremii, stanowi źródło zakażenia dla komarów i za ich pośrednictwem wirus zostanie przeniesiony na wrażliwe gatunki zwierząt. Ta droga transmisji: człowiek → komar → zwierzę, przy istniejących masowych migracjach ludności, zarówno w celach turystycznych jak i zarobkowych, staje się coraz bardziej realna.

                Również należy mieć na uwadze fakt, ze rezerwuarem wirusa gorączki Doliny Rift, są niektóre gatunki gryzoni, a także koty, psy, króliki, konie i małpy. Za ich pośrednictwem może choroba zostać zawleczona na teren Europy i w niej się szerzyć.

                Charakter zoonotyczny wirusa gorączki Doliny Rift i wywoływanie przez niego masowych zachorowań, w tym ciężkich postaci klinicznych cechujących się zgonami, jest jedną z przyczyn poświęcania szczególnej uwagi tej chorobie. Jest ona nie tylko groźną zoonozą, ale też „nowo zagrażającą” (new emerging disease) chorobą zakaźną wielu gatunków zwierząt. ■

© 2020 Pro Agricola dom wydawniczy

Wykryto AdBlocka

 

Utrzymanie tej strony jest możliwe dzięki przychodom z reklam.
Aby móc dalej przeglądać tę stronę, prosimy o wyłączenie AdBlocka.