Archiwum
Witamina A w żywieniu cieląt
Adam Mirowski
Żywienie jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na stan zdrowia. Dawka pokarmowa powinna dostarczać odpowiednich ilości wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Są wśród nich witaminy, między innymi witamina A, która może powstawać z beta-karotenu. Witamina A jest potrzebna do prawidłowego rozwoju młodego organizmu. Reguluje wzrost i różnicowanie się komórek. Wpływa na stan skóry i okrywy włosowej. Jest niezbędna do prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych tkanki kostnej i funkcjonowania narządu wzroku. Jej niedobór może spowodować deformacje układu szkieletowego i zaburzenia widzenia, łącznie z utratą wzroku.
Niedobór witaminy A u młodego bydła zazwyczaj manifestuje się objawami neurologicznymi, rzadziej zmianami dermatologicznymi (Baldwin i wsp., 2012). Może dojść do pogorszenia funkcjonowania układu immunologicznego i zwiększenia podatności na infekcje (He i wsp., 2012). Kilka lat temu w jednej z australijskich ferm bydła mięsnego odnotowano ponad 40-procentową śmiertelność młodych cieląt. Wśród objawów klinicznych obserwowano posmutnienie, niezborność ruchów, zaburzenia widzenia (nawet całkowitą ślepotę), cielęta miały trudności ze znalezieniem strzyków i ssaniem. W badaniach pośmiertnych wykryto zmiany patologiczne w układzie nerwowym. Wysoka śmiertelność młodych cieląt mogła wynikać z niedoboru witaminy A już w okresie życia płodowego. Witamina ta występowała w bardzo małych ilościach zarówno w surowicy krwi, jak i w wątrobach cieląt (Hill i wsp., 2009). Z kolei szwedzcy badacze zwrócili uwagę, że niedobór beta-karotenu może być jednym z czynników ryzyka zwiększonej śmiertelności cieląt w tamtejszych stadach bydła mlecznego. W stadach o wysokiej śmiertelności znacznie więcej cieląt miało w pierwszych dniach życia zbyt niskie stężenie beta-karotenu we krwi (Torsein i wsp., 2011).
Pierwsze objawy niedoboru witaminy A u młodych cieląt można zaobserwować po stu dniach żywienia niedoborową dawką pokarmową. Należą do nich między innymi zmniejszone pobranie paszy, gorsze przyrosty masy ciała i biegunka. Wcześniej dochodzi do obniżenia się stężenia witaminy A w wątrobie, nawet do kilku lub kilkunastu procent wartości początkowej w ciągu niecałych trzech miesięcy. W badaniach nad zapotrzebowaniem młodych cieląt na witaminę A potrzeba było około 25000 j.m./100 kg masy ciała dziennie, aby zapobiec obniżeniu się stężenia tej witaminy w wątrobie. Stwierdzono, że stężenie witaminy A we krwi nie jest miarodajnym wskaźnikiem stopnia zaopatrzenia organizmu w tę witaminę. Może ono być prawidłowe, nawet mimo niskiego stężenia w wątrobie (Flachowsky i wsp., 1990). Z kolei według innych obserwacji stężenie retinolu w osoczu krwi może sugerować niedobór witaminy A, podczas gdy stężenie w wątrobie jest prawidłowe (Hammell i wsp., 2000).
Cielęta rodzą się z bardzo niską zawartością beta-karotenu i witaminy A w organizmie. Dodatkowo mają ograniczoną zdolność przekształcania beta-karotenu w witaminę A. Dlatego tak ważne jest umożliwienie im wypicia siary, która jest bogatym źródłem tych związków. Podawanie dodatku witaminy A krowom w okresie późnej ciąży stwarza możliwość poprawy stopnia zaopatrzenia cieląt w tę witaminę. Efektem suplementacji jest wyższa zawartość retinolu zarówno w osoczu krwi krów, jak i w siarze. Cielęta pijące taką siarę mają więcej retinolu w osoczu krwi w okresie pierwszego miesiąca życia (Puvogel i wsp., 2008). Siara ma znacznie więcej beta-karotenu i retinolu w porównaniu z mlekiem. Podanie siary pozwala zwiększyć zawartość tych związków we krwi nowo narodzonych cieląt. Ważny jest czas wypicia pierwszych porcji siary. Zwlekanie z podaniem siary dłużej niż 12-13 godzin po porodzie powoduje, że cielęta mają obniżone stężenia beta-karotenu i retinolu we krwi w pierwszym miesiącu życia (Zanker i wsp., 2000).
Nowo narodzone cielęta mają znacznie mniej witaminy A i beta-karotenu niż ich matki. W jednych badaniach średnie stężenie witaminy A w osoczu krwi cieląt w pierwszym tygodniu po porodzie było prawie cztery razy niższe niż u matek. W przypadku beta-karotenu różnica była ponad 10-krotna. W drugim tygodniu życia cielęta miały znacznie więcej witaminy A i beta-karotenu, jednak wciąż mniej niż ich matki. U cieląt doszło do wzrostu stężeń tych związków we krwi. Z kolei u ich matek odnotowano spadek zawartości, zwłaszcza beta-karotenu (Surynek i wsp., 1976). Stężenie beta-karotenu w osoczu krwi krów ulega znacznemu obniżeniu już w pierwszej dobie po porodzie, natomiast u cieląt wzrasta (Kankofer i Albera, 2008).
Zastąpienie tłuszczu mlecznego tłuszczem roślinnym w diecie cieląt powoduje, że nie obserwuje się wzrostu zawartości beta-karotenu i retinolu we krwi. Wynika to z faktu, że związki te są obecne właśnie w tłuszczu wydzieliny gruczołu mlekowego. Dlatego zastępowanie tłuszczu mleka tłuszczem roślinnym w produkcji preparatów mlekozastępczych wymaga uzupełniania witaminy A (Rajaraman i wsp., 1997). Żywienie cieląt preparatem mlekozastępczym bez dodatku witaminy A może doprowadzić do nadmiernego obniżenia się jej stężenia w wątrobie. Wartość tego stężenia nie powinna być niższa niż 20 μg/g (Hammell i wsp., 2000). Według badań przeprowadzonych przez amerykańskich naukowców zapotrzebowanie na witaminę A u cieląt pojonych preparatem mlekozastępczym wynosi 11000 j.m./kg suchej masy. U cieląt pojonych preparatem zawierającym 2300 lub 6200 j.m. witaminy A/kg suchej masy doszło do spadku jej stężenia w wątrobie. Nie stwierdzono tego natomiast u cieląt otrzymujących preparat, w którym zawartość witaminy A wynosiła 9000 j.m./kg suchej masy. Ponadto cielęta pobierające mniej witaminy wydalały bardziej wodnisty kał (Swanson i wsp., 2000). Komercyjne preparaty mlekozastępcze często zawierają zbyt dużo witamin (Top Agrar Polska, 2014). Nie wydaje się jednak, aby mogły stwarzać ryzyko przedawkowania, a pozwalają zapobiec niedoborom.
Beta-karoten powinien być stałym składnikiem diety cieląt. Jest on nie tylko prekursorem witaminy A, ale również pełni funkcję antyoksydacyjną. Po doustnym podaniu beta-karotenu bardzo szybko dochodzi do wzrostu jego zawartości w tkankach cieląt. Przeprowadzono badania nad metabolizmem beta-karotenu u nowo narodzonych cieląt, które karmiono preparatem mlekozastępczym pozbawionym tego składnika. Najwyższe stężenie beta-karotenu w surowicy krwi odnotowano między 12. a 30. godziną po jednorazowym podaniu tego związku (dawka wynosząca 20 mg). Potem stężenie powoli uległo obniżeniu. W ciągu doby doszło do znacznego wzrostu stężenia beta-karotenu w tkance nadnerczy, wątrobie, śledzionie i płucach. W tkance nadnerczy było podwyższone nawet dziesięć dni później, a w wątrobie, śledzionie i płucach szybko uległo obniżeniu. Najwyższe stężenie w tkance tłuszczowej było w 72. godzinie. Znacznie później, bo dopiero w 144. godzinie, odnotowano najwyższe stężenie w nerkach (Poor i wsp., 1992). Gromadzenie się beta-karotenu w tkance tłuszczowej może spowodować zmianę jej barwy. Tkanka tłuszczowa przybiera wówczas żółte zabarwienie (Condron i wsp., 2014). Zwiększenie podaży beta-karotenu w diecie cieląt powoduje wzrost zawartości tego związku w organizmie. Dochodzi też do wzrostu zawartości witaminy A. Świadczy to o zdolności przekształcania beta-karotenu w witaminę A nawet u młodych cieląt (Hoppe i wsp., 1996).
Bogatym źródłem beta-karotenu jest zielonka pastwiskowa. Dlatego wyprowadzenie zwierząt na pastwisko może spowodować wzrost zawartości tego związku we krwi. Bydło jest najlepiej zaopatrzone w beta-karoten właśnie w okresie żywienia pastwiskowego (Kolb i wsp., 1991). W okresie żywienia oborowego zwierzęta mogą czerpać go z dobrej jakości kiszonki. Porównano stężenia witaminy A w wątrobach cieląt, młodego bydła po odsadzeniu i krów mlecznych. Średnie stężenie w wątrobach cieląt pojonych siarą wynosiło 100-200 j.m./g. Taką samą wartość odnotowano u młodego bydła po odsadzeniu, które żywiono kiszonkami. Osobniki żywione zielonką miały więcej tej witaminy (200-300 j.m./g). Zawartość witaminy A w wątrobach krów żywionych kiszonką lub zielonką wynosiła odpowiednio 100-300 i 300-600 j.m./g (Flachowsky i wsp., 1993). Wydaje się, że zielonka pastwiskowa nie jest najlepszym źródłem witaminy A dla płodu. Lepsze efekty można uzyskać wzbogacając dietę ciężarnych krów w witaminę A. Stwarza to możliwość zwiększenia jej zawartości we krwi i w wątrobie ich potomstwa (Wise i wsp., 1946).
Podsumowanie
Opóźnienie pobrania siary po porodzie może mieć niekorzystny wpływ na stopień zaopatrzenia cieląt w beta-karoten i witaminę A. Obniżone stężenia tych związków we krwi mogą utrzymywać się nawet przez kilka tygodni. Dobrym źródłem beta-karotenu dla najmłodszych cieląt jest siara, a potem mleko. W miarę zastępowania paszy płynnej paszami stałymi, rolę źródła beta-karotenu przejmują pasze zielone. Potrzeba uzupełniania tych składników w postaci dodatków paszowych zależy od ich zawartości w stosowanych paszach, a także od zapotrzebowania i możliwości wykorzystania przez organizm. Trzeba jednak podkreślić, że nadmiar witaminy A jest toksyczny i może wywołać zaburzenia rozwojowe. ■
Piśmiennictwo
dostępne u autora
