Agnieszka Wilczek-Jagiełło
Biegunki wciąż pozostają na czele problemów zdrowotnych z jakimi zmagają się hodowcy cieląt. Zaburzenia w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego we wczesnym okresie życia nie są jednak czymś odosobnionym i dotyczą też innych gatunków zwierząt, w tym także dzieci. Obserwacje wskazują, że nowonarodzone cielęta są narażone na występowanie biegunki zwłaszcza w okresie pierwszych 28 dni życia (ale równie często aż do 3 miesiąca).
Biegunki mogą być rezultatem zarówno infekcji, jak również zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. W przypadku infekcji to najczęściej są one być wynikiem działania wirusów, bakterii, a także obecności pasożytów (głównie kokcydioza). Chorobotwórcze działanie drobnoustrojów wpływa na funkcjonowanie błony śluzowej w obrębie jelit prowadząc do upośledzenia wchłaniania składników odżywczych, ale również nadmiernej utraty wody z organizmu, co zazwyczaj kończy się odwodnieniem. Biegunki cieląt to w dużej mierze problem ekonomiczny. Szacuje się, że wraz z syndromem oddechowym biegunki stanowią 80% przypadków chorobowych u cieląt. W lżejszych przypadkach, cielęta doświadczające biegunki wchłaniają mniej składników odżywczych z mleka, a tym samym słabiej przybierają na wadze. Cielęta w okresie choroby mogą tracić od 3 do nawet 9 kg masy ciała (Kuleta Z., 2005). Cięższe przypadki przebiegające z dużego stopnia odwodnieniem mogą natomiast kończyć się nawet upadkami zwierząt.
Zależnie od przyczyny, cielęta są narażone na występowanie biegunek od urodzenia do ok. 6-12 tygodnia życia. Oprócz wspomnianych powyżej czynników infekcyjnych tj. bakterie, wirusy i pasożyty, których obecność bezpośrednio prowadzi do występowania objawów biegunki, bardzo istotne jest także oddziaływanie czynników pośrednich – w dużej mierze są to warunki mikroklimatu cielętnika (zbyt duża wilgotność, złe warunki higieniczne). Występowaniu zaburzeń w zakresie funkcjonowania przewodu pokarmowego sprzyja również niedostateczny pobór siary lub też jej zła jakość. Cielęta urodzone przez jałówki są zatem w większym stopniu narażone na występowanie biegunki ze względu na słabą zazwyczaj jakość siary (niski poziom przeciwciał) podczas pierwszej laktacji. Biegunki mogą być także rezultatem niewłaściwego odpajania mlekiem, a dokładnie przekarmiania cieląt, nieodpowiedniego wymieszania preparatu mlekozastępczego lub też przygotowania go w złych proporcjach itd. Niewłaściwie zbilansowane preparaty mlekozastępcze mogą wywoływać biegunkę poprzez dwa mechanizmy – obydwa związane ze złym wchłanianiem składników odżywczych. Produkty pochodzenia roślinnego (zwłaszcza sojowe) są powszechnie stosowanym źródłem białka przez producentów preparatów mlekozastępczych. Zależnie od stopnia ich oczyszczenia, mogą one zawierać węglowodany, które są niestrawne dla cieląt. Nie ulegają one wchłanianiu w jelicie cienkim, ale ulegają procesom fermentacji. Dodatkowo, większość cieląt w wieku poniżej 3 tygodnia życia przejawia reakcje alergiczne na białko sojowe. W konsekwencji dochodzi do zaniku kosmków jelitowych i rozwoju biegunki.
Postawienie trafnej diagnozy, a zasadniczo rozpoznanie czynnika odpowiedzialnego za występowanie biegunki pozwala na podjęcie skutecznego i ukierunkowanego leczenia. Przykładowo, rozpoznanie kokcydiozy umożliwia szybkie podanie preparatów, które hamują namnażanie się tego pierwotniaka. Trudno jest jednak dokładnie zdefiniować przyczynę biegunki jedynie na podstawie objawów klinicznych, a wręcz jest to niemożliwe. Zwłaszcza, że nader często biegunki cieląt mają charakter polietiologiczny (wieloczynnikowy). Występujące w 2-3 tygodniu życia biegunki tła wirusowego mogą być wikłane salmonellozą lub też błędami dietetycznymi i technologicznymi. Niezależnie jednak od przyczyny, biegunki wymagają także, – a może właśnie przede wszystkim – leczenia objawowego, a więc przeciwdziałania szkodliwym skutkom odwodnienia organizmu.
Pierwszym krokiem w postępowaniu w przypadku odnotowania objawów biegunki jest określenie: jak bardzo chore jest cielę i jakie kroki lecznicze należy podjąć? Lekarze – praktycy często dzielą chore zwierzęta na dwie kategorie: te, które samodzielnie stoją i przejawiają odruch ssania, a także na te, które w wyniku odwodnienia nie są w stanie samodzielnie się podnosić. Generalnie, skuteczne leczenie cieląt, które są jeszcze w relatywnie dobrej kondycji może polegać jedynie na doustnym podaniu płynów, również tych z dodatkiem elektrolitów. Dostępne na rynku preparaty nawadniające powinny zawierać glukozę, glicynę lub alaninę, potas, a także dwuwęglan sodu, cytryniany. Składniki są źródłem energii, a także poprzez zawartość czynników alkalicznych wyrównują zakwaszenie organizmu. W przypadku cieląt silnie odwodnionych i osłabionych, u których doszło prawdopodobnie do rozwoju kwasicy metabolicznej niezbędne jest podawanie płynów we wlewie dożylnym. Przed podjęciem leczenia wskazana jest również ocena stopnia odwodnienia zwierząt. Można tego dokonać poprzez uniesienie palcami skóry zwierzęcia w okolicy szyi, przekręcenie jej o 90⁰, a następnie jej opuszczenie. W przypadku cieląt zdrowych skóra szybko powraca do swego pierwotnego położenia, natomiast u zwierząt odwodnionych proces ten zajmuje znacznie więcej czasu. Inną metodą oceny stopnia nawodnienia organizmu jest spojrzenie cielęciu… głęboko w oczy. U osobników odwodnionych oczy są najczęściej zapadnięte i osadzone głęboko w oczodole. Klinicznie wyrażone objawy odwodnienia pojawiają się zazwyczaj, gdy cielę traci ok. 6-8% masy ciała w postaci wody. Pojawienie się biegunki u cieląt skłania większość lekarzy weterynarii do podania antybiotyku. Chociaż eksperci uważają, że stosowanie antybiotyków w terapii biegunek nie zawsze jest uzasadnione, to jednak z klinicznego punktu widzenia nie jest ono bezpodstawne. Należy wszakże pamiętać, że nawet biegunki tła wirusowego lub dietetycznego mogą być wikłane infekcjami bakteryjnymi. Analizując dane literaturowe z ostatnich 20 lat należy także odnotować, że antybiotykoterapia stosowana w terapii biegunek prowadziła do obniżenia współczynnika śmiertelności leczonych cieląt, a także przyczyniała się do polepszenia uzyskiwanych przyrostów masy ciała. Ponadto, przeprowadzone badania terenowe wykazały, że nawet u 30% cieląt z objawami biegunki występowała ogólnosystemowa bakteriemia (obecność bakterii we krwi) (www. merckvetmanual. com). Pozytywne wyniki lecznicze uzyskiwano także poprzez zastosowanie fluniksyny, a więc niesteroidowego leku przeciwzapalnego. Podawanie fluniksyny lub innego leku działającego przeciwzapalnie i przeciwbólowo (dwukrotnie w ciągu dwóch dni) prowadziło do skrócenia czasu rekonwalescencji cieląt po przebytym zapaleniu przewodu pokarmowego (www. hoards. com). Wspomagająco w terapii biegunek można podawać leki lub suplementy o działaniu ściągającym, a także osłaniającym błonę śluzową jelit (pektyny, kaolin). Należy jednak pamiętać, że substancje te poprawiają co prawda konsystencję kału, ale nie zapobiegają utracie wody z organizmu. Nieco kontrowersyjnym zagadnieniem jest kontynuowanie odpajania mlekiem cieląt, u których doszło do rozwoju biegunki. Co prawda, skarmianie mleka zwiększa objętość kału, ale jednocześnie pokarm jest źródłem składników energetycznych niezbędnych dla organizmu cieląt.
Oprócz standardowego leczenia niezwykle ważna jest prewencja, a więc zapobieganie rozwojowi stanów zapalnych w obrębie przewodu pokarmowego, a w konsekwencji także występowaniu biegunki. Elementem skutecznej profilaktyki w większości przypadków są szczepienia. Można szczepić cielne krowy, tak by zapewnić ochronę nowonarodzonym cielętom poprzez siarę, ale również podawać cielętom biopreparaty przeznaczone bezpośrednio dla nich (mogą to być szczepionki do podawania doustnego). Ważnym elementem prewencji jest ponadto segregacja cieląt i oddzielenie tych zdrowych od wykazujących objawy biegunkowe. Podstawą w zakresie prewencji pozostaje również przestrzeganie zasad higienicznych w cielętniku i każdorazowe dezynfekowanie sprzętu, odzieży itd. po kontakcie z cielętami chorymi. Należy również unikać narażania zwierząt na działanie czynników stresowych np. długotrwały transport. Stres obniża bowiem skuteczne działanie układu immunologicznego (odpornościowego), ale również może prowadzić do zwiększenia przepuszczalności błon śluzowych, co wywołuje efekt zaburzenia gospodarki wodnej ustroju. W kontekście zdrowia cieląt niejednokrotnie podkreśla się rolę siary jako naturalnego źródła odporności biernej cieląt. Także w zakresie zapobiegania rozwojowi syndromu biegunkowego ważne jest, aby cielę w krótkim okresie po porodzie pobrało odpowiednią ilość siary (10% swojej masy ciała w ciągu pierwszych 24 godzin).
Biegunki cieląt generują duże straty ekonomiczne. W USA zbadano, że 4-25% wszystkich upadków cieląt następuje z powodu rozwoju syndromu biegunkowego. Mając to na uwadze, należy podejmować wszelkie możliwe działania zaradcze, aby skutecznie przeciwdziałać rozwojowi tego zaburzenia w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego młodych zwierząt. ■
Literatura dostępna u autora