Marek Gaworski
Katedra Organizacji i Inżynierii Produkcji
SGGW w Warszawie
Michał Boćkowski
Zarówno krowy jak i inne grupy bydła mlecznego wymagają zagwarantowania bezpieczeństwa w kontakcie z techniczną infrastrukturą pomieszczeń inwentarskich. W szczególności dotyczy to miejsc stałego kontaktu, a do takich zalicza się podłoże, po którym bydło się przemieszcza i na którym leży.
Utrzymanie bydła mlecznego w systemie wolnostanowiskowym na ogół ogranicza się do stosunkowo niewielkiej powierzchni obory, jednak odległości pokonywane przez zwierzęta w ciągu doby nie są wcale takie małe. Oprócz korytarzy spacerowych, po których krowy przemieszczają się na stanowiska legowiskowe i podchodzą do korytarza paszowego, każdego dnia zwierzęta są dwu- lub trzykrotnie przepędzane do hali udojowej, a także w szczególnych przypadkach do kojca przeznaczonego na obsługę weterynaryjną, sztuczną inseminację i inne czynności. Tym samym odległości pokonywane każdego dnia przez zwierzęta, uwzględniając dodatkowo możliwość wychodzenia na wybiegi poza oborą mogą dochodzić do kilku, nawet 4-5 kilometrów. Jeśli przemieszczanie się krów na znaczne odległości stanowi specyfikę wolnostanowiskowego systemu utrzymania, to nie jest obojętne, po jakiej powierzchni chodzą zwierzęta, czy jest to dla nich zarówno bezpieczne jak i wygodne.
Niewłaściwie zaprojektowane i wykonane podłoża, po których poruszają się krowy mogą być źródłem urazów mechanicznych i otarć kończyn, w skrajnych zaś przypadkach schorzeń powstających na skutek kontaktu z twardymi, nierównymi i wilgotnymi powierzchniami. Upadki zwierząt w wyniku poślizgu są w wielu przypadkach bardziej dotkliwe, niż skutki nieprawidłowo dobranej wentylacji lub złego stanu podłoży legowiskowych w pomieszczeniach inwentarskich.
Warto wspomnieć, że w poszczególnych strefach budynku dla bydła pracują także obsługujący stado ludzie i o ich bezpieczeństwie, a w zasadzie niebezpieczeństwie wynikającym z ryzyka upadku lub poślizgnięcia na śliskiej powierzchni także warto pomyśleć.
Obory z systemem bezściołowym i ich podłoża – posadzki
Powierzchnia pełnej posadzki, znajdująca się w korytarzach spacerowych, korytarzach doprowadzających do poczekalni hali udojowej oraz w samej hali udojowej powinna cechować się zdolnością do przeciwdziałania zjawisku ślizgania się zwierząt. Ślizganiu zapobiega właściwie dostosowana szorstkość nawierzchni. Sformułowanie „właściwie dostosowana” jest równoznaczne z poszukiwaniem kompromisu między zachowaniem właściwości antypoślizgowych i trwałością. W tym kontekście ważny pozostaje wpływ powierzchni posadzki na zużycie i uszkodzenia racic, szczególnie obserwowane w przypadku nowych podłóg. Istotnym celem jest tym samym poszukiwanie materiałów spełniających wymagania bezpieczeństwa i trwałości, wyróżniających się także wysoką jakością wykonania i wytrzymałością w okresie eksploatacji.
Trwałość eksploatacyjna i odporność po wierzchni posadzki na ścieranie są w pomieszczeniach inwentarskich dla bydła szczególnie ważne, ponieważ w czasie usuwania odchodów zwierzęcych na powierzchni posadzki działają urządzenia mechaniczne. Są to przykładowo różnego typu zgarniaki, które mogą wpływać na stan powierzchni betonowej. Warunkiem uzyskania odpowiedniej trwałości użytkowania posadzki i jej innych cech, w tym szorstkości jest dobór na etapie wykonawczym właściwej jakości (klasy) betonu, charakteryzującego się wysoką wytrzymałością, kładzionego zgodnie z obowiązującymi wymaganiami.
Do niedawna szorstkość najbardziej popularnych, betonowych posadzek osiągano w efekcie drapania świeżego betonu twardą szczotką. Na ogół tego typu zabieg nie wystarczał jednak na długo, co wynikało z faktu, że betonowa posadzka ulegała stopniowemu wygładzeniu, stanowiąc tym samym zagrożenie dla bezpiecznego, tj. bezpoślizgowego przemieszczania się zwierząt.
Stąd w praktyce rozpowszechniono wiele alternatywnych rozwiązań, spośród których można wskazać rowkowanie betonu. W efekcie ułatwia się zachowanie warunku utrzymania dobrej przyczepności racic do betonowego podłoża. Istotne znaczenie w przypadku rowkowania wykazuje odpowiednia struktura i zastosowany wzór ułożenia żłobków. Do szczególnie preferowanych kształtów na betonowej posadzce, dzielonych rowkami, zalicza się sześciokąt, romb i wzór prostokątny. Oprócz kształtu ważne są także odległości pomiędzy rowami. Zalecana głębokość i szerokość rowków wynosi najczęściej 1 cm, maksymalnie zaś do 1,5 cm. Natomiast maksymalna odległość między rowkami nie powinna przekraczać 15 cm. W takich warunkach osiąga się pożądany efekt, którym jest styczność głównych punktów kontaktowych racic z rowkami. Jednocześnie zwraca się uwagę na to, aby krawędzie rowków nie były zbyt ostre, ponieważ mogą bardziej intensywnie wpływać na powstawanie uszkodzeń racic.
Wymienione wzory, które mają służyć ograniczeniu poślizgu racic na posadzce zaleca się wyciskać lub żłobić na korytarzach spacerowych. W szczególności dotyczy to strefy sąsiadującej z korytarzem paszowym, na obszarze znajdującym się w pobliżu poideł, jak również na powierzchni korytarzy doprowadzających do poczekalni i bezpośrednio w poczekalni poprzedzającej halę udojową. Do wyciskania wzorów na betonie służą odpowiednie metody i narzędzia, wśród których wymienia się matryce, profilowane walce i narzędzia podobne do grabi. Natomiast powierzchnie posadzek wylane z pełnego betonu, nawet jeśli miało to miejsce wiele lat temu mogą zostać poddane zabiegowi żłobienia rowków. Usługę żłobienia rowków można zamówić w wyspecjalizowanych w tym zakresie firmach, które działają na naszym rynku. Żłobienie rowków jest związane z wykorzystaniem wyrafinowanego sprzętu technicznego, stąd najłatwiej wykonać je w formie usługowej.
Tendencja do ograniczania zjawiska ślizgania się zwierząt, wynikająca z wprowadzenia wolnych przestrzeni w betonowym podłożu jest również obserwowana w alternatywnych rozwiązaniach w systemie bezściołowym, do których zalicza się podłogi rusztowe. Bezpieczeństwo ruchu zwierząt po tych podłogach jest uwarunkowane doborem odpowiedniej wielkości przelotowych szczelin do danej, technologicznej grupy bydła, którą utrzymuje się na rozpatrywanej podłodze. W przypadku młodzieży o masie ciała do 250 kg szerokość szczelin w podłodze rusztowej nie powinna przekraczać 25 mm. W pomieszczeniach z dorosłym bydłem (o masie powyżej 450 kg) zalecana szerokość szczelin wynosi 35-40 mm.
Wartościowym uzupełnieniem betonowych podłóg rusztowych jest opcja pokrywania ich powierzchni specjalnymi matami gumowymi z odpowiednio dobranymi pod względem kształtu i położenia szczelinami. Dzięki temu znacznie podnosi się komfort kontaktu kończyn z podłożem. Ogranicza się równocześnie ścieranie racic i szereg schorzeń mogących wynikać z kontaktu z podłożem. Warunkiem pełnego wykorzystania zalet ażurowych mat instalowanych na podłogach rusztowych jest ich dokładne przymocowanie do podłoża w taki sposób, aby zagwarantować zachowanie przez cały okres eksploatacji właściwego położenia prześwitów w rusztowej podłodze względem prześwitów w macie.
Ważnym czynnikiem decydującym o przyczepności racic do podłoża, poza uformowaniem wierzchniej warstwy podłogi jest również udział specjalnych komponentów dodawanych do betonu lub stosowanie powłok żywicy epoksydowej z dodatkiem piasku.
Jednym z alternatywnych rozwiązań sprzyjających poprawieniu kontaktu racic z podłożem jest pokrywanie betonowych powierzchni litymi matami będącymi mieszaniną gumy i włókniny. Odpowiednio dobrana mata charakteryzuje się właściwościami antypoślizgowymi, a ponadto jest odporna na ścieranie i wchłanianie płynnych odchodów. Dzięki matom znacznie ogranicza się ryzyko ścierania powierzchni racic i wynikające stąd urazy. Kluczowym czynnikiem jest jednak odpowiednia jakość materiału, z którego wykonano matę. Może się zdarzyć, że mata po pewnym okresie użytkowania wykazuje tendencję do wybrzuszania, w związku z czym chodzenie po niej okazuje się uciążliwe.
Podłoże na legowiskach w oborze
Jeśli uda się zagwarantować odpowiednią jakość posadzki w miejscach obory przeznaczonych do przemieszczania się zwierząt, warto również zwrócić uwagę na antypoślizgowe cechy podłoża w miejscach do leżenia. Zajmowaniu pozycji leżącej jak też wstawaniu przez krowy towarzyszą znaczne siły nacisku, nie tylko w płaszczyźnie pionowej, ale i skierowane bocznie. Bez odpowiedniej przyczepności kończyn do podłoża zmiana pozycji z leżącej na stojącą i odwrotnie wiąże się z dużym ryzykiem urazów ciała, jakie towarzyszą ewentualnemu poślizgnięciu się na podłożu legowiskowym. Pojawienie się sytuacji stresogennych, wynikających z dyskomfortu przeżywanego przy zajmowaniu pozycji leżącej przez krowę może w praktyce przekładać się na spadek wskaźników produkcyjnych, powiązanych w pewnym zakresie z czasem leżenia zwierzęcia w ciągu doby.
W przypadku, gdy na stanowiskach legowiskowych znajdują się maty gumowe, maty gumopodobne bądź materace, to poza odpowiednio dobranymi cechami, jakimi są miękkość, odporność na agresywne środowisko i wytrzymałość na ścieranie ważne pozostają cechy decydujące o przyczepności kończyn do podłoża. Maty, a także materace, ze względu na odpowiednio dobrany profil nawierzchni oraz specyficzne cechy gumy wyróżniają się na ogół dobrymi właściwościami antypoślizgowymi. Trzeba jednak pamiętać, że powierzchnie mat lub materaców są niejednokrotnie pokrywane sieczką, co w pewnych przypadkach może doprowadzać do poślizgu kończyn. Podobne zagrożenia pojawiają się także wówczas, gdy dochodzi do zanieczyszczenia powierzchni legowiska odchodami zwierząt. Stąd tak istotny pozostaje właściwy dobór długości boksów legowiskowych do wielkości krów bądź innych grup bydła w stadzie w powiązaniu z położeniem poręczy nadkarkowej.
Wartościowych rozwiązaniem rozpatrywanym w aspekcie przeciwdziałania niekontrolowanym poślizgom kończyn bydła w czasie kładzenia się i wstawania jest wykorzystanie piasku jako materiału podłoża na stanowiskach legowiskowych. Piasek wyróżniają naturalne właściwości cierne, a ponadto zdolność do amortyzacji energii towarzyszącej zajmowaniu pozycji leżącej przez krowę. Właściwości cierne piasku są szczególnie ważne w połączeniu z betonowym podłożem na korytarzach gnojowych i spacerowych. Krowy, opuszczając stanowiska wygarniają pewne ilości piasku na korytarz gnojowy, co prowadzi do jego rozprowadzania na wilgotnej, betonowej powierzchni i w efekcie sprzyja pewnemu stawianiu kroków przez zwierzęta.
Bezpieczne, bezpoślizgowe przemieszczanie się bydła w obrębie budynku inwentarskiego jest nie tylko sprawą doboru i wykonania odpowiedniego podłoża. Równie ważne, jeśli nie najważniejsze okazuje się także utrzymanie stałych, sprzyjających warunków do bezpoślizgowego poruszania się krów i innych grup zwierząt. Takie wymagania narzucają zaś konieczność przestrzegania określonych zasad związanych z usuwaniem odchodów zwierzęcych, zachowaniem czystości i monitoringiem stanu podłoża, a także kończyn zwierząt, co odzwierciedla komfort ich przemieszczania się w pomieszczeniu obory. ■