Archiwum
Kwasica żwacza w stadzie krów mlecznych
Anna Brzozowska, Jolanta Oprządek
Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN w Jastrzębcu
Właściwe i stabilne funkcjonowanie żwacza jest uzależnione od kluczowego czynnika, którym jest wartość pH płynu, ponieważ wpływa ono na liczebność populacji mikroorganizmów, a także na funkcje fizjologiczne tego narządu, takie jak perystaltyka i wchłanianie. pH płynu żwacza zmienia się znacząco w ciągu doby, a odchylenia rzędu 0,5-1,0 jednostki są uznawane za powszechne.
W szczególności jest ono uzależnione od ilości fermentujących węglowodanów dostających się do żwacza w trakcie posiłku. Łatwo fermentująca skrobia zwiększa dostępność wolnej glukozy i stymuluje wzrost większości bakterii żwaczowych, które produkując lotne kwasy tłuszczowe – octowy, propionowy i masłowy, przyczyniają się do obniżenia pH. Podczas rozkładu skrobi pewne bakterie produkują także kwas mlekowy, który jest ponad dziesięciokrotnie silniejszy niż LKT. Nadmierna produkcja tego kwasu pociąga za sobą gwałtowny spadek pH, dlatego jego akumulacja musi być ograniczana przez bakterie rozkładające kwas mlekowy oraz pierwotniaki. Zwiększenie dostępności wolnej glukozy stymuluje wzrost bakterii żwaczowych, które konkurują o dostępne substraty, aby dalej się rozwijać. Konkurencja ta reguluje wzrost bakterii Streptococcus bovis i Lactobacillus dzięki czemu równowaga między produkcją i rozkładem tego metabolitu jest zachowana.
Przeżuwanie stymuluje wydzielanie śliny, co prowadzi do zwiększonego napływu substancji buforujących do żwacza. Zapobiega to gwałtownym spadkom pH i przyczynia się do poprawy zdrowotności żwacza. Wzrost produkcji śliny nie jest jednak uzależniony od obniżającego się pH żwacza, ale prawie całkowicie zależy od ilości włókna fizycznie efektywnego w dawce. Pojęcie włókna fizycznie efektywnego zostało wprowadzone, aby uwzględnić fizyczne właściwości włókna neutralno-detergentowego (ang. NDF – neutral detergent fibre), którego długie cząstki (powyżej 1 cm) zachęcają krowy do przeżuwania i wydzielania śliny, przez co zapobiegają spadkowi pH płynu żwacza. Odpowiednia zawartość włókna fizycznie efektywnego w diecie jest kluczowa dla zdrowia przeżuwaczy i może być zwiększona poprzez zwiększenie zawartości włókna neutralno-detergentowego w dawce (przez wprowadzenie do dawki większej ilości pasz włóknistych) lub przez zwiększenie długości cięcia komponentów dawki. Dodatek pasz objętościowych jest korzystniejszy, gdyż jednocześnie zmniejsza się zawartość skrobi w dawce, przez co tempo fermentacji jest wolniejsze. Jednakże pasze, które są najbardziej skuteczne w wydłużaniu czasu przeżuwania (tj. siano i słoma) charakteryzują się niską zawartością składników pokarmowych, przez co są niepożądane w dawce wysokowydajnych krów mlecznych. Intensywne systemy produkcji starają się ograniczyć zawartość pasz objętościowych w dawce do minimum na korzyść pasz treściwych, które łatwo fermentują i zakwaszają żwacz. Pasze treściwe są pobierane przez krowy szybciej i przeżuwane krócej niż pasze objętościowe (tabela 1). W tym przypadku wydzielanie śliny jest ograniczone, mniejsza jest ilość buforów napływających ze śliny do żwacza, co prowadzi do spadku pH i wystąpienia kwasicy żwacza.