Archiwum
Odnawianie użytków zielonych
Iwona Radkowska
Instytut Zootechniki – PIB, Dział Technologii, Ekologii i Ekonomiki Produkcji Zwierzęcej
Balice k/Krakowa
Adam Radkowski
Instytut Produkcji Roślinnej/Zakład Łąkarstwa
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
Użytki zielone w Polsce według danych GUS stanowią 21,4% powierzchni użytków rolnych, największy ich udział występuje w województwie: mazowieckim, podlaskim oraz warmińsko mazurskim, najmniejszy zaś w województwie opolskim, śląskim i świętokrzyskim (Rocznik Statystyczny Rolnictwa, 2015). W ostatnich latach obserwuje się systematyczny spadek powierzchni pastwisk, w okresie ostatnich 15 lat nastąpiła znaczna redukcja ich obszaru z 1,37 mln ha w 2000 roku do 0,48 mln ha w roku 2014. Obserwowany jest znaczny spadek liczby małych gospodarstw, wzrasta natomiast liczba gospodarstw dużych o znacznej intensyfikacji produkcji, w których nie prowadzi się pastwiskowego wypasu zwierząt. Większość pastwisk użytkowana jest ekstensywnie, przez co uzyskiwane z nich plony są na niskim poziomie.
O produkcyjności oraz wartości paszowej użytków zielonych przede wszystkim decyduje skład botaniczny runi, który zależy od warunków siedliskowych oraz zastosowanych zabiegów pielęgnacyjnych. Ograniczenie lub całkowite zaniechanie użytkowania tych zbiorowisk prowadzi do niekorzystnych zmian florystycznych, degradacji i obniżenia wartości użytku zielonego. W miarę pogarszania się warunków siedliskowych znacznie wzrasta konkurencja wśród roślinności, coraz większe obszary łąk i pastwisk zarastają gatunkami chwastów należących do roślin dwuliściennych (zwykle trwałych), silnie konkurujących ze szlachetnymi gatunkami traw uprawnych. Przewagą tych roślin jest wytwarzanie głębokiego, dobrze rozwiniętego systemu korzeniowego oraz bardzo duża reproduktywność osobnicza, np.: jedna roślina Rumex ss. potrafi wytworzyć do kilku tysięcy nasion. Zatem podstawowym warunkiem utrzymania korzystnego składu gatunkowego użytków zielonych jest ich systematyczne nawożenie oraz odpowiednia pielęgnacja. Według najnowszych danych w Polsce ponad połowa łąk trwałych i pastwisk to użytki zdegradowane wymagające renowacji. Konsekwencją tego jest spadek produkcyjności łąk i pastwisk, który może wynosić nawet 70% w stosunku do użytku niezdegradowanego oraz obniżenie się wartości pokarmowej zielonki, której skład jest niewystarczający pod względem potrzeb żywieniowych przeżuwaczy. Degradacja użytków zielonych występuje najczęściej na skutek stosowania niewłaściwego nawożenia mineralnego, zwłaszcza azotowego, nadmierne stosowanie nawozów płynnych – gnojówki i gnojowicy – w wyniku czego dochodzi do pojawienia się w runi chwastów potaso- i azotolubnych takich jak szczawie, mniszki i ostrożenie. Przyczyną może być także niewłaściwe użytkowanie np. stosowanie jednostronnego użytkowania łąkowego lub tylko pastwiskowego zamiast użytkowania zmiennego, w przypadku użytkowania kośnego – opóźnienie zbioru I i II pokosu, zbyt niskie koszenie, pozostawianie resztek zielonki i siana na powierzchni łąk) a przy użytkowaniu pastwiskowym pozostawianie zbyt dużych powierzchni niedojadów oraz wzrost udziału chwastów w runi, głównie sitów, śmiałka darniowego oraz jaskra ostrego. Przyczyną degradacji mogą być także warunki siedliskowe, na skutek okresowego zalewania terenu mogą wystąpić niedobory tlenu, które sprzyjają rozwojowi sitów, turzyc i śmiałka darniowego kosztem wartościowych traw i roślin motylkowatych. Do degradacji gleby prowadzi także wyjaławianie gleby ze składników pokarmowych oraz postępujący wzrost zakwaszenia gleb.