Dagmara Migut; Zakład Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rzeszowski
Niezbędne składniki odżywcze potrzebne do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin stosuje się głównie doglebowo i dolistnie tak, aby uzyskać maksymalne plony uwzględniając jednocześnie wskaźnik efektywności ekonomicznej produkcji. Stosowanie nawozów doglebowych jest bardziej powszechne i najbardziej skuteczne dla składników odżywczych pobieranych przez roślinę w znacznych ilościach. Jednak w niektórych okolicznościach, przykładowo w latach, w których występują ekstremalne warunki pogodowe, nawożenie dolistne jest bardziej efektywne.
Kukurydza wymaga gleb zasobnych w składniki pokarmowe, o uregulowanych stosunkach wodno-powietrznych. Istotnym jest, aby zapotrzebowanie roślin na wszystkie niezbędne składniki pokarmowe było zaspokojone w całym okresie wegetacji. Koniecznym jest zbilansowanie dawki azotu odpowiednią ilością przyswajalnego fosforu i potasu, jak również magnezu i siarki oraz mikroelementów, w szczególności cynku i boru. Przy odpowiednim nawożeniu i dobrym zaopatrzeniu w wodę można uzyskać wysokie plony nawet na glebach lekkich. Jednak, ze względu na dużą kosztochłonność, konieczne są optymalizacja nawożenia i dostosowanie go do określonych warunków i możliwości plonotwórczych siedliska. 
Właściwy odczyn gleby pozwala roślinom na zbudowanie silnego systemu korzeniowego, który umożliwia pobieranie składników pokarmowych i wody z głębszych warstw profilu glebowego, co zwiększa odporność upraw na suszę. W kwaśnym środowisku nawet bardzo wysokie nawożenie mineralne nie zapewni pokrycia potrzeb pokarmowych kukurydzy, ponieważ nie może ona efektywnie pobierać składników z gleby. W takich warunkach również nawożenie nawozami organicznymi jest mało efektywne, gdyż w glebie o takim odczynie słabo rozwijają się mikroorganizmy glebowe, które są odpowiedzialne za mineralizację nawozu. Gleby kwaśne (o pH poniżej 5,5) wymagają wapnowania, które najlepiej stosować po zbiorze przedplonu, przed orką. Jako nawóz wapniowy doskonale sprawdzi się drobno zmielone wapno magnezowe.
Wymagania pokarmowe kukurydzy
Spośród wszystkich zbóż, wzrost produkcji kukurydzy jest najwyższy. Chociaż zaobserwowano tendencję wzrostową w zakresie obszaru, produkcji i produktywności kukurydzy, istnieje duża rozbieżność między osiągalnymi i rzeczywistymi plonami na poziomie gospodarstwa. W celu prawidłowego stosowania nawozów pod uprawę kukurydzy, konieczna jest znajomość jednostkowego pobrania składników pokarmowych przez rośliny, ocenionego na podstawie ich zawartości w zebranych plonach. Przyjmuje się, że kukurydza kiszonkowa na wytworzenie 1 tony zielonki pobiera: 3,9 kg N, 2,0 kg P₂O₅, 4,0 kg K₂O oraz 0,8 kg MgO. Z kolei na wyprodukowanie 1 tony ziarna (wraz ze słomą) zużywa: 20-26 kg N, 10-12 kg P₂O₅, 20-24 kg K₂O oraz 4-7 kg MgO, 7-10 kg CaO i 3-4 kg S.
Potrzeby pokarmowe kukurydzy na wyprodukowanie 1 tony ziarna i słomy kształtuje relacja plonów ziarna do słomy. Standardowo przyjmuje się, że stosunek ziarna do słomy wynosi 1 : 1, jednak przy dużych plonach ziarna zwłaszcza u odmian wcześniejszych plony słomy są mniejsze (stosunek 1 : 0,8-0,9), dlatego przy spodziewanych dużych plonach ziarna można do określenia dawki nawozowej przyjąć zmniejszone jednostkowe pobieranie składników, a zwłaszcza azotu. Iloczyn przyjętych wielkości jednostkowego pobrania składników oraz wysokości oczekiwanego plonu określa wyjściowe zapotrzebowanie na składniki pokarmowe. Otrzymaną wartość należy skorygować uwzględniając zasobność i dostępność składników pokarmowych zawartych w glebie oraz rodzaj zastosowanego przedplonu.
Nawożenie organiczne
Kukurydza doskonale wykorzystuje każde nawożenie organiczne. Maksymalne pobieranie składników przez rośliny kukurydzy ma miejsce w II połowie czerwca i lipcu, kiedy rozkład materii organicznej w glebie jest najszybszy i uwalnia się najwięcej składników nawozowych. Jednocześnie dostarczona materia organiczna łagodzi niedobory wody, które często występują na początku lata. Nawożenie organiczne zwiększa również aktywność biologiczną gleby i ułatwia pobieranie składników pokarmowych, zwłaszcza w późniejszym okresie, co sprzyja rozwojowi kukurydzy. Recykling organicznych odpadów rolniczych, domowych i przemysłowych, poprzez kompostowanie i późniejsze wykorzystywanie do nawożenia upraw rolniczych pozytywnie wpływa na jakość gleby poprzez zwiększenie zawartości węgla organicznego (C) i składników odżywczych. Łączne stosowanie nawozów organicznych i mineralnych jest skutecznym podejściem do dalszego zwiększania żyzności gleby i plonów w porównaniu do stosowania wyłącznie nawozów organicznych lub mineralnych. Dlatego, pod kukurydze warto zastosować każdy rodzaj nawożenia organicznego, począwszy od słomy, poprzez nawozy zielone, aż po obornik, gnojowicę i inne nawozy naturalne. Nawożenie organiczne jest szczególnie ważne i efektywne na glebach lekkich, gdzie poprawia zasobność gleb w makro- i mikroelementy, a także zwiększa zapasy wody glebowej. W każdym przypadku zwiększa ono aktywność biologiczną gleby i ułatwia pobieranie składników, zwłaszcza w późniejszym okresie, co sprzyja rozwojowi kukurydzy.
Dawkę składników pokarmowych zawartych w oborniku czy gnojowicy należy zbilansować i dzięki temu, odpowiednio zmniejszyć planowane nawożenie mineralne. Ponieważ jednak wykorzystanie składników pokarmowych zawartych w nawozach organicznych jest niepełne, należy uwzględnić współczynniki wykorzystania, które w przypadku azotu wynoszą 50-70% w zależności od terminu aplikacji i rodzaju nawozu. Nawożąc kukurydzę pełną dawką obornika, można obniżyć nawożenie mineralne o 20-40 kg, a pozostałą część uzupełnić nawozami mineralnymi. Gnojowica jest najczęściej wykorzystywanym nawozem naturalnym pod kukurydzę w dużych gospodarstwach. Dzięki możliwości jej kilkukrotnego zastosowania można prawie w pełni pokryć potrzeby nawozowe kukurydzy, co znakomicie poprawia opłacalność uprawy. Jednak wartość nawozowa gnojowicy jest bardzo zróżnicowana, w zależności od gatunku zwierząt, sposobu przechowywania, a także terminu stosowania. Ponadto liczyć się trzeba z ograniczeniami środowiskowymi, stąd konieczne jest poprawne obliczenie jej dawki. Podobnie, choć nieco lepsze od gnojowicy właściwości nawozowe ma poferment z biogazowni, zwany tez gnojowicą biogazową. Gnojowice lub poferment można stosować kilkukrotnie, ale najlepiej wykorzystywane są dawki przedsiewne i w trakcie wegetacji kukurydzy.
Składniki odżywcze
Rośliny uprawne w cyklu życiowym wymagają 17 składników odżywczych. Składniki te dzielą się na makroelementy takie jak: węgiel, wodór, tlen, azot, fosfor, potas, wapń, magnez i siarka oraz mikroelementy, do których zalicza się: cynk, miedź, żelazo, mangan, bor, molibden, chlor i nikiel. Niektórzy wskazują ponadto na niezbędność takich pierwiastków jak krzem, sód, wanad i kobalt. Z całkowitej masy składników pokarmowych wprowadzonych wraz z zastosowanym nawozem tylko część jest efektywnie wykorzystywana przez rośliny, a efektywność ich przyswajania jest różna w zależności od pierwiastka. W prawidłowym odżywieniu roślin w większych ilościach wymagane są makroskładniki w porównaniu do mikroelementów. Jednak z punktu widzenia niezbędności wszystkie wymienione składniki odżywcze, zarówno makro jak i mikroelementy są równie ważne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin. Tlen, wodór i węgiel dostarczane są do rośliny z powietrzem i wodą, stąd nie ma konieczności aplikowania ich w formie zewnętrznej. Pozostałe składniki powinny być dostarczone w formie nawozu w odpowiedniej proporcji i ilości w celu zapewnienia optymalnego wzrostu rośliny. 
Azot
Azot pobierany jest przez rośliny kukurydzy przez cały okres wegetacji. W początkowym okresie rozwoju pobranie tego składnika jest niewielkie i silnie ograniczane przez niskie temperatury. Dlatego, dobre efekty przynosi zastosowanie nawet niewielkiej dawki w pobliżu kiełkujących ziaren (w formie nawożenia rzędowego). Azot pobierany jest najintensywniej w fazie w fazie dynamicznego wzrostu (od fazy 6-8 liści do końca kwitnienia), kiedy pobrane zostaje 75-80% ogólnej ilości azotu. W okresie tym, dzięki wyższym temperaturom i przy dobrym uwilgotnieniu, bardzo intensywnie uwalniany jest azot z materii organicznej gleby i (obok azotu z nawozów mineralnych) wykorzystywany przez kukurydzę. Dzienne pobranie w tej fazie może wynosić nawet 5 kg N ∙ ha-¹. Później, w okresie nalewania ziarna i dojrzewania, plon w dużym stopniu tworzony jest ze składników relokowanych z innych części rośliny. Pobieranie azotu w tej fazie maleje, a jego ilość akumulowana w ziarnie pochodzi w 60% z łodyg i liści.
Do zoptymalizowania dawki azotu i zapewnienia wysokiej jego efektywności, oprócz oszacowania plonu i wartości jednostkowego pobierania N, konieczne jest określenie ilości dostępnego azotu zawartego w glebie. Ilość ta może być bardzo różna i mieścić się w zakresie 30-120 kg N ∙ ha-¹, w zależności od przedplonu, klasy gleby i stosowanej agrotechniki. Na glebach słabszych i po przedplonie zbożowym nie przekracza ona zwykle 50 kg N ∙ ha-¹. Aby najdokładniej oszacować ilość azotu w glebie, najlepiej jest zlecić wykonanie badań na zawartość azotu mineralnego (Nmin). W analizie oznaczyć należy sumaryczną ilość N-NO₃ i N-NH₄ w warstwie gleby 0-60 cm, a jeszcze lepiej w warstwie 0-90 cm. Rutynowo próbkę gleby na zawartość Nmin pobiera się końcem marca, jednak w przypadku kukurydzy, której siew przypada stosunkowo późno, bardziej wiarygodne wyniki daje pobranie próbek w pierwszej połowie maja, kiedy to z racji mineralizacji azotu glebowego wyniki analiz mogą być nawet 30-40% wyższe. W nawożeniu kukurydzy polecane są nawozy wolniej działające takie jak mocznik, a na glebach o uregulowanym pH siarczan amonu. Przy niskich temperaturach uwalnianie azotu z mocznika trwa stosunkowo długo. Duże nadzieje wiąże się również z nową generacją nawozów, które dzięki powolnemu uwalnianiu azotu dostarczają go roślinie w okresie największych potrzeb.
Nawozy azotowe pod kukurydzę na glebach o dużym kompleksie sorpcyjnym mogą być stosowane w całości przed siewem. Jednak poprzez odpowiednie podzielenie dawki N na: nawożenie przedsiewne, startowe i pogłówne (w fazie 6-8 liści) można poprawić efektywność jego działania i ograniczyć niebezpieczeństwo wymywania do wód gruntowych. Nawożenie pogłówne mocznikiem, ze względu na możliwość poparzenia roślin, należy stosować dość wcześnie (do maksymalnej wysokości roślin wynoszącej 15-20 cm) lub ewentualnie później – w międzyrzędzia z użyciem aplikatorów. Kukurydzę można też pogłównie nawozić roztworem RSM, rozlewając go w międzyrzędzia, tak by nie poparzyć roślin. RSM najlepiej stosować dwukrotnie: w fazie 4-5 liści oraz 8-10 liści kukurydzy. Należy jednocześnie pamiętać o negatywnych skutkach przenawożenia azotem, do których zaliczyć można opóźnienie dojrzewania, nadmierny rozwój części wegetatywnych kosztem wysokiej jakości, pogorszeniem stabilności roślin, stratami azotu na skutek wymycia. Niedostateczna ilość azotu przy osiągnięciu przez kukurydzę wysokości 20 cm powoduje zmniejszenie liczby rzędów ziarna w zawiązku kłosowym, a tym samym wpływa na obniżenie ostatecznego plonu ziarna Niedożywienie roślin azotem przed stadium 6-8 liści prowadzi do nieodwracalnego zmniejszenia liczby kłosów i potencjalnych ziarniaków nawet o 30%.
Fosfor i potas
Przyjmuje się, że początkowa faza wzrostu (4-5 liści) jest ważna dla wzrostu i rozwoju kukurydzy. Na tym etapie rozwoju jest bardzo wrażliwa na niedobór fosforu, którego pobieranie zależy od stężenia jonów ortofosforanowych w roztworze glebowym oraz od temperatury i podaży pozostałych pierwiastków. Fosfor jako składnik pokarmowy jest kluczowy w procesach energetycznych rośliny, a w synergii z cynkiem bezpośrednio wpływa na silny wzrost i rozwój korzeni. Na tym etapie rozwoju fosfor warunkuje tempo wzrostu systemu korzeniowego, a tym samym zdolność rośliny do pobierania wody i składników pokarmowych z gleby. Niewystarczająca ilość dostępnego fosforu może spowodować zmniejszenie wydajności w zakresie od 10 do 15% w porównaniu do rezultatu maksymalnego. Nawożenie fosforem może zwiększyć plon ziarna kukurydzy, ale z drugiej strony nadmierne stosowanie tego składnika zwykle nie powoduje dodatkowego wzrostu plonów. Poza brakiem efektu wzrostu plonów nadmierne nawożenie fosforowe może negatywnie wpłynąć na stan środowiska naturalnego oraz przyczyniać się do powstawania niedoborów mikroelementów w roślinach kukurydzy. Wpływ fosforu oraz potasu na plon wynika głównie z funkcji tych pierwiastków w ograniczaniu skutków stresu biotycznego i abiotycznego. Odpowiednio odżywione rośliny lepiej znoszą niedobory wody, niskie temperatury i są mniej podatne na infekcje patogenami. Szczególnie groźny jest niedobór fosforu w fazie rozwoju początkowego. Podczas chłodów wiosennych kukurydzę ma ograniczone możliwości pobrania fosforu, a objawami tego niedoboru są: purpurowo-czerwonawe przebarwienia liści, zahamowanie wzrostu i karłowaty wygląd roślin. Problem ten w dużym stopniu można rozwiązać poprzez zwiększenie stężenia fosforu w roztworze glebowym, na przykład przez aplikację nawozu w pobliżu wysiewanego ziarna. Warunek ten spełnia rzędowe nawożenie nawozem fosforowo-azotowym równocześnie z siewem nasion – nawożenie startowe. Przez wysiew fosforanu amonu (DAP 18/46) w dawce 100-200 kg ∙ ha-¹ aplikuje się całą dawkę fosforu i pewną ilość azotu w formie amonowej (N-NH₄), co zwiększa rozpuszczalność oraz dostępność fosforu, a także pobieranie azotu. Na glebach o dobrej zasobności, sposobem startowym wysiewać można również nawozy wieloskładnikowe NPK, co umożliwia realizację całego nawożenia fosforowo-potasowego za jednym przejazdem, razem z siewem. 
Ocena zawartości potasu w roślinach jest kluczowym czynnikiem w efektywnym gospodarowaniu tym pierwiastkiem i stanowi uzupełnienie badań gleby. Zawartość potasu w organach kukurydzy jest istotnie zależna od systemu uprawy i techniki stosowania tego składnika. Kukurydza jest rośliną bardzo wrażliwą na podaż potasu, szczególnie w okresie od 5-6 liści do kwitnienia. Odpowiednie odżywienie roślin w krytycznej fazie wzrostu skutkuje zmniejszeniem ryzyka wylegania, wyższą liczbą ziaren w kłosie, wyższą masą ziarniaków, równomiernym dojrzewaniem i mniejszą zawartością wody w okresie dojrzewania. Potas nie jest składnikiem budulcowym, ale odgrywa w roślinie ważną rolę – regulując gospodarkę wodną. Przy dostatku potasu, dzięki większej sile osmotycznej w komórkach, rośliny kukurydzy mają większą tolerancję na chłody i lepiej sterują pracą aparatów szparkowych, co pozwala zmniejszyć transpiracje. Potas odgrywa także istotną rolę w tworzeniu i gromadzeniu węglowodanów. Dostatek węglowodanów wzmacnia proces tworzenia tkanek mechanicznych, co zwiększa odporność roślin na wylęganie oraz tolerancję na ataki chorób i szkodników. Dobrze zaopatrzona w potas kukurydza efektywniej pobiera i przetwarza azot, a także charakteryzuje się wyższą odpornością na suszę. Przy niedoborze potasu szczytowe i brzeżne partie liści zasychają (zwłaszcza w dolnej części rośliny), a podczas suszy szybko występuje charakterystyczne zwijanie liści. Potas najintensywniej pobierany jest w czerwcu i lipcu – w fazie szybkiego wzrostu kukurydzy. W późniejszym okresie jego pobieranie zanika, a do rosnących organów transportowany jest ze starszych części rośliny. Gromadzony jest głównie w łodydze oraz liściach i dlatego w większych ilościach pobierany jest przez odmiany wytwarzające wysoką łodygę. W większości pozostaje on w resztkach pożniwnych, stąd w przypadku uprawy kukurydzy w stanowisku z przyoraną słomą kukurydzy (lub słomą innych roślin) potrzeby nawożenia potasem są mniejsze. Zbiór całych roślin kukurydzy na kiszonkę lub wykorzystanie słomy na cele energetyczne zwiększa zapotrzebowanie na potas w następnym roku.
Dawkę fosforu i potasu można obliczyć, mnożąc plon przez jednostkowe pobranie P₂O₅ i K₂O, uwzględniając poprawki na zasobność gleby. Przy średniej zasobności gleby poprawki tej nie wprowadza się. W przypadku wysokiej zasobności wyliczoną dawkę można zmniejszyć o połowę, a przy bardzo wysokiej zrezygnować z nawożenia. Jeśli analiza glebowa wykazuje niską zasobność w fosfor lub potas, to dawkę P₂O₅ należy zwiększyć o 40 kg, a dawkę K₂O – na glebach lżejszych o 25 kg, a na glebach cięższych o 50 kg. W przypadku bardzo niskiej zasobności wskazane jest zwiększyć dawkę P₂O₅ o 80-100 kg, a K₂O o 50-100 kg.
Nawozy fosforowe i potasowe standardowo zaleca się w całości stosować jesienią, przed orką zimową. Jeśli uprawiamy kukurydzę w plonie wtórnym, należy wysiać je w całości już przed siewem międzyplonu ozimego. Jeśli jednak dysponujemy siewnikiem z urządzeniem do nawożenia startowego, całą dawkę fosforu najlepiej zastosować wiosną razem z siewem. Na glebach słabych, ze względu na niebezpieczeństwo wymycia potasu, jego dawkę wskazane jest podzielić – połowę stosować jesienią, a drugą część pogłównie w fazie kilku liści kukurydzy.
Magnez i siarka
Magnez i siarka biorą udział w fotosyntezie oraz wielu procesach fizjologicznych związanych z przemianą tłuszczy, białek i węglowodanów. Oprócz specyficznych funkcji fizjologicznych w roślinie, oba pierwiastki odgrywają ważną rolę w metabolizmie azotu. Zasobność polskich gleb w dostępny magnez nie jest wysoka. Około 50% gleb wykazuje niedobór tego składnika.
Kukurydza wykazuje również bardzo duże zapotrzebowanie na siarkę. Wyraźne niedobory tego składnika występują rzadziej niż magnezu, ale na lekkich i zakwaszonych glebach stwierdza się często braki obu pierwiastków. Należy podkreślić, że efektywne pobieranie azotu i przetworzenie na plon ziarna możliwe jest tylko przy dobrym zaopatrzeniu roślin kukurydzy w magnez i siarkę oraz wapń. Przyczyny niedoboru wapnia i magnezu w roślinach mogą być złożone i wynikać zarówno z niedoboru składników gleby, jej kwaśnego odczynu, nadmiaru innych kationów, jak i zakłócenia pobierania pierwiastków i ich translokacji w roślinie w okresie rozwojowym. Z danych literaturowych wynika, że intensywne nawożenie potasem może niekiedy wpływać na zawartość nie tylko tego pierwiastka, ale także innych składników w plonach roślin uprawnych, powodując ich nadmierne lub niewystarczające stężenie, zwłaszcza w odniesieniu do wapnia i magnezu.
Pod uprawę kukurydzy należy przeznaczyć pola o przynajmniej średniej zasobności w przyswajalny magnez. Nawożenie obornikiem czy gnojowicą zapewnia wtedy uzupełnienie niedoborów magnezu, co jest istotne szczególnie na glebach lekkich. Przy braku nawożenia naturalnego, w zależności od zasobności gleby, wskazane jest dostarczenie 20-60 kg MgO w postaci nawozów mineralnych. Nawożenie siarką w przeciętnych warunkach glebowych i bez stosowania nawozów organicznych powinno wynosić 15-20% wysokości dawki azotu, tj. w przybliżeniu 20-30 kg S ∙ ha-¹. Magnez i siarkę stosuje się najczęściej dobierając odpowiednio nawozy NPK lub nawozy wapniowe zawierającej jeden z tych składników (np. kizeryt czy dolomit). Można je także dostarczać w sposób dolistny. Dokarmianie dolistne nie poprawi zasobności gleb w te składniki i z reguły ma charakter uzupełniający bieżące braki. Nawożenie dolistne Mg i S traktować należy raczej jako zabiegi uzupełniające ukryte braki tych składników co często występuje na wysoko plonujących plantacjach. Należy zauważyć, że zaletą nawożenia dolistnego jest możliwość dołączenia innych składników pokarmowych. Można więc włączyć stosowanie magnezu i siarki z główną dawka azotu lub zastosowaniem ważnych mikroelementów, jakimi są cynk i bor.
Mikroelementy
Spośród mikroelementów za najważniejsze do rozwoju i plonowania kukurydzy uważane są cynk i bor. Cynk odgrywa istotną rolę jako katalizator w metabolizmie fotosyntezy oraz odpowiada za gospodarkę azotem w roślinie. Jego znaczenie jest często niedoceniane, ponieważ na stanowiskach bogatych w azot mineralny lub przenawożonych azotem efekty działania cynku są słabo widoczne. Bor pełni w kukurydzy szereg ważnych funkcji metabolicznych. Jego obecność kształtuje m.in. wigor łagiewki pyłkowej, a więc ma decydujący wpływ na wytwarzanie ziarniaków. Braki wody w okresie kwitnienia osłabiają pyłek, ale także utrudniają pobieranie boru, co łącznie wpływa na pogorszenie zaziarnienia kolb, niewyrównanie rzędów ziarna i jego wielkości. Im bardziej zaburzona homeostaza żywieniowa, tym większa rola analizowanych składników w kształtowaniu plonu. Sód, podobnie jak krzem zaliczany jest do pierwiastków korzystnie wpływających na przebieg procesów życiowych roślin. Może zastępować niektóre funkcje potasu związane z osmoregulacją komórek oraz aktywacją niektórych enzymów. Dzięki temu możliwe jest zmniejszenie nawożenia roślin potasem.
Niedobór lub występowanie składnika odżywczego w formie trudno rozpuszczalnej staje się przyczyną stresu i ma wpływ na zaburzenia metabolizmu rośliny, co uniemożliwia pełne wykorzystanie potencjału plonowania. Do takiej sytuacji często dochodzi w wypadku mikroelementów metalicznych (Fe, Cu, Zn, Mn). Składniki te są często wiązane niewymiennie przez cząstki gleby i stają się trudno dostępne dla roślin. Pobieranie tych mikroelementów przez rośliny umożliwiają nawozy dolistne w postaci chelatów mikroelementowych. Pierwsze objawy niedoboru składników pokarmowych na roślinach pojawiają się początkowo na młodszych lub górnych częściach rośliny. Na starszych liściach objawy nie występują w dużym nasileniu ze względu na to, że nieruchome składniki (wapń, bor, miedź, żelazo, mangan, molibden) nie przemieszczają się ze starszych do młodszych części rośliny.
Biostymulatory
W ostatnich dziesięcioleciach zaobserwować można również zwiększone zainteresowanie stosowaniem wzbogacanych nawozów w celu stymulowania plonów roślin. Szczególne zainteresowanie wzbudziły dodatki biostymulujące, w tym: substancje humusowe, wyciągi z wodorostów oraz produkty zawierające aminokwasy. Substancje humusowe i ekstrakty z wodorostów zawierają roślinne hormony wzrostu, takie jak auksyny i gibereliny. Ponieważ na rośliny oddziałują niewielkie ilości roślinnych hormonów wzrostu, substancje te już w niewielkich ilościach wpływają na wzrost roślin. Biostymulanty na bazie aminokwasów powstają na drodze syntezy chemicznej z białek roślinnych, takich jak algi, kukurydza czy soja. Innym źródłem jest chemiczna lub enzymatyczna hydroliza zwierząt lub białek roślinnych.
Zawartość poszczególnych składników zmienia się wraz z wiekiem rośliny, stąd też zależności między składnikami, które dostarczają więcej informacji o stanie fizjologicznym roślin, są bardziej przydatne do celów diagnostycznych. Dlatego, aby osiągnąć zakładany plon ziarna, należy dążyć do zwiększenia zawartości pierwiastków w roślinie powyżej wartości krytycznej. Wśród czynników ograniczających wielkość możliwych plonów najczęściej spotyka się brak wody oraz nieprawidłowo dobrane nawożenie mineralne w stosunku do potrzeb pokarmowych roślin. Niedostosowanie systemu nawożenia do potrzeb ilościowych, a zwłaszcza dynamiki pobierania składników mineralnych przez rośliny rosnące w gruncie, jest przyczyną zaburzeń w funkcjonowaniu poszczególnych składników, ich niskiego wykorzystania przez roślinę oraz wzrostu ryzyka wystąpienia zanieczyszczenia środowiska. Dlatego niezbędna jest wiedza na temat efektywności poszczególnych składników przy kontrolowaniu plonu.