Archiwum

Wojciech Neja

Zakład Hodowli Bydła, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

Bydło należące do przeżuwaczy, charakteryzuje się wielokomorowym żołądkiem, w skład którego wchodzą: żwacz, czepiec, księgi i trawieniec. Dlatego podstawowym celem odchowu cieląt powinna być jak najszybsza zmiana cielęcia nieprzeżuwającego w przeżuwacza.

Analizując rozwój żołądka u bydła stwierdzamy, że po urodzeniu żwacz i czepiec stanowią 33%, a księgi i trawieniec 67%, w trzecim miesiącu życia te proporcje się odwracają, a w 18 miesiącu żwacz stanowi 80%, czepiec 5%, księgi 7%, a trawieniec 8% objętości. Ten ostatni uważany jest za żołądek właściwy, z rozwiniętą częścią gruczołową produkującą sok żołądkowy, dlatego w swej funkcji nie różni się od żołądka prostego zwierząt wszystko- i mięsożernych.

Czynność trawieńca wpływa na stopień wykorzystania produktów podanych w paszy oraz tych, które powstały w żwaczu. W normalnym położeniu trawieniec znajduje się w dolnej części jamy brzusznej, ponad linią środkową brzucha. Specyficznym schorzeniem trawieńca jest jego przemieszczenie. Dostępna literatura podaje, że szczególną predyspozycją do przemieszczeń charakteryzuje się rasa holsztyńsko- fryzyjska. W oborach utrzymujących bydło hf, w krajach Europy Zachodniej odsetek chorujących krów waha się od 1,4 do 9%.W USA w 61 stadach wysokoprodukcyjnych krów mlecznych przemieszczenie trawieńca stanowi średnio 3,3%przy zakresie 0-14%. W 90% przemieszczenie trawieńca ma miejsce w okresie od tygodnia przed porodem do 3 tygodni po porodzie. Pomimo tego, że przemieszczenie trawieńca dotyczy głównie krów mlecznych, to stwierdzano przypadki tej choroby również u cieląt.

Trawieniec ulegając przemieszczeniu najczęściej zmienia swoje położenie w lewo, między boczną ścianę brzucha, a worek żwaczowy (80–90% wszystkich przypadków) lub w prawo. Pomimo że prawostronne przemieszczenie występuje około 7 razy rzadziej niż lewostronne, to utrzymanie przy życiu takiej krowy jest trudniejsze. Powodem może być występujący często razem z przemieszczeniem skręt trawieńca, prowadzący do bardzo dużych zaburzeń w krążeniu. Czynniki wywołujące przemieszczenie nie są jeszcze dokładnie poznane. Przyjmuje się, że sprzyja temu skarmianie dużej ilości paszy treściwej, przy niskim udziale w dawce paszy objętościowej. Prowadzi to do rozchwiania proporcji lotnych kwasów tłuszczowych. Zbyt dużo kwasu masłowego osłabia perystaltykę przedżołądków i trawieńca. Taka sytuacja sprzyja przenikaniu do trawieńca niedostatecznie przefermentowanej treści pokarmowej ze żwacza, a także na skutek obniżenia napięcia mięśni trawieńca gromadzenie się w nim gazów.

Nadmierna ilość gazów i treści żwaczowej powoduje rozciągnięcie trawieńca, a w konsekwencji jego przemieszczenie. U ciężarnych krów przemieszczenie może być również związane z uciskiem macicy na trawieniec, a w przypadku buhajów ze wzmożonym działaniem tłoczni brzusznej.

Co jeszcze może sprzyjać przemieszczeniu trawieńca?

Z danych literaturowych wynika, że może to być brak aklimatyzacji zwierząt np. podczas zasiedlania obór podczas prac wykończeniowych, kiedy zwierzęta pobierają mniej paszy ze względu na ciągły zgiełk związany z pracami budowlanymi. Ponadto wprowadzanie pierwiastek do licznej pierwszej grupy zaraz po porodzie. W wyniku osłabienia takie krowy nie potrafią znaleźć swojego miejsca w grupie, co powoduje, że jedzą na końcu, najczęściej przebrany TMR z małą ilością pasz treściwych. Przemieszczeniom trawieńca sprzyja również wprowadzenie pierwiastek z pastwiska do obory z betonową lub rusztową posadzką. Zwierzęta potrzebują trochę czasu na naukę chodzenia po twardym podłożu. Zanim zwierzęta przyzwyczają się do chodzenia po twardym podłożu pobierają mało paszy, ponieważ wolą leżeć w zaścielonych stanowiskach. Dużym błędem jest zasuszanie krów ze schorzeniami nóg. Kulejąc zwierzę nie będzie stało przy stole paszowym i pobierało paszę, dlatego duży deficyt energii i pusty przewód pokarmowy może prowadzić do przemieszczenia trawieńca. Stąd zaleca się przed zasuszeniem zweryfikowanie stanu racic i ewentualną korekcję i leczenie. Poważnym błędem jest duże zagęszczenie zwierząt i utrudniony dostęp do zbyt krótkiego stołu paszowego. W takich sytuacjach najsłabsze osobniki nie mają prawie dostępu do jedzenia. Podchodzą do stołu jako ostatnie, wracają z doju jako ostatnie i muszą czekać aż zwolni się miejsce przy stole paszowym.

Wzrost konkurencji w trakcie pobierania paszy może zmniejszyć spożycie lub zwiększyć szybkość jej pobierania, co może być przyczyną problemów metabolicznych, takich jak przemieszczenie trawieńca i kwasica żwacza. Powstawanie przemieszczenia trawieńca wiąże się również ze zbyt długimi przerwami między podawaniem paszy. Sprzyja temu zbyt długi dój, długie przepędy, długie oczekiwanie na podanie paszy, usuwanie obornika. Latem zagrzewanie się paszy wpływa na zmniejszenie jej pobrania. Za przyczynę występowania przemieszczenie trawieńca uznaje się również zbytnie otłuszczenie krów, ze słabym apetytem przed wycieleniem. Przemieszczeniu może sprzyjać również zadawanie złej jakości i zimnej kiszonki czy wysłodków buraczanych oraz picie zbyt zimnej wody. Ponadto, trudne, bliźniacze porody zwiększają ryzyko tej choroby 4- lub 5-krotnie.

Objawy zdradzające przemieszczenie trawieńca są mało jednorodne i zależą od stopnia zaawansowania procesu chorobowego

Do wczesnych oznak lewostronnego przemieszczenia należą: spadek produkcji mleka oraz niestrawność. U chorych krów obserwuje się również zmienny apetyt, apatię, osłabione ruchy żwacza, częściowy lub całkowity brak przeżuwania. Kał chorych sztuk jest konsystencji mazistej, niekiedy z domieszką krwi. Powłoki brzuszne mogą być lekko napięte.

Przy przemieszczeniu lewostronnym lewa dolna część brzucha może być bardziej uwypuklona niż prawa, przy prawostronnym odwrotnie. Chore zwierzęta częściej leżą. W przypadku prawostronnego przemieszczenia objawy są bardziej zaznaczone. Występują bóle kolkowe, stękanie, pokładanie się, natomiast apetyt i przeżuwanie nie są całkowicie zahamowane. W obu odmianach omawianej jednostki chorobowej ostukując wysklepiony prawy lub lewy dół głodowy, powinien być słyszalny metaliczny długi odgłos. Do zmian anatomopatologicznych zalicza się powiększenie i przekrwienie trawieńca oraz zmiany zapalne i martwicowe przy skręcie.

Jak leczyć?

Niezależnie od tego, z jakim rodzajem przemieszczenia mamy do czynienia, lekarz weterynarii powinien szybko podjąć decyzję o metodzie leczenia. Przy prawostronnym przemieszczeniu trawieńca stosuje się operacyjny zabieg laparotomii w celu jego repozycji. Lewostronne przemieszczenie można leczyć metodą zachowawczą, bez otwierania powłok brzusznych, polegającą na ucisku dłonią okolic, gdzie znajduje się trawieniec, przy jednoczesnym przetaczaniu położonej na lewym boku krowy w prawo. Metoda ta stosowana jest przy nieznacznym i średnim stopniu powiększenia trawieńca. Jeśli metoda zachowawcza nie przynosi rezultatu, to za skuteczne leczenie należy uznać zabieg operacyjny. Również transport zwierząt po nierównej drodze może spowodować ustąpienie objawów chorobowych.

Jak zapobiegać?

Znając przyczyny powstawania przemieszczenia trawieńca, należy zastanowić się nad ich zapobieganiem. Po pierwsze należy z żywienia wyeliminować pasze niezadowalającej jakości czyli złe kiszonki oraz siano. Krowy powinny dostawać prawidłowo zbilansowaną dawkę pokarmową o właściwej proporcji paszy objętościowej do treściwej. Włókna surowego nie powinno być mniej niż 18-20% w całej suchej masie paszy. Zadawana pasza musi się charakteryzować prawidłową strukturą, należy unikać nadmiernego rozdrobnienia paszy, bowiem pogorszenie struktury prowadzi do złego funkcjonowania i wypełnienia żwacza, gorszej jego motoryki, a w konsekwencji przemieszczenia trawieńca. Zmiana dawki pokarmowej nie powinna być gwałtowna. Pozwólmy florze bakteryjnej, przez co najmniej 14 dni, dostosować się do nowych pasz, aby nie zmniejszać drastycznie efektywności przemian w żwaczu.

Na kilka dni przed porodem krowy powinny otrzymywać na pierwszy odpas możliwie dużo paszy objętościowej. Również w okresie poporodowymi okołoporodowym zapewnienie 8-10 kg dobrego siana dziennie zapewni lepsze wypełnienie żwacza, prawidłową stymulację motoryki przedżołądków oraz trawieńca.

Zdaniem dr Zbigniewa Lacha po porodzie powinniśmy podać krowie do picia 50 l ciepłej wody z odpowiednimi do tych celów preparatami. Taka ilość płynu powinna dostatecznie zapewnić wypełnienie żwacza tak, aby to on, a nie trawieniec, wypełnił pustkę po macicy z cielęciem.

Obok profilaktyki opartej na prawidłowym żywieniu, pamiętajmy o zapewnieniu krowom ruchu oraz o ograniczeniu czynników stresogennych związanych z: transportem, zmianą stanowiska lub grupy technologicznej, niedostateczną ilością miejsca przy żłobie, zbyt wysoką temperaturą w oborze, korekcją racic i zabiegami weterynaryjnymi.

Piśmiennictwo u autora