Archiwum

Ryszard Kujawiak^1,2 Michał Palicki²

¹ Sano – Nowoczesne Żywienie Zwierząt, Sękowo, ² Sano Agrar Institut, Lubiń

Hodowcy, żywieniowcy, również lekarze weterynarii najczęściej obawiają się nadmiaru potasu w dawce dla krów. I słusznie, bo czasami tak rzeczywiście jest, a nadmiar potasu jest szkodliwy. Przy zbyt małym pobraniu paszy i występowaniu chorób układu pokarmowego obserwuje się u krów również deficyt potasu. W takich przypadkach niedobór powinien być uzupełniony poprzez dodatek odpowiednich preparatów zawierających potas.

                Powszechnie uważa się, że nawożenie roślin uprawnych nawozami NPK powoduje, że w dawkach dla krów znajduje się wystarczająca, a czasami nawet nadmierna ilość potasu i w związku z tym nie ma potrzeby jego uzupełniania. Szczególnie, że potas cechuje się wysoką przyswajalnością, co sprzyja jego większej dostępności w organizmie. Dlatego częściej zwracamy uwagę na nadmiar potasu w dawkach dla krów zasuszonych, niż na jego brak w dawkach dla krów w okresie laktacji. Potas obok sodu jest kationem powodującym niekorzystną zmianę bilansu kationowo-anionowego (DCAD-Dietery Cation Anionic Difference) u krów zasuszonych i w związku z tym musi być neutralizowany solami anionowymi. Okazuje się, że w niektórych sytuacjach krowy, zwłaszcza na początku laktacji, wykazują również niedobór potasu. Przy pobraniu mniejszych ilości paszy spowodowanym najczęściej różnymi zaburzeniami zdrowotnymi pojawia się deficyt potasu, który powinien być uzupełniony poprzez dodatkową suplementację. Zapobiegawczo preparatami podawanymi drogą doustną lub jako wlewy dożwaczowe, leczniczo również dożylnie.

Znaczenie potasu

                Potas pełni wiele niezwykle ważnych funkcji fizjologicznych w organizmie, podobnych do sodu. W komórkach zwierzęcych potas jest głównym kationem płynu wewnątrzkomórkowego, reguluje gospodarkę wodną, objętość komórek, wewnątrzkomórkowe ciśnienie osmotyczne, wpływa na równowagę kwasowo-zasadową. Potas jest też niezbędny dla kurczliwości mięśni szkieletowych, gładkich oraz mięśnia sercowego. Potas występuje także w kościach, soku trzustkowym i jelitowym. Ponieważ u krów nie występuje specyficzna regulacja hormonalna zawartości potasu w organizmie, jak to ma miejsce przy innych pierwiastkach, jak na przykład w przypadku wapnia, więc jego poziom zależy głównie od zawartości i przyswajania z dawki. Wchłanianie potasu może odbywać się w całym przewodzie pokarmowym i wraz ze wzrostem ilości potasu w dawce może przekraczać nawet 90%. Około 13% pochodzącego z paszy potasu jest wydalane u krów mlecznych w okresie laktacji wraz z mlekiem. Rzadko zdajemy sobie sprawę z tego, że potas jest głównym pierwiastkiem występującym w mleku, które zawiera go więcej niż wapnia. Stąd wraz z wydajnością krów wzrasta zapotrzebowanie na potas.

Zapotrzebowanie krów na potas

                Najmniej potasu potrzebują krowy zasuszone, dla których zawartość potasu ze względu na konieczność zmiany bilansu kationowo-anionowego dawki należy ograniczyć do 1-1,2%. Stąd w żywieniu krów zasuszonych nie należy stosować dużych ilości pasz bogatych w potas, takich jak okopowe, lucerna, kiszonki z traw, melasa, wysłodki buraczane. Podobnie należy ograniczyć pasze bogate w sód, a w żadnym wypadku nie powinno się stosować lizawek, gdyż narażają one krowy na zbyt duże, niekontrolowane pobranie sodu. Aby zmienić bilans kationowo-anionowy dawki, powinno się krowom zasuszonym dodatkowo podawać specjalne premiksy lub koncentraty zawierające sole anionowe. Większa ilość potasu w paszach powoduje wzrost różnicy kationowo-anionowej DCAD powyżej 100 meq/kg, co zwiększa ryzyko zalegania i porażenia poporodowego. Aby tego uniknąć stosuje się odpowiednie ilości soli anionowych, tak aby różnica pomiędzy kationami i anionami była mniejsza niż 100 meq/kg. Krowy w laktacji, aby pokryć potrzeby fizjologiczne i zrównoważyć potas wydalany z mlekiem, mają wyższe zapotrzebowanie na potas, którego zawartość w suchej masie dawki powinna wynosić ok. 1,5%. Bilans kationowo-anionowy (DCAD) dla krów w laktacji powinien przekraczać 200 meq/kg s.m., a latem nawet 300 meq/kg s.m., gdyż stres cieplny i wysoka produkcja mleka zwiększają zapotrzebowanie na potas.

Nadmiar potasu

                Nadmiar potasu, powyżej 3% w suchej masie dawki, jest szkodliwy, ponieważ wywołuje zaburzenia we wchłanianiu i przemianie innych związków mineralnych, szczególnie sodu, wapnia i magnezu. Mimo, że nadmiar potasu jest lepiej tolerowany niż nadmiar sodu, to sprzyja jednak występowaniu tężyczki pastwiskowej i może wywoływać także biegunki, zwłaszcza przy skarmianiu dużych ilości pasz bogatych w ten składnik. Ze względu na antagonizmy miedzy pierwiastkami, należy zwrócić uwagę, aby przy dużej zawartości potasu w dawce, krowy miały do dyspozycji odpowiednią ilość wapnia, sodu i magnezu. Częste nawożenie pól gnojowicą bogatą w potas może znacząco zwiększyć zawartość potasu w paszach objętościowych.

Przyczyny niedoboru potasu

                Główną przyczyną niedoboru potasu u krów (hipokaliemia) jest brak apetytu i zmniejszone pobranie paszy. Niedobór potasu występuje na ogół przy innych chorobach, takich jak przemieszczenie trawieńca, biegunki, zwiększone wydzielanie przez nerki, zasadowica metaboliczna, hiperglikemia. Także podawanie insuliny, czy leczenie glikokortykoidami mogą być przyczyną osłabienia mięśniowego i zalegania. Również stany zapalne wymion (mastitis), zapalenie ściany macicy (metritis), zapalenie błony śluzowej macicy (endometritis) oraz ketoza, zarówno w postaci klinicznej, jak i subklinicznej są przyczyną niedoboru potasu. Dawka o dużej zawartości pasz treściwych może być przyczyną niedoboru potasu, gdyż zboża rzadko zawierają potas w ilości większej niż 0,5%. Dla porównania, trawy z reguły mają 1-4% potasu i w związku z tym stanowią jego główne źródło.

Objawy niedoboru potasu

                Przy lekkim niedoborze potasu nie ma żadnych objawów zewnętrznych lub mogą wystąpić objawy niespecyficzne. Przy dużym niedoborze widać wyraźne osłabienie mięśni, zwłaszcza kończyn tylnych, podobnie jak w przypadku botulizmu. Zwierzęta mogą być tak słabe, że przez 24 godziny zalegają i w ogóle nie wstają. W takim przypadku istnieje duże ryzyko zejścia śmiertelnego.

Wykrywanie niedoboru potasu

                Niedobór potasu diagnozuje lekarz za pomocą badania krwi, przy czym musi być ono wykonane w ciągu 3 godzin, gdyż w przeciwnym razie rozpadające się czerwone krwinki dają fałszywe wyniki. Zawartość potasu we krwi: 3,6-5,4 mEq/l – zawartość prawidłowa 2,5-3,5 mEq/l – lekki niedobór potasu <2,2 mEq/l – duży niedobór, zaleganie. W Sano Agrar Institut stwierdzono (Tab. 1), że aż u 90% niedomagających z różnych powodów krów występuje niedobór potasu.

Niedobór potasu jest bardzo groźny

                Niedobór potasu może być wynikiem zbyt małego pobrania potasu, zużycia przez organizm zapasów lub zwiększonego jego wydalania wraz z moczem i kałem. Z powodu braku regulacji hormonalnej zawartości potasu w organizmie krowy, aby utrzymać jego odpowiedni poziom, muszą stale pobierać potas wraz z paszą. Niedobór potasu wskutek jego wydalania z mlekiem w trakcie laktacji dodatkowo zostaje pogłębiony w przypadku ketozy, która powoduje mniejsze pobieranie paszy. Zaleganie z powodu niedoboru potasu obserwowane jest dopiero wtedy, gdy stężenie potasu spadnie poniżej 2,2 mEq/l. Im wcześniej będzie zauważony niedobór potasu, tym większe szanse na uratowanie krowy. Kiedy krowa już zalega z powodu niedoboru potasu, to jej szansa na wyzdrowienie wynosi jedynie 50%. Natomiast kiedy krowa zalega jeszcze następnego dnia po podaniu dużych dawek potasu, to są już niewielkie szanse na jej powrót do zdrowia. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda, kiedy mamy do czynienia z niedoborem potasu, a krowa jeszcze nie zalega. Wówczas po podaniu doustnym preparatu Stimudigest z potasem jest bardzo duże prawdopodobieństwo jej całkowitego powrotu do zdrowia.

Zapobieganie niedoborowi potasu

                Odpowiednia zawartość potasu w dawce pokarmowej pokrywa zapotrzebowanie krów i skutecznie zabezpiecza w przypadku zdrowych krów. Przy chorobach metabolicznych i przy mniejszym pobraniu paszy konieczne jest dodatkowe podanie potasu. Lekarze weterynarii dysponują odpowiednimi preparatami podawanymi dożylnie, ale jak wykazuje praktyka w Sano Agrar Institut (Tab. 2) niezwykle skuteczne i zupełnie wystarczające może być podawanie preparatu Stimudigest jako wlewu dożwaczowego.

Podsumowanie

                W zapobieganiu niedoborowi potasu należy zwrócić uwagę na krowy po wycieleniu, czy nie wykazują takich objawów jak drżenia, słabość mięśniowa, a w skrajnym przypadku zaleganie.

                Podawanie doustne lub za pomocą wlewu dożwaczowego krowom preparatów zawierających potas jest bardzo skuteczne w wyeliminowaniu niedoboru oraz w przeciwdziałaniu jego negatywnym skutkom. ■