Archiwum

Ryszard Kujawiak
Sano – Nowoczesne Żywienie Zwierząt

 

W dawce dla krów niezbędne są mikroelementy, które występują w paszach w niewielkich ilościach. Warto je uzupełniać, gdyż korzyści, które się uzyskuje, są niewspółmierne do ponoszonych nakładów.

 

                Dawka pokarmowa dla krów powinna pokrywać także zapotrzebowanie na mikroelementy, czyli żelazo, cynk, miedź, mangan, jod, selen. Pierwiastki te, mimo że występują w niewielkich ilościach (< 250 mg/kg s.m. paszy) to pełnią bardzo istotną rolę w procesach związanych ze wzrostem, rozwojem, reprodukcją oraz funkcjonowaniem układu odpornościowego.

                Niedobór mikroelementów prowadzi do obniżenia wydajności, osłabienia kości, spadku odporności, zaburzeń w rozrodzie, chorób racic oraz skóry. Skutki niedoborów, czy braków mikroelementów widoczne są dopiero po dłuższym czasie, a również ich uzupełnienie do właściwego poziomu wymaga długiego czasu. Powstałe wskutek niedoborów mikroelementów zmiany w organizmie są już często nieodwracalne, dlatego najlepiej zrobić wszystko, aby do nich nie dochodziło.

Pokrycie zapotrzebowania

                Pokrycie zapotrzebowania organizmu na mikroelementy zależy od ich zawartości w paszy oraz od ich przyswajalności, czyli od przekształcenia po strawieniu w taką formę, która może być bezpośrednio wykorzystana w procesach metabolicznych. Wpływ na wykorzystanie ma stan przewodu pokarmowego, pH treści pokarmowej, ilość i rodzaj obecnej w przewodzie pokarmowym mikroflory, stan odżywienia oraz stan zdrowotny i stres. W stresie znacznie wzrasta wydalanie wraz z moczem takich pierwiastków jak żelazo, cynk, miedź i selen. Składniki mineralne charakteryzują się różnym stopniem przyswajalności. Łatwo przyswajalny jest jod i kobalt, średnio cynk, miedź, molibden i selen, natomiast najsłabiej przyswajalne jest żelazo i mangan.

                W celu określenia stopnia zaopatrzenia organizmu w mikroelementy najczęściej analizowana jest ich zawartość we krwi, rzadziej w tkankach, czy we włosach. Badanie zawartości mikroelementów we krwi, a nie w paszy jest o tyle lepsze, że może się zdarzyć sytuacja, że w paszy związków mineralnych nie brakuje, a na skutek występujących między nimi interakcji, czy choroby, nie są one przez organizm przyswajane, co prowadzi do ich deficytu. Wraz ze wzrastającą wydajnością zwiększa się zapotrzebowanie krów na mikroelementy. Ponieważ ich niedobór powoduje szereg niekorzystnych i długotrwałych schorzeń oraz chorób, dlatego warto je uzupełnić. Zawsze lepiej mieć ich w dawce trochę więcej niż za mało.

Żelazo

                Większość żelaza w organizmie wchodzi w skład hemoglobiny występującej w krwinkach czerwonych. W czasie oddychania przedostający się z powietrzem tlen wiązany jest przez hemoglobinę i następnie jest transportowany do komórek, które bez niego obumierają. Żelazo jest także składnikiem enzymów biorących udział w metabolizmie energii i odpowiedzialnych za system odpornościowy.

                Zaopatrzenie w żelazo najlepiej określać za pomocą zawartości hemoglobiny w surowicy krwi, która powinna wynosić od 9 do 14 g/dl.

                Niedobór żelaza prowadzi do anemii, której objawami są:

–             słaba odporność

–             brak apetytu

–             większa podatność na choroby w czasie ciąży

–             blada śluzówka.

                Ponadto niedobór żelaza powoduje obniżoną odporność na infekcje oraz zaburzenia procesów fermentacyjnych w żwaczu. Jednak niedobory żelaza u dorosłego bydła występują rzadko. Dzienne zapotrzebowanie na żelazo u krów w okresie laktacji i zasuszenia wynosi ok. 50 mg/kg s.m. paszy. Duży nadmiar, czyli > 1.000 mg/kg s.m., żelaza w dawce powoduje gorsze przyswajanie innych mikroelementów. Do takiej sytuacji może dojść w przypadku dużej zawartości żelaza w wodzie, co powoduje gorsze przyswajanie Zn, Cu i Mn. Wówczas pierwiastki te powinny być podawane w postaci lepiej przyswajalnych związków organicznych, czyli helatów.

                Woda z dużą zawartością żelaza powoduje gorsze przyswajanie Zn, Cu i Mn. Wówczas pierwiastki te powinny być podawane w postaci chelatów.

Cynk

                Cynk jest składnikiem wielu enzymów, których aktywność wpływa na metabolizm węglowodanów, energii, syntezę białka, metabolizm kwasów nukleinowych, spójność nabłonka, regenerację i podział komórek, wchłanianie witaminy E, wykorzystanie witaminy A oraz na przemianę, transport i wykorzystanie beta-karotenu. Ponadto cynk pełni ważną

funkcję w systemie odpornościowym i w niektórych hormonach płciowych. Zalecana dawka cynku dla krów mlecznych wynosi 50 mg/kg s.m. Jednak dla większej pewności lepiej zastosować poziom dwukrotnie większy. Fityna zawarta w roślinach np. w soi, czy w kiszonkach powoduje, że cynk w organizmie nie jest wchłaniany i mimo dużej zawartości w dawce powstaje jego niedobór. Niedobór cynku uwidacznia się w postaci wypadania włosów (sierści), zahamowania wzrostu, zaburzeń w leczeniu otarć, problemów w rozrodzie. Również osłabienie poporodowe i zatrzymanie łożyska może być związane z niedoborem cynku. Większa zawartość w dawce witaminy B6 poprawia przyswajanie cynku.

                Nadmiar cynku u krów praktycznie się nie zdarza. Maksymalna, tolerowana przez organizm zawartość cynku w paszy waha się pomiędzy 300 mg a 1.000 mg. Przekroczenie tej ilości pogarsza wchłanianie miedzi, co prowadzi do objawów związanych z jednej strony z toksycznością cynku, a z drugiej z niedoborem miedzi. Objawy nadmiaru cynku to brak apetytu, owrzodzenia żołądka, uszkodzenia wątroby.

                Poziom cynku w organizmie można łatwo ustalić na podstawie oznaczania jego zawartości we krwi lub włosach. Zawartość powinna wynosić między 80-120 µg/dl krwi.

Miedź

                Podstawowym zadaniem fizjologicznym miedzi, będącej także składnikiem wielu enzymów, jest rola aktywatora enzymów. Są to enzymy, których zadaniem jest transport elektronów, transport tlenu, rozwój kości i tkanek, a także udział w metabolizmie żelaza i w dojrzewaniu czerwonych krwinek. Miedź jest ponadto kluczowym składnikiem systemu immunologicznego.

                Symptomami niedoboru miedzi są słabe wyniki produkcyjne, utrata koloru włosów i ich wypadanie oraz zaburzenia rozrodu. Deficyt miedzi pogarsza syntezę keratyny i w rezultacie powoduje częstsze występowanie kulawizn oraz zwiększenie liczby przypadków zapalenia wymienia. Maksymalna tolerowana przez organizm zawartość miedzi wynosi 40 mg/kg s.m. paszy, przy czym rasa HF lepiej znosi nadmiar niż Jersey. Natomiast mało tolerancyjne na nadmiar miedzi są owce, dla których w paszy nie może być jej więcej niż 10 mg/kg. Dlatego pasz i premiksów dla bydła nie można podawać owcom.

                Do diagnozowania niedoborów miedzi nie nadaje się krew, gdyż jest głównie magazynowana w wątrobie i w mózgu. Najlepiej zbadać jej zawartość w wątrobie ubijanych krów. Prawidłowe wartości to od 10 do 30 mg miedzi w 1 kg świeżej wątroby. Duży niedobór jest zauważalny w postaci tak zwanych „okularów miedziowych” lub w postaci pocienienia końcówki włosa. Duży nadmiar wapnia, żelaza, cynku, manganu, molibdenu zakłóca przyswajanie i metabolizm miedzi.

Mangan

                Mangan jest aktywatorem wielu enzymów odpowiedzialnych m.in. za powstawanie kości i chrząstek. Pełni istotną rolę w rozrodzie krów. Niedobór wywołuje ciche ruje, obniżenie wskaźnika zapładnialności, słaby wzrost szkieletu oraz zły stan kończyn i racic. Niedobór cynku lub miedzi jest jednocześnie często związany z niedoborem manganu. Zalecany poziom manganu to 50 mg/kg, natomiast maksymalny tolerowany to 1.000 mg/kg s.m. paszy.

                Nadmiar wapnia, żelaza, cynku i miedzi zakłóca przyswajanie i metabolizm manganu. Najlepiej przyswajalną formą jest mangan podawany w postaci związków organicznych, czyli chelatów.

 Jod

                Jod jest niezbędny do syntezy hormonów tarczycy, które regulują tempo metabolizmu i procesy energetyczne w organizmie. Minimalne zapotrzebowanie wynosi 0,5 mg/kg, a dawka tolerowana to 5 mg/kg s.m. paszy. Aby zapobiegać niedoborowi jest często dodawany jod do soli kuchennej. Objawem niedoboru jodu jest powstawanie wola. Nadmiar jodu widoczny jest w postaci łzawienia oczu, wycieków z nosa, nadmiernej produkcji śliny i kaszlu. Jod w dawkach przekraczających zapotrzebowanie bydła może być stosowany jako środek zapobiegający gniciu racic.

Kobalt

                Kobalt wchodzi w skład witaminy B12 (cyjanokobalaminy). Wystarczająca ilość kobaltu w dawce pozwala na syntezę odpowiednich ilości witaminy B12 w żwaczu. Witamina B12 jest niezbędna do wytwarzania w wątrobie glukozy z lotnego kwasu tłuszczowego, propionowego, produkowanego w żwaczu. Dawka minimalna to 0,1 mg/kg s.m., a maksymalna tolerowana to 10 mg/kg s.m. paszy. Wyższa zawartość w dawce pozytywnie wpływa na pracę mikroorganizmów żwacza, a tym samym na wykorzystanie włókna. Niedobór kobaltu powoduje mniejsze pobranie paszy, spadek masy ciała, anemię, osłabienie i zwiększoną podatność na infekcje.

Selen

                Selen jest ważną częścią składową wielu enzymów, w tym peroksydazy glutationowej odpowiedzialnej za ochronę komórek przed uszkodzeniem i za zwalczanie szkodliwych infekcji. Selen jest także odpowiedzialny za prawidłowy wzrost oraz właściwe funkcjonowanie systemu immunologicznego i rozrodczego. Niedobór selenu prowadzi do dystrofii mięśni (białe mięso), osłabienia kończyn, śmierci sercowej, zaburzeń w rozrodzie, cichych rui, rodzenia się słabych cieląt, występowania cyst, zapaleń macicy (metritis), zapaleń wymienia (mastitis) oraz do wypadania włosów (sierści). Ponieważ selen przechodzi przez łożysko do płodu, to niedobory u krów mogą być widoczne już u rodzących się cieląt.

                Pokrycie zapotrzebowania na selen musi być w miarę dokładne, gdyż łatwo przekroczyć granicę między niedoborem a nadmiarem. Zawartość selenu powinna wynosić 0,3 mg/kg s.m., poziom dopuszczalny to 0,5 mg/kg s.m., natomiast poziom szkodliwy to już 2 mg/kg s.m. Wchłanianiu selenu sprzyja witamina E, antagonistą jest natomiast siarka. Zawartość selenu we krwi u bydła wynosi powyżej 100 μg/l. Przy wartości 10-30 µg/l niedobór jest znaczny, a kiedy zawartość spada poniżej 10 µg/l selen powinien być podany iniekcyjnie.

                Gospodarkę selenu w organizmie regulują nerki, częściowo jest on wydalany przez płuca. Daje się wówczas wyczuć zapach czosnku. Nadmiar prowadzi do wypadania włosów, kulawizn, spadku masy ciała i zaburzeń w rozrodzie.

Konieczne uzupełnianie

                Pasze zawierają w stosunku do zapotrzebowania szybko rosnących i wysoko wydajnych zwierząt zbyt mało mikroelementów. Stąd muszą być one dodatkowo uzupełnione. Najlepiej posłużyć się gotowymi mieszankami mineralnymi lub też paszami zawierającymi wszystkie potrzebne mikroelementy i witaminy. Lepiej mieć w dawce więcej mikroelementów niż zbyt mało, gdyż nadmiar poza selenem jest nieszkodliwy, a niedobory są przyczyną wielu problemów. Wieloletnie doświadczenia w Sano Agrar Institut, gdzie stosuje się dziennie 400 g najlepszego premiksu z chelatami Topsan dla krów wysokowydajnych i 300 g premiksu Prenata 300 Forte z solami anionowymi dla krów zasuszonych dowodzą, że większe ilości związków mineralnych, w tym mikroelementów, korzystnie wpływają na wydajność i zdrowotność krów. Niestety, większość gospodarstw daje często za mało premiksu, albo podaje tylko lizawkę z mikroelementami, licząc, że w ten sposób krowy dostaną potrzebną ilość związków mineralnych. Nie ma nic bardziej złudnego. W lizawce mikroelementów jest zbyt mało, aby wystarczyły wysokowydajnej krowie. Ponadto nigdy nie wiadomo ile dana krowa lizawki pobierze. Niektóre krowy zjedzą jej za mało, niektóre za dużo, a średnio może wyjść, że w sam raz.

                Lizawka, nawet z mikroelementami, nie zastąpi premiksu. Stosowanie jej przynosi więcej strat niż korzyści.

                Jeżeli chcemy pokryć zapotrzebowanie krów na mikroelementy, to powinny być stosowane premiksy lub pasze zawierające odpowiednie ilości związków mineralnych i witamin. Mimo że potrzebne są ich niewielkie ilości, to ich rola i działanie są ogromne. Jeszcze nigdy organizm tak niewielkiej ilości dodatków, nie zawdzięczał tak dużo.