Wojciech Neja
Zakład Hodowli Bydła, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
Brakowanie krów ze stada jest ważnym elementem pracy hodowlanej. W ten sposób usuwamy sztuki o obniżonej wartości użytkowej lub rozpłodowej. Zwierzęta ze stada możemy brakować z przyczyn ekonomicznych, czyli działając świadomie w celu podniesienia wartości hodowlanej i użytkowej stada lub z przyczyn biologicznych do których zaliczmy różnego rodzaju choroby, wypadki losowe, jałowość i inne przyczyny. Określenie powodów brakowania należy do trudnych decyzji, lecz musi je podejmować każdy hodowca była mlecznego.
Najwyższą życiową wydajność mleka osiągają krowy rodzące cielęta w regularnych odstępach rocznych. Wysoka wydajność jest celem każdego hodowcy, jednak jej osiągnięcie często może skutkować wysokim stopniem brakowania. Ponadto wysoki wzrost produkcji mleka może powodować występowanie niekorzystnych skutków takich jak: choroby metaboliczne, problemy z rozrodem, mastitis. Analizując wyniki badań i analiz prowadzonych w różnych ośrodkach w Europie i Polsce najczęstszą przyczyną ubywania krów ze stada jest jałowość, schorzenia wymion i kulawizny.
Analizując dane literaturowe stwierdzono, że w Niemczech spośród krów całorocznie objętych oceną wartości użytkowej na obszarze podległym Hanowerskiej Izbie Rolniczej latach 1958–2007 jałowość była najczęstszą przyczyną brakowania krów. W wybranych okresach 10-letnich jałowość wynosiła od 23,25% w latach 1998–2007 do 33,33% w latach 1958–1967. Z badań prowadzonych na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie wynika, że w latach 2006-2010 jałowość stanowiła 23,40% ogółu brakowań, a średnia długość życia krów brakowanych z tego powodu wynosiła 4,26 lat. Wyższy odsetek brakowania krów – 37,43% stwierdzono w badaniach przeprowadzonych w woj. kujawsko-pomorskiego, gdzie analizowano dane dotyczące krów wybrakowanych w latach 2000-2012.
Za jałową uważa się krowę, która nie została zacielona do 3 miesięcy po wycieleniu lub jałówkę niezacieloną do wieku 18 miesięcy. Jałowość jest skutkiem oddziaływania licznych czynników. Jej występowanie jest skutkiem zaniedbań w kierowaniu rozrodem oraz nieterminowego i niestarannego wykonywania związanych z nim zabiegów. Ponadto jałowość może wynikać z błędów żywieniowych, niewłaściwego sposobu utrzymania, pielęgnacji i traktowania zwierząt, z odziedziczonych wad, infekcji dróg rodnych oraz nieodpowiedniego lub nieskutecznego leczenia, zburzeń hormonalnych i zaburzeń przemiany materii.
Niepłodność organizacyjna
Jedną z przyczyn jałowienia wymienia się tzw. niepłodność organizacyjną wynikającą z:
■ wykonywania zabiegów unasieniania tylko jeden raz dziennie
■ rezygnacji z reinseminacji w wypadku przedłużania się objawów rui,
■ niedokładnej obserwacji objawów rui u krów i nieterminowego zgłaszania ich do inseminacji,
■ nieprawidłowego przeszkolenia personelu oborowego lub przypadkowego doboru pracowników,
■ nieterminowego wykonywania zabiegów inseminacji
■ braku odpowiedniej współpracy między zootechnikiem, inseminatorem i lekarzem weterynarii.
Jak zapobiegać i ograniczyć jałowość w stadzie i co może zrobić z tym hodowca?
Prawidłowe żywienie dostosowane do potrzeb produkcyjnych i okresów fizjologicznych krów z pewnością przyczyni się do dobrych wyników reprodukcji stada. Latem, jeżeli to możliwe płodności sprzyjać będzie wypas dawkowany z dostateczną ilością młodej zielonki. Trzeba jednak pamiętać o zapewnieniu stałego dostępu do wody oraz lizawek z mikroelementami. Ważne jest również zapewnienie schronienia przed słońcem. W przypadku krów wysokowydajnych skarmianie młodych zielonek (bogatych w białko i witaminy) wymaga uzupełnienia energii i składników mineralnych. W okresie zimowym bardzo dobrze wpływa na rozród żywienie dobrej jakości sianokiszonką z dodatkiem kiszonki z kukurydzy i stosowanie dodatków witaminowo-mineralnych. Według badań wielu autorów wysoka produkcja mleka ma ujemny wpływ na płodność krów, zwłaszcza tych które są nieodpowiednio żywione.
Ograniczaniu jałowości sprzyja właściwe traktowanie krów zasuszonych i tych po wycieleniu. Trzeba pamiętać o:
■ zasuszaniu krów 60 dni przed następnym wycieleniem, co korzystnie wpływa na regenerację wymienia. W okresie zasuszenia nie można dopuścić do zatuczenia krów,
■ szczególnej opiece przy porodzie krów,
■ skutecznym wykrywaniu rui. Zaleca się obserwację zwierząt wcześnie rano i późnym wieczorem. U 70% krów ruja zaczyna się w nocy
■ inseminowaniu 45-50 dni po wycieleniu. Wcześniejsze inseminowanie może być niekorzystne na skutek nieprzygotowania dróg rodnych do rozwoju płodu.
Ważne jest ustalenie, czy krowa nadaje się do inseminacji. Najlepsze rezultaty zapewnia inseminowanie pod koniec okresu z odruchem tolerancji. Inseminacja we wczesnej fazie rui jest bezcelowa. Praktycznie jeżeli zauważyliśmy ruje rano, to należy inseminować w tym samym dniu po południu. Natomiast krowy, u których ruja wystąpiła po południu inseminujemy następnego dnia do południa.
Należy również pamiętać o leczeniu krów:
■ wykazujących ropne lub śluzowanto-ropne wycieki z dróg rodnych (u zdrowych krów wypływy z macicy kończą się zwykle do 15 dnia po porodzie),
■ z zaburzeniami w cyklu płciowym z nieregularnymi rujami, cichymi rujami,
■ nie wykazujących objawów rui w ciągu dwóch miesięcy po wycieleniu,
■ niezacielonych po trzykrotnym unasiennieniu.
Zaburzenia w rozrodzie często mają krowy utrzymywane w złych warunkach środowiskowych. Stan obory wpływa na płodność za pośrednictwem takich czynników jak: wilgotność oraz czystość pomieszczenia. Niekorzystnie na przebieg rui wpływają: niedostateczna ilość światła, nadmierna obsada zwierząt w oborze, utrzymywanie na uwięzi, a także twarde podłogi. Niezależnie od pory roku krowom należy zapewnić ruch, który jest ważnym czynnikiem optymalnej płodności. Zwierzęta powinny korzystać z wybiegów nawet zimą. Ważna jest również pielęgnacja krów, utrzymanie ich w czystości, regularna korekcja racic.
Skuteczne sterownie rozrodem z pewnością umożliwi prawidłowa i skrupulatna rejestracja danych i informacji o funkcjonowaniu układu rozrodczego poszczególnych krów. Warto notować takie informacje jak: data ocielenia, łatwość porodu, data rui, data inseminacji, nazwa buhaja, zaburzenia płodności, leczenie. Zebranie tych informacji pozwoli na lepsze i skuteczniejsze podejmowanie decyzji.
Piśmiennictwo dostępne u autora