Archiwum

Józef Krzyżewski
Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Jastrzębcu

 

Stosowanie dodatków do dawek krów mlecznych jest uzasadnione tylko wówczas, gdy poprawiają one stan zdrowia zwierząt, wydajność i jakość mleka oraz wpływają korzystnie na przebieg procesów metabolicznych, co powinno znaleźć odzwierciedlenie m.in. w zwiększonej ilości pobieranej paszy i efektywniejszym jej wykorzystaniu. W świetle aktualnego stanu wiedzy wydaje się, że wszystkie wymienione warunki spełniają drożdże paszowe lub ich metabolity.

 

 

                Podstawowym warunkiem intensywnego żywienia wysoko wydajnych krów mlecznych, decydującym o zdrowiu, mleczności oraz długości ich użytkowania, obok starannego zbilansowania dawki pokarmowej, jest zapewnienie optymalnego środowiska w żwaczu. Nie należy zapominać o tym, że 70-90% białka pobranego w paszy ulega przemianom w żwaczu na białko drobnoustrojów a przemiany węglowodanów w żwaczu prowadzą do powstania tzw. lotnych kwasów tłuszczowych, które w 70-80% pokrywają zapotrzebowanie krowy na energię zużywaną głównie do produkcji mleka. Jednym z dodatków paszowych korzystnie wpływających na prawidłowe funkcjonowanie żwacza mogą być drożdże paszowe. Są to jednokomórkowe grzyby (z rodzaju Saccharomyces cerevisiae lub Candida sconttii), które w sprzyjających warunkach namnażają się bardzo szybko. Obecnie należą do najczęściej wykorzystywanych mikroorganizmów w przemyśle biotechnologicznym oraz rolno-spożywczym. Stosuje się je jako dodatek do pasz dla zwierząt od ponad 100 lat. Początkowo cenione były tylko ze względu na źródło wysokiej jakości dobrze trawionego białka, witamin z grupy B i niektórych biopierwiastków. Badania żywieniowe przeprowadzone w ostatnich latach wykazały także korzystny wpływ żywych komórek drożdży na skład gatunkowy mikroorganizmów żwacza, jak również na stymulację wzrostu i rozwoju młodych zwierząt oraz ich zdrowotność, a w odniesieniu do zwierząt dorosłych także na oferty produkcyjne – w przypadku krów mlecznych na produkcję mleka. To korzystne oddziaływanie drożdży na organizmy zwierząt znalazło odzwierciedlenie w rozwoju nowych technologii produkcji drożdży paszowych jak również wielokierunkowego wykorzystania drożdży piwowarskich, które są produktem ubocznym w przemyśle browarniczym.

Rodzaje drożdży

                Obecnie na rynku są dostępne różnego rodzaju produkty zawierające drożdże jako dodatki paszowe. Są drożdże suszone „martwe”, uzyskane z produktów ubocznych różnych gałęzi przemysłu, jak również drożdże suszone „żywe”. Drożdże „martwe” są głównie źródłem białka, witamin i mikroelementów. Drożdże suszone “żywe” natomiast, obok wymienionych własności odżywczych, wpływają także korzystnie na procesy zachodzące w żwaczu. W środowisku żwacza, przy optymalnej temperaturze i odczynie zbliżonym do obojętnego, zaczynają przejawiać swoje funkcje życiowe, łącznie z rozmnażaniem się. Drożdże zużywają tlen oraz produkują różne substancje czynne, m.in. peptydy. W ten sposób przyczyniają się do namnażania kilku szczepów bakterii celulolitycznych, które mają zdolność trawienia włókna surowego oraz szczepów bakterii, które rozkładają kwas mlekowy, zapobiegając w ten sposób zakwaszeniu żwacza i tym samym powstawaniu groźnego schorzenia metabolicznego jakim jest kwasica żwacza. Dodatkową korzyścią jest zwiększenie o ok. 15% ilości białka bakteryjnego w żwaczu, bogatego w aminokwasy egzogenne, które nie mogą być syntetyzowane w organizmie krowy.

                Drożdże suszone uzyskuje się m.in. z drożdży piwnych, otrzymywanych z tzw. gęstwy drożdżowej. W formie świeżej produkt ten ulega szybko psuciu się. Opracowano technologię suszenia gęstwy drożdżowej, co pozwoliło z jednej strony na zagospodarowanie uciążliwego i kłopotliwego produktu ubocznego w przemyśle piwowarskim, z drugiej zaś – na łatwość ich przechowywania i dystrybucji.

                Z punktu widzenia zachowania wysokiej aktywności biologicznej drożdży, ważna jest temperatura w procesie suszenia. Zbyt wysoka temperatura przyczynia się do nieodwracalnego zniszczenia aminokwasów i witamin. Produkt uzyskany w zbyt wysokiej temperaturze charakteryzuje się ciemnym zabarwieniem (podobne zabarwienie może posiadać też produkt wytworzony przy optymalnej temperaturze lecz z nieświeżego materiału wyjściowego). Drożdże suszone metodą walcową są szczególnie narażone na przypalenie i dlatego na ogół mają kolor ciemnobrązowy. Aby tego uniknąć opracowano specjalistyczne metody suszenia rozpyłowego lub bębnowego, które pozwalają na zachowanie wysokiej aktywności biologicznej drożdży a uzyskany preparat posiada jasnobrązowe zabarwienie i swoisty, przyjemny zapach. W ten sposób uzyskane preparaty drożdżowe, dzięki drożdżom z rodzaju Saccharomyces cerevisiae, które zawierają w swoich komórkach naturalne beta-glukany, mannany, witaminy z grupy B oraz znaczne ilości białka, oddziaływują w aktywny sposób na organizm zwierzęcia. Takie preparaty są stosowane z powodzeniem jako alternatywa antybiotyków i stymulatorów wzrostu w żywieniu zwierząt hodowlanych. Przyczyniają się do poprawy stanu ich zdrowia, wiążą niektóre groźne trucizny (mikotoksyny) zawarte w paszy oraz bakterie chorobotwórcze z przewodu pokarmowego. Konsekwencją działania drożdży jest wyraźna poprawa strawności składników pokarmowych całej dawki pokarmowej i tym samym lepsze i efektywniejsze wykorzystanie paszy.

Jak działają drożdże?

                Aby dokładniej poznać wpływ drożdży na organizm zwierzęcy, należy przyjrzeć się w jaki sposób działają poszczególne ich składniki. W grupie składników energetycznych są mannany – złożone wielocukry, które w organizmie pełnią rolę tzw. prebiotyków. Nie są one trawione przez zwierzęta. W jelitach są pobierane przez pożyteczne bakterie fermentacji mlekowej (z rodzaju Lactobacillus), dzięki czemu drobnoustroje te gwałtownie namnażają się. Posiadają one zdolność niszczenia chorobotwórczych patogenów (E. coli, Salmonelli, Clostridium), uniemożliwiając im przywieranie do błony śluzowej jelit. Dzięki temu przesuwają się wraz z treścią pokarmową i są wydalane z kałem na zewnątrz. Betaglukany zapobiegają zatruciu organizmu toksycznymi metabolitami grzybów toksynotwórczych, tzw. mikotoksynami, uniemożliwiając ich wchłanianie w jelicie i przedostawanie się do krwi. Mechanizm działania polega na tym, że tworzą w jelicie rodzaj wielkiej sieci, na której zatrzymują (adsorbują) mikotoksyny.

Białko w drożdżach

                Preparaty drożdżowe są bogatym źródłem białka (ok. 40%). Białko drożdży charakteryzuje się wysoką wartością biologiczną, m.in. zawiera stosunkowo dużo lizyny. W przypadku wysokowydajnych krów lizyna, obok metioniny, jest aminokwasem limitującym syntezę białka mleka. Drożdże suszone zawierające aktywne żywe komórki są traktowane jednocześnie jako probiotyki (działają aktywnie) lub prebiotyki (wiążą bakterie chorobotwórcze i mikotoksyny). Dzięki temu kompleksowemu i wielostronnemu działaniu preparaty drożdżowe wpływają na właściwą równowagę w składzie mikroflory przewodu pokarmowego. W efekcie eliminowane są biegunki, zakażenia bakteriami chorobotwórczymi oraz następuje wzrost odporności organizmu. Dzięki omawianym własnościom dodatek tego rodzaju preparatów do dawek krów wpływa w istotny sposób na zmniejszenie liczby komórek somatycznych, wzrost wydajności mleka (o 1-2 kg/krowę dziennie), usprawnia działanie żwacza i poprawia przemianę materii. Nie bez znaczenia jest również poprawa wskaźników rozrodu krów. Zalecany dodatek tego typu preparatów w żywieniu krów wynosi najczęściej od 6 do 20 g/szt. dziennie (niektóre preparaty stosuje się w ilości nawet do 200 g/szt/d). Zastosowanie żywych kultur drożdży jest szczególnie uzasadnione w okresie okołoporodowym, ogranicza możliwość powstawania kwasicy żwacza w wyniku zwiększonego udziału pasz treściwych w dawce. Warto podkreślić, że dodatek drożdży w tym okresie wpływa również na zwiększenie ilości pobieranej paszy.

Drożdże Candida sconttii

                Oprócz preparatów zawierających drożdże z rodzaju Saccharomyces cerevisiae produkuje się także preparaty z drożdżami paszowymi z rodzaju Candida sconttii. Tego typu drożdże paszowe produkuje się przez zaszczepienie żywych kultur drożdży na materiale roślinnym (śruty zbożowe, otręby) przy odpowiedniej wilgotności i temperaturze. Uzyskane tą drogą drożdże paszowe charakteryzują się również podobnymi właściwościami jak preparaty z udziałem drożdży z rodzaju Saccharomyces cerevisiae. Zawierają one 43% białka, witaminy z grupy B oraz stosunkowo wysoką zawartość aminokwasów, zwłaszcza lizyny i metioniny. Wśród wielu cennych własności podkreśla się ich pozytywny wpływ na wzrost racic i sierści u zwierząt.

Metabolity drożdży

                Oprócz dodatków paszowych zawierających drożdże „nieaktywnych” lub „aktywnych” kultur drożdży z żywymi komórkami drożdży oraz dodatków paszowych z udziałem drożdży wyprodukowanych na nośnikach zbożowych (blendy), na rynku paszowym są również dostępne dodatki zawierające metabolity drożdży. Metabolity, czyli produkty przemiany materii drożdży sprzyjają zwiększeniu aktywności flory bakteryjnej w żwaczu. Dlatego dodatki paszowe zawierają nie tylko komórki drożdży lecz ich metabolity, które są produktem fermentacji drożdży. Część z tych metabolitów poprawia smakowitość paszy, co przekłada się na zwiększenie ilości pobieranej suchej masy dawki pokarmowej. Niektóre metabolity stabilizują i kształtują proporcje między różnymi populacjami bakterii żwaczowych oraz sprzyjają szybszemu namnażaniu się bakterii celulolitycznych, które uczestniczą w trawieniu pasz objętościowych. Dzięki temu zwiększa się produkcja lotnych kwasów tłuszczowych w żwaczu, które są źródłem energii do produkcji mleka.

Drożdże hydrolizowane

                W trosce o jak największą efektywność dodatków drożdżowych w żywieniu krów, opracowano również technologię produkcji inaktywowanych drożdży hydrolizatów drożdżowych. Drożdże hydrolizowane wpływają korzystnie na przebieg procesów fermentacyjnych w żwaczu, niezależnie od składu komponentowego dawki pokarmowej. Wyniki przeprowadzonych badań wykazały, że zastosowany dodatek drożdży hydrolizowanych wpłynął na wzrost produkcji lotnych kwasów tłuszczowych w żwaczu oraz na zwiększenie populacji bakterii celulolitycznych. Towarzyszy temu wzrost drobnoustrojów z grupy Selenomonas, które przekształcają kwas mlekowy do kwasu propionowego, zapobiegając w ten sposób występowaniu kwasicy, powiększając tym samym pulę prekursorów glukozy.

Dodatek drożdży nie zawsze gwarantuje uzyskanie stałego, powtarzalnego efektu

                Preparaty na bazie drożdży są już od dłuższego czasu powszechnie stosowane jako dodatki do dawek krów w celu zwiększenia wydajności mleka i poprawy wykorzystania paszy. Najczęściej są stosowane preparaty z udziałem żywych komórek drożdży. Okazuje się jednak, że ich dodatek w żywieniu krów nie zawsze gwarantuje uzyskanie stałego i powtarzalnego efektu. Żywe komórki drożdży są bardzo wrażliwe na warunki środowiskowe.

                Aktualnie na rynku paszowym istnieje szeroki asortyment drożdży paszowych o różnych właściwościach i oddziaływaniu na organizm krów oraz na produkcję mleka. Największą efektywnością cieszą się preparaty zawierające żywe kultury drożdży i ich metabolity oraz drożdże hydrolizowane. Aby uzyskać pożądany efekt preparat powinien pochodzić z pewnego, sprawdzonego źródła i należy stosować go zgodnie ze wskazówkami producenta.

Drożdże selenowe potrzebne

                Na szczególną uwagę zasługuje stosowanie dodatku do dawek krów drożdży zawierających selen (Se), tzw. drożdży selenowych, które dodatkowo przyczyniają się do uzupełnienia niedoboru tego bardzo ważnego mikroelementu w żywieniu bydła.

                Ze względu na to, że zarówno niedobór jak i nadmiar selenu jest szkodliwy, dodatek drożdży selenowych należy stosować bardzo ściśle według wskazówek producenta. Dla orientacji można podać, że dla krowy produkującej 30 kg mleka/dobę, dodatek drożdży selenowych wynosi 6 g/krowę/dobę. Spodziewane efekty stosowania dodatku drożdży selenowych w żywieniu krów są następujące:

■             Zwiększenie statusu antyoksydacyjnego organizmu zwierząt, poprawa ogólnego stanu zdrowia i wskaźników reprodukcji, zwiększenie transferu Se do organizmu cieląt w łonie matki oraz do poprawy statusu zdrowotnego gruczołu mlekowego, przejawiającego się w zmniejszeniu liczby komórek somatycznych w mleku;

■             Zwiększenie stężenia Se w mleku i mięsie zwierząt może przyczynić się do tego, że produkty te będą mogły być zaliczane do żywności funkcjonalnej, które obok dostarczania składników odżywczych, będą oddziaływać korzystnie na zdrowie konsumentów;

■             Optymalny poziom Se w dawkach dla bydła opasowego przyczynia się do zwiększenia stężenia tego mikroelementu w mięsie, zwiększając jednocześnie jego właściwości antyoksydacyjne i organoleptyczne (właściwy kolor mięsa) oraz zmniejszenia strat składników odżywczych, związanych z wyciekaniem soków w procesie jego dojrzewania.