Metody wyceny wydajności pastwiska

 

Iwona Radkowska
Instytut Zootechniki – PIB, Dział Technologii, Ekologii i Ekonomiki Produkcji Zwierzęcej. Balice k/Krakowa
Adam Radkowski
Instytut Produkcji Roślinnej/Zakład Łąkarstwa, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

 

Wypas zwierząt stanowi specyficzną formę rolniczego użytkowania ziemi. Specyfika ta wynika ze ścisłego związku jaki zachodzi między warunkami siedliskowymi a wypasanymi zwierzętami. W 2012 roku użytki zielone w ogólnej strukturze użytków rolnych w Polsce stanowiły około 21%, z czego 16,75% stanowiły łąki, natomiast 4,22% pastwiska.

                W Unii Europejskiej TUZ stanowią średnio 39%. Rozmieszczenie użytków zielonych oraz ich produkcyjność w naszym kraju jest uzależnione przede wszystkim od warunków klimatycznych, glebowych, ukształtowania terenu oraz od kierunków produkcji zwierzęcej. Potencjał produkcyjny łąk i pastwisk jest znacznie wyższy w porównaniu do uzyskiwanych plonów.

                Prawidłowa organizacja wypasu umożliwia racjonalne wykorzystanie potencjału produkcyjnego pastwisk, a dobre pastwisko może nie tylko w pełni pokryć potrzeby pokarmowe zwierząt w okresie żywienia letniego, ale powinno dostarczyć przynajmniej część paszy objętościowych (siana i kiszonki) na okres jesienno-zimowy.

                Racjonalnie użytkowane pastwisko powinno dostarczać w ciągu okresu wegetacji paszę systematycznie. Ważną rolę odgrywa tutaj wybór odpowiedniego systemu wypasu oraz jego organizacja.

                Wyróżniamy następujące systemy wypasu runi pastwiskowej:

                Wypas rotacyjny (kwaterowy) polega na stopniowym spasaniu kolejnych kwater, czas wypasu danej kwatery może być zmienny i może wynosić od 2-3 dni (system kwaterowy) do 10-15 dni przy systemie kwaterowym uproszczonym. Liczba kwater, których może być od 4 do 14, ustalana jest na podstawie długości czasu potrzebnego roślinom do odrośnięcia na pożądaną wysokość, liczby dni wypasu zwierząt na jednej kwaterze w rotacji (zwykle 3-5 dni) oraz liczby stad wypasanych zwierząt (najczęściej jedno).

                Wypas wolny (ciągły system wypasu) natomiast polega na tym, iż zwierzęta w ciągu sezonu pastwiskowego wypasane są tylko na jednej kwaterze. Zwierzęta mają do dyspozycji całą przeznaczoną do spasienia powierzchnię pastwiska.

                W celu prawidłowego i racjonalnego zaplanowania wypasu konieczna jest znajomość wydajności pastwiska, wyrażonej np. w plonie zielonej lub suchej masy czy plonie białka. Bardzo ważny jest czas spasania jednej kwatery oraz odpowiedni czas odrostu roślinności na poszczególnych kwaterach. Na dobrych pastwiskach, w średnich warunkach glebowych i klimatycznych, czas odrastania runi w poszczególnych rotacjach wynosi:

około 18-21 dni,

około 20-24 dni,

około 22-30 dni,

około 28-35 dni,

około 35-42 dni.

                W celu określenia wydajności pastwiska stosuje się metody agrotechniczne i zootechniczne. Najczęściej stosowaną metodą agrotechniczną w Polsce jest metoda analityczna zwana także metodą Różyckiego. Metoda ta polega na tym, iż przed rozpoczęciem wypasu na kwaterze za pomocą ramki o powierzchni 1 m2 losowo wybiera się miejsca, z których następnie wycinana i ważona jest ruń pastwiskowa.

                Liczba pobieranych prób zależy od powierzchni wycenianej kwatery, im większa jest jej powierzchnia tym większa także liczba pobieranych prób. Średnią ilość zielonej masy (m) na powierzchni 1 m2 wyliczamy według wzoru:

         wz1 + wz2 + wz3 +... wzn

m = –––––––––––––––––––––––––––

                          n

gdzie:

wz1– wzn – to waga poszczególnych wyciętych prób zielonki

n – liczba losowo wybranych prób

                Następnym krokiem przy wycenie pastwiska jest wyliczenie plonu zielonej masy na powierzchni kwatery przed wypasem (PZpW). Obliczmy go mnożąc średnią ilość zielonej masy na powierzchni 1 m2 (m) przez powierzchnię kwatery (pk):

PZpW = m · pk

                Analogicznie po zakończeniu wypasu przeprowadzamy ocenę pozostawionych niedojadów, ponownie losowo pobieramy próby zielonki i ważymy je. Podobnie obliczamy także ilość pozostałej po wypasie zielonki (m1):

           wn1 + wn2 + wn3 +... wnn

m1 = –––––––––––––––––––––––––––

                            n

gdzie:

wn1 – wnn – to waga poszczególnych wyciętych prób niedojadów

n – liczba losowo wybranych prób

                Następnie obliczamy ogólną ilość pozostawionych niedojadów na powierzchni kwatery (PN):

PN = m1 · pk

                Różnica pomiędzy plonem zielonej masy przed wypasem (PpW) a ilością pozostawionych niedojadów (PN) stanowi plon pobrany przez zwierzęta (PPpZ):

PPpZ = PpW – PN

                Ważnym wskaźnikiem określającym efektywność wykorzystania runi jest współczynnik wykorzystania pastwiska, obliczamy go według wzoru:

                   PPpZ

Q  =  ––––––––   · 100

                   PpW

                Wartość tego wskaźnika zależy od zastosowanego systemu wypasu i może wynosić od 50-60% przy wypasie wolnym, do 80-90% przy intensywnym wypasie kwaterowym.

                Metoda Różyckiego pozwala zatem określić wielkość plonu zielonej masy uzyskanej w poszczególnych rotacjach wypasu, wydajność pastwiska za cały sezon wegetacji, ilość runi pobranej przez zwierzęta oraz współczynnik wykorzystania pastwiska.

Pobieranie prób przed wpuszczeniem zwierząt na kwaterę

Przykład:

Przed wypasem z losowo wybranych miejsc o powierzchni 1 m2 pobraliśmy 4 próby zielonki o wadze 1,23; 1,5; 0,98; 1,45 kg, zatem korzystając ze wzoru wyliczamy, iż średnia masa próbki to: 1,29 kg.

Zakładając, że powierzchnia kwatery to 1 ha, plon zielonki na jej powierzchni wynosi:

PZpW = 1,29 kg · 10 000 m2 = 12 900 kg = 12,9 t zielonej masy.

                Po zakończeniu wypasu analogicznie pobieramy próby niedojadów, których średnią wagę z powierzchni 1 m2 wyliczamy jako 0,35 kg. Ilość pozostawionych niedojadów na powierzchni 1 ha wynosi zatem:

PN = 0,35 kg · 10 000 m2 = 3 500 kg = 3,5 t

                Plon pobrany przez zwierzęta stanowi zatem 9 400 kg (12 900 – 3 500 kg).

                Mając powyższe dane wyliczamy, iż współczynnik wykorzystania pastwiska wynosi:

             9 400

Q = ––––––––––  · 100 = 72,8%

            12 900

                Postępując analogicznie przed i po każdym wypasie i sumując wyniki uzyskujemy plon zielonej masy za cały okres wegetacyjny.

Biorąc pod uwagę wielkość plonu zielonej masy uzyskiwanej z 1 ha, pastwiska dzielimy na:

                Metoda agrotechniczna wyceny pastwiska zaproponowana przez Kostucha polega na określeniu wysokości runi pastwiskowej przed i po wypasie oraz procentowej ocenie zadarnienia pastwiska. Pomiar wysokości runi przeprowadza się w losowo wybranych miejscach co 1 cm na długości 1 m. Dokonując pomiaru wysokości jednocześnie określamy stopień zadarnienia. Następnie wydajność pastwiska oblicza się według wzoru:

Pzm = (WpW – WpW1) · Z · 0,6

gdzie:

Pzm – plon zielonej masy (t·ha-1)

WpW – średnia wysokość runi przed wypasem (cm),

WpW1 – średnia wysokość runi po wypasie,

Z – zadarnienie w%

0,6 – wielkość stała (przyjmuje się, że z 1 ha przy 100% zadarnieniu uzyskuje się ok. 6 ton zielonej masy)

                Kolejną stosowaną metodą jest metoda zootechniczna, zwana także skandynawską. W metodzie tej wydajność pastwiska wyceniana jest w oparciu o wyniki produkcyjne zwierząt. W celu prawidłowej wyceny pastwiska w ciągu sezonu wegetacji należy gromadzić dane odnośnie:

                Dysponując powyższymi danymi można dokonać wyceny wydajności pastwiska (WP) w JPM·ha-1 według następującego wzoru (Borowiec 2013):

WP = (Q·a·t)+(M·b)+(P·c)+(D·x)-(V·y)

–––––––––––––––––––––––––––––––––

p

gdzie:

Q – średnia masa ciała wypasanych zwierząt w sezonie pastwiskowym (dt) obliczona wg wzoru:

Q = [masa początkowa (dt) + masa końcowa wypasanych zwierząt (dt)]: 2

a – ilość JPM potrzebnych na byt na 1 dt masy ciała,

t – liczba dni w sezonie pastwiskowym,

M – mleko wyprodukowane przez zwierzęta w sezonie pastwiskowym (t) w kg,

b – ilość JPM potrzebnych na wyprodukowanie 1 kg mleka przy określonym% tłuszczu,

P – przyrost masy ciała zwierząt za okres pastwiskowania w kg,

c – ilość JPM potrzebnych na przyrost 1 kg masy ciała,

D – ilość zielonki lub siana zebranych dodatkowo z pastwiska (dt),

x – ilość JPM w 1 kg zielonki lub siana

V – ilość skarmianych dodatkowo pasz (kg),

y – ilość JPM w 1 kg dodatkowej paszy,

p – powierzchnia pastwiska

                Wydajność pastwiska można także określić na podstawie liczby dni pastwiskowych. W metodzie tej liczbę dni pasienia mnoży się przez liczbę wypasanych zwierząt w przeliczeniu na duże jednostki przeliczeniowe ((DJP), dawniej sztuki duże (SD). Wydajność dobrych pastwisk szacowanych według tej metody wynosi około 500 dni pastwiskowych. Plon netto dla jednego dnia pastwiskowego przyjmuje się jako 60-70 kg zielonej, czyli około 14 kg suchej masy na DJP.