Ryszard Kujawiak
Sano – Nowoczesne Żywienie Zwierząt Sp. z o.o.
Związki mineralne mają szczególne znaczenie w żywieniu krów zasuszonych, u których powinna nastąpić w dawce zmiana bilansu kationowo-anionowego, by chronić je przed zaleganiem poporodowym i przed zatrzymaniem łożyska zdarzającymi się czasami po porodzie.
Związki mineralne odgrywają ważną rolę w organizmie w procesach związanych ze wzrostem, rozwojem, reprodukcją oraz funkcjonowaniem układu odpornościowego.
Dlatego przy bilansowaniu dawek pokarmowych dla krów nie mniej istotne niż energia i białko są związki mineralne, zarówno makroelementy, jak i mikroelementy. Ponieważ pasze naturalne zawierają zbyt mało związków mineralnych, muszą być one dodatkowo uzupełniane.
Dawniej, aby zapobiec zaleganiom poporodowym i zatrzymaniom łożyska bazowano w żywieniu krów zasuszonych na zmianie relacji wapnia do fosforu. Czyli krowy w laktacji miały w dawce duży udział wapnia, a mniejszy fosforu, który podczas zasuszania starano się odwrócić stosując dodatki z dużym udziałem fosforu, a małym wapnia. Dzisiaj w żywieniu krów zasuszonych zmienia się bilans kationowo-anionowy poprzez zwiększenie w dawce ilości anionów, a ograniczenie ilości kationów. Najlepiej kiedy specjalne premiksy z solami anionowymi podawane są codziennie przez cały okres zasuszania. Chociażby ze względów organizacyjnych jest to znacznie lepsze niż podawanie ich dopiero w ostatnich 2-3 tygodniach ciąży lub jednorazowe aplikowanie w postaci bolusów. Problemem jest to, że skutki niedoborów związków mineralnych (nadmiar spotyka się rzadko) widoczne są dopiero po długim czasie, zazwyczaj po kilku miesiącach. Również ich uzupełnienie do właściwego poziomu wymaga długiego czasu, a powstałe wskutek niedoborów zmiany w organizmie są już na ogół nieodwracalne.
Ze wszystkich związków mineralnych w organizmie, najwięcej, bo aż 50% stanowi wapń, 25% przypada na fosfor i 25% na pozostałe pierwiastki.
Wapń
Wapń to podstawowy składnik budulcowy biorący głównie udział w tworzeniu tkanki kostnej, w pracy mięśni szkieletowych i w procesie keratynizacji rogu racicowego. Pełni również istotną rolę w przewodnictwie impulsów nerwowych, przepuszczalności błon komórkowych, krzepnięciu krwi i aktywacji rozwoju zarodkowego. Aż 98% wapnia znajduje się w szkielecie, a tylko 2% w płynach ustrojowych.
U krów niedobór wapnia występuje najczęściej po porodzie i związany jest z hipokalcemią, czyli silnym spadkiem poziomu wapnia we krwi. Główną przyczyną hipokalcemii jest zbyt niska podaż w dawce i słaba przyswajalność wapnia z paszy w stosunku do jego dużego wydalania, jakie ma miejsce po wycieleniu. Krowy wysokowydajne potrzebują aż 180 g, a krowy zasuszone żywione solami anionowymi ok. 100 g wapnia dziennie.
Fosfor
Fosfor występuje przede wszystkim, bo aż w 40%, w tkance kostnej. Znaczne ilości fosforu zawierają też kwasy nukleinowe, związki wysokoenergetyczne (ATP, ADP) oraz fosfolipidy. Fosfor bierze także udział w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej.
Niedobór fosforu prowadzi do osłabienia mięśni oraz kości (osteomalacja). Krowy w laktacji potrzebują ponad 80 g fosforu dziennie, a krowom zasuszonym wystarczy połowa tej dawki tj. 40 g dziennie. Niedobór fosforu może być też przyczyną zalegania.
Magnez
Aż 70% z ogólnej ilości magnezu w organizmie znajduje się w tkance kostnej. Magnez jest niezbędnym składnikiem wielu reakcji enzymatycznych, reguluje przepływ wapnia, ma również istotny wpływ na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej oraz bierze udział w procesach termoregulacji. Wysokowydajne krowy w laktacji potrzebują ok. 80 g magnezu dziennie, a krowy w zasuszeniu połowę tej dawki, czyli 40 g dzienne.
Sód i chlor
Sód i chlor to podstawowe pierwiastki biorące udział w regulacji ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych oraz w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej. Sód odgrywa ponadto ważną rolę w przekazywaniu impulsów nerwowych i absorpcji składników pokarmowych. Bierze także udział w regulacji gospodarki wodnej i jest odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Krowy wysokowydajne potrzebują 40 g sodu dziennie, a zasuszone powinny dostawać go jak najmniej, najlepiej poniżej 15 g. Lizawki solne zarówno dla krów w laktacji (niekontrolowane pobranie sodu), jak również w zasuszeniu (zbyt duże pobranie sodu) są niewskazane. Aby zmienić bilans kationowo-anionowy krowy zasuszone powinny mieć w dawce jak najmniej sodu i jak najwięcej chloru.
Potas
Potas wspólnie z sodem i chlorem bierze udział w regulacji ciśnienia osmotycznego, w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej, w transporcie składników pokarmowych, regulacji krążenia wody w organizmie, a także jest ważnym pierwiastkiem odpowiedzialnym za pobudzenie nerwów i komórek mięśniowych. Niezwykle rzadko zdarzają się niedobory potasu, gdyż jego bogatym źródłem są pasze objętościowe nawożone dużymi dawkami NPK. Natomiast u krów zasuszonych częstym problemem jest nadmiar potasu w dawce (>1,5%), co może być przyczyną różnych komplikacji poporodowych, takich jak zalegania czy zatrzymania łożyska.
Siarka
Siarka w organizmie występuje w aminokwasach siarkowych (metionina, cystyna i cysteina) oraz niektórych ważnych składnikach, takich jak np. insulina. U bydła nie spotyka się niedoboru siarki, natomiast duży jej nadmiar może być niebezpieczny, gdyż prowadzi do zaburzeń motoryki żwacza oraz zaburzeń ze strony układu nerwowego i oddechowego. W dawce dla krów zasuszonych w celu zmiany bilansu kationowo-anionowego powinny znaleźć się większe ilości związków siarkowych.
Uzupełnienie związków mineralnych
Pasze zawierają w stosunku do zapotrzebowania zbyt mało związków mineralnych, dlatego muszą być one dodatkowo uzupełnione. Bez sensu i zbyt kosztowne byłyby analizy związków mineralnych w paszy i dopiero w stosunku do ich zawartości uzupełnianie odpowiednim premiksem. Najlepiej sprawdzają się gotowe mieszanki zawierające wszystkie potrzebne związki mineralne i witaminy. Nie należy się bać nadmiaru, który w większości przypadków (poza selenem) jest nieszkodliwy i zawsze lepiej mieć pierwiastków więcej niż mniej. Dużo gospodarstw daje za mało premiksu albo podaje tylko lizawkę, licząc, że w ten sposób pokryje zapotrzebowanie krowy na związki mineralne. Nie ma nic bardziej złudnego. Lizawka nie zastąpi premiksu, jej podawanie często przynosi więcej szkody niż pożytku. Nawet jeżeli lizawka jest z mikroelementami, to jest ich zbyt mało, aby wystarczyły krowie. Ponadto nigdy nie wiadomo ile dana krowa lizawki zje. Jeżeli chcemy pokryć zapotrzebowanie krów na związki mineralne, to powinny być podawane one codziennie w paszy. Ten sposób jest też znacznie lepszy niż podawanie bolusów.
Wraz ze zwiększającą się wydajnością musi wzrastać też intensywność żywienia, również mineralnego krów zasuszonych.
To jedno z najważniejszych odkryć jakie dokonaliśmy przez 5 lat różnych doświadczeń w Sano Agrar Institut. Bardzo dobrze sprawdza się stara zasada, że aby uzyskać dobrą dawkę, należy wziąć 1/3 pasz objętościowych i treściwych, dodać 3-4 kg słomy oraz 250-300 g specjalnego premiksu wraz z zawartymi w nim solami anionowymi.
Bilans kationowo-anionowy dawki
Bilans kationowo-anionowy dawki DCAD (Dietary Cation Anion Difference) ma bezpośredni wpływ na zachowanie homeostazy kwasowo-zasadowej organizmu. Szczególnie jest on ważny w okresie zasuszania krów, gdyż wpływa bezpośrednio na wykorzystanie związków mineralnych, zwłaszcza wapnia, co ma duże znaczenie w zapobieganiu zaleganiom poporodowym i zatrzymaniom łożyska. Najczęściej jest on wyliczany na podstawie różnicy kationów, które do dawki wnoszą potas i sód, a anionami zawartymi w siarce i chlorze. Obliczany jest on w suchej masie dawki według wzoru:
Bilans kationowo-anionowy DCAD dla krów zasuszonych powinien mieścić się w granicach od -100 do +100 meq (miliekwiwalentów). Natomiast dla krów w laktacji powinien być dodatni i wynosić od 200 do 300 meq. Aby go wyliczyć, trzeba dysponować analizami tych czterech pierwiastków: sodu, potasu, chloru i siarki w dawce. Ale lepiej analiz nie robić, gdyż różnice w ich oznaczaniu mogą być duże, przez co będą powodować błędną interpretację wyników. Taka sytuację mieliśmy też w Sano Agrar Insitut, kiedy bilans kationowo-anionowy tej samej dawki oznaczanej w trzech
różnych laboratoriach wynosił DCAD1 = +199, DCAD2 = -40 i DCAD3 = -146. Ta sama dawka, a tak skrajnie różne wyniki prowadzące do trzech różnych wniosków. Dużo prostsze jest zastosowanie większych ilości soli anionowych, bo czy DCAD dawki dla krów zasuszonych będzie wynosić -50, czy + 50, nie ma to większego znaczenia.
Więcej soli anionowych podczas zasuszania
W Sano Agrar Institut bardzo dobrze sprawdza się podawanie soli anionowych przez cały okres zasuszania. Ale ich dawki muszą być znacznie większe niż zwyczajowo stosowane do tej pory. Już w większości stad nie wystarczy 50 g soli anionowych. Obecnie coraz więcej roślin jest nawożonych wysokimi dawkami potasu, a również sodu nie można całkowicie wyeliminować z dawki, stąd ilości chloru i siarki potrzebne do ich neutralizacji muszą być znacznie większe. Ponieważ trudno jest dawkować 50 g soli anionowych podczas zasuszania, najlepiej połączyć je razem z dodawanymi innymi związkami mineralnymi i witaminami, aby otrzymać premiks, którego będzie się podawać na krowę w ilości 250-300 g dziennie. Jeszcze lepsze rezultaty i łatwiejsze stosowanie uzyskamy, kiedy taki premiks wymieszamy ze śrutami poekstrakcyjnymi, by w ten sposób otrzymać specjalny koncentrat dla krów zasuszonych. Podając 1,5 kg takiego koncentratu mamy 100% pewność, że zostanie on w dawce dobrze wymieszany, przez co efekty jego stosowania będą znacznie lepsze niż podawanego oddzielnie premiksu i oddzielnie śruty poekstrakcyjnej.
W Sano Agrar Institut krowy przez cały okres 6 tygodniowego zasuszania dostają tylko jedną dawkę bardzo bogatą w związki mineralne, witaminy i sole anionowe. Wynikiem wieloletnich doświadczeń są też nowe produkty o niezwykle bogatym składzie dla krów zasuszonych. Dzięki temu hodowcy, którzy chcą mieć lepszą wydajność i zdrowotność mogą zastosować je dla swoich krów. Warto krowom zasuszonym podać wszystko, co najlepsze.