Archiwum

Michał Boćkowski, Marek Gaworski
Katedra Organizacji i Inżynierii Produkcji, SGGW Warszawa

 

Charakterystyczną cechą produkcji mleczarskiej w gospodarstwie jest ciągłe monitorowanie różnych wskaźników wnoszących ważne informacje do oceny prowadzonej działalności rolniczej. Monitorowaniu podlega ilość podawanych zwierzętom pasz, ilość pozyskanego i sprzedanego mleka, czy też przepływy finansowe związane z wyposażeniem w sprzęt, bilansowaniem dochodów, strat i innych. W ten ważny obszar działań w gospodarstwie doskonale wpisuje się również monitorowanie… masy ciała zwierząt.

 

 

                Wiedza na temat poszczególnych sztuk bydła mlecznego i opasowego w gospodarstwie zalicza się do kluczowych czynników decydujących o efektywności prowadzonej produkcji zwierzęcej. Jednym z podstawowych elementów tej wiedzy jest informacja o masie krów, jałówek, cieląt, a także opasów. Gdy dane o masie zwierząt są regularnie gromadzone w dłuższym okresie czasu, to tworzona na tej podstawie baza danych stanowi ważne źródło formułowania wniosków i zaleceń związanych z doskonaleniem produkcji mleka i opasów, czy też przeciwdziałaniem problemom (np. zdrowotnym) pojawiającym się w stadzie.

                W efekcie regularnego ważenia zwierząt w gospodarstwie mlecznym i z opasami osiąga się wiele korzyści, wśród których można wymienić:

■             generowanie informacji o tym, kiedy młode zwierzęta mogą przejść na inny sposób żywienia,

■             wyznaczenie optymalnego czasu do rozrodu,

■             wybór najbardziej odpowiednich zwierząt do uboju bądź sprzedaży,

■             precyzyjne zarządzanie systemem żywienia zwierząt,

■             indywidualne i grupowe monitorowanie zdrowia zwierząt w stadzie,

■             możliwość zarządzania zbiorem (bazą) danych, ich przenoszenie i opracowywanie odpowiednio do stawianych celów związanych z analizą efektywności produkcji zwierzęcej,

■             szybki dostęp do informacji o danym zwierzęciu,

■             podejmowanie racjonalnych decyzji związanych z postępowaniem z danym zwierzęciem lub grupą bydła mlecznego i opasowego.

                Realizacja wymienionych zadań bazujących na informacji o masie zwierząt rozpatrywanej w dłuższym i krótszym okresie czasu jest uwarunkowana wyposażeniem gospodarstwa w specjalistyczny sprzęt techniczny z opcją poszerzenia o narzędzia związane z zarządzaniem zbiorami informacji.

                Wspomniany sprzęt na potrzeby produkcji w gospodarstwie mlecznym i z bydłem opasowym obejmuje różnego typu wagi, poskromy, a także systemy wagowe współpracujące z elektronicznym odczytem z kolczyków.

Sprzęt do ważenia bydła mlecznego i mięsnego

                Waga, służąc do określenia masy ciała zwierzęcia, w tym bydła mlecznego i opasowego powinna wyróżniać się szeregiem cech, wśród których najważniejsze znaczenie wykazuje możliwie szeroki zakres pomiaru masy, dokładność wskazywanego wyniku ważenia, a także wyposażenie w funkcje związane z rejestracją przyrostów masy ciała.

                Dostępne na rynku wagi elektroniczne wyróżniają się prostotą obsługi, a ich mierniki wyposażone są między innymi w program instruktażowy przeznaczony dla początkujących użytkowników, pokazujący dostępne funkcje oraz podstawowe zasady użytkowania. Wybrane elementy układu roboczego wykonane są z kompozytów na bazie nylonu, co gwarantuje odporność na wodę, wilgoć, rdzę i uszkodzenia mechaniczne. Nowoczesne zestawy ważące (miernik + czujnik) charakteryzuje na ogół niewielka masa własna i wymiary zewnętrzne, co umożliwia ich stosunkowo łatwe przenoszenie w obrębie gospodarstwa i nie tylko. Zestawy ważące coraz częściej zasilane są baterią wewnętrzną, co umożliwia pracę do 14 godzin w trybie czuwania i do 8 godzin w trybie pracy. Natomiast w przypadku opcji stałego podłączenia do sieci (również w połączeniu z ładowaniem baterii) wagi wyposażane są w zasilacz prądu zmiennego 230V.

                Spośród licznych funkcji roboczych, w które wyposażane są elektroniczne systemy ważące można wymienić:

■             alfabetyczny zapis kolczyka, kodu kondycji i nazwy zbioru,

■             generowanie informacji o przyrostach wagowych, obliczanie masy ciała,

■             funkcja ważenia grupowego, a także wstecznego ważenia grupowego,

■             generowanie raportów zawierających masę ciała i przyrosty wagowe,

■             automatyczny zapis i datowanie pomiarów,

■             rejestracja w pamięci do kilku tysięcy pomiarów w różnych zbiorach wagowych.

                Przedstawionego zakresu praktycznego wykorzystania elektronicznych urządzeń pomiarowych nie byłoby się w stanie w pełni wykorzystać w przypadku braku dostępu do uzupełniającej infrastruktury technicznej służącej sprawnemu przeprowadzeniu procesu ważenia. Wspomnianą infrastrukturę stanowi między innymi klatka wagowa wykonana z elementów stalowych lub innych, odpornych na uszkodzenia. Konstrukcja klatki wagowej powinna charakteryzować się kształtem i wymiarami dostosowanymi do danej grupy zwierząt poddawanych ważeniu, a w niektórych przypadkach rasy zwierząt.

                Klatka wagowa najczęściej składa się z ażurowych ścian bocznych wykonanych z rur stalowych o średnicy ok. 1 cala. Ażurowa budowa ścian pozwala na pełną kontrolę i stały dostęp do zwierzęcia podczas ważenia. Drzwi wejściowe (tylne) oraz wyjściowe (przednie) ze względów ergonomicznych są wyposażone w przesuwny system otwierania i zamykania. Natomiast podstawę (podłoże) klatki stanowi platforma wagowa wykonana np. z blachy ryflowanej, zapobiegającej poślizgowi zwierzęcia podczas poruszania się wewnątrz klatki.

                Obok standardowych, proponowanych przez specjalistyczne firmy klatek wagowych, w krajowych gospodarstwa rolnych nierzadko można spotkać różnego typu konstrukcje wykonane według własnych rozwiązań, z uwzględnieniem doświadczeń hodowców wynikających z obsługi zwierząt. W tym przypadku jedynie urządzenia pomiarowe nie są możliwe do wykonania we własnym zakresie przez producentów bydła.

                Na potrzeby utrzymywanego w gospodarstwie stada, producenci bydła mięsnego coraz częściej tworzą tzw. systemy weterynaryjno-selekcyjne, składające się z zespołu wygrodzeń, urządzenia wagowego oraz urządzeń do zabiegów weterynaryjnych. Tego typu system techniczny znacznie ułatwia pracę hodowcy, która obejmuje okresową opiekę weterynaryjną (badania okresowe, zabiegi weterynaryjne, kosmetyczne itp.) bydła oraz kontrolę przyrostu masy zwierząt. System może być zainstalowany w sąsiedztwie budynku inwentarskiego na stałe lub jest dostępny w wersji przenośnej z możliwością ustawienia na pastwisku lub na wybiegu. Miejsce ustawienia konstrukcji może być zadaszone, co ułatwia wykonywanie zabiegów również podczas niesprzyjającej pogody. Wyposażenie w dany typ systemu (stały lub przenośny) zależy od wielkości produkcji i technicznej infrastruktury gospodarstwa.

                Wybieg oraz korytarz przepędowy w systemie weterynaryjno-selekcyjnym są tworzone przez powtarzalne, ażurowe panele o długości 3 m, wykonane z ocynkowanych rur stalowych. Wybieg jest miejscem, do którego zapędza się wszystkie lub tylko część zwierząt w celu dalszej selekcji. Wybieg zwęża się w kierunku wagi, aby zwierzęta ustawiały się jedno za drugim – łącznie kilka lub kilkanaście sztuk, w zależności od długości korytarza. Po spędzeniu bydła, u wejścia korytarza przepędowego zainstalowane są skrzydłowe wrota zabezpieczające, aby zwierzęta nie cofały z powrotem do wybiegu. Następnie umieszczona jest klatka z wagą, gdzie przeprowadza się ważenie zwierząt. W systemie stosowana jest waga elektroniczna, która szybko i precyzyjnie ustala masę zwierzęcia. Klatka wagowa posiada aluminiową platformę ryflowaną, stanowiącą antypoślizgową podłogę wagi. Urządzenie ważące może być przykładowo zlokalizowane na końcu korytarza przepędowego, ponieważ nie zawsze trzeba z niego korzystać. Jeśli nie ma potrzeby przechodzenia zwierząt przez urządzenie ważące należy stworzyć możliwość bocznego wyjścia.

                Oprócz specjalistycznych systemów ważenia wyposażonych w klatki, w praktyce znane są także rozwiązania do określania masy zwierząt, w tym bydła mlecznego i opasowego, bazujące jedynie na wykorzystaniu prostej płyty (platformy) umieszczonej w posadzce, pozbawionej jakiejkolwiek obudowy. Płyta jest połączona z układem sensorów, przetwornikiem danych i monitorem do wyświetlania masy ważonego zwierzęcia. Takie rozwiązanie znacznie ułatwia obsługę zwierząt w trakcie ważenia. Nie ma potrzeby wchodzenia zwierzęcia do klatki, otwierania i zamykania bramki wejściowej i wyjściowej, co tym samym ogranicza nakłady czasu na wykonanie zabiegu. W przypadku wielu zwierząt wejściu do klatki, niezależnie od tego, czy jest to tylko klatka do ważenia czy też poskrom do przeprowadzenia korekcji racic może towarzyszyć pojawienie się oznak zdenerwowania i generowanie stresu, co nie pozostaje bez wpływu na zachowanie zwierząt. Dlatego stosowanie prostych i niezawodnych rozwiązań do ważenia zwierząt stanowi wartościową alternatywę, szczególnie w gospodarstwach, w których prowadzi się badania żywieniowe i inne z udziałem bydła mlecznego i opasowego, niejednokrotnie wymagające codziennego określania masy zwierząt.

Poskromy z funkcją ważenia

                Na krajowym rynku oferowanych jest wiele modeli poskromów. To znacznie ułatwia ich właściwy dobór do specyfiki gospodarstw utrzymujących bydło, a także potrzeb specjalistów (firm) świadczących usługi związane z korekcją racic.

                Dostępne na rynku modele poskromów mogą różnić się szczegółami konstrukcyjnymi (w tym wymiarami), standardowym i opcjonalnym wyposażeniem, mobilnością (przystosowaniem do wykorzystania w wersji stacjonarnej i przewoźnej) i innymi cechami funkcjonalno-technicznymi. Aby poskrom właściwie spełniał swoje funkcje robocze, był bezpieczny dla zwierzęcia i obsługującego je człowieka, jak też zapewniał łatwy dostęp do zwierzęcia i sprawne przeprowadzenie zabiegu jest wyposażany w zestaw odpowiednio dobranych elementów konstrukcyjnych. Zalicza się do nich obudowę zewnętrzną, która wraz z bramkami (wejściową i wyjściową) tworzą wytrzymałą konstrukcję stalową.

                Rozpatrując budowę poskromu jako jednolitej bryły konstrukcyjnej, jego zastosowanie można poszerzyć o funkcję ważenia zwierząt. W tym celu należy w budowie wprowadzić niewielkie modyfikacje techniczne. Uwzględniając dostępne na rynku elektroniczne zestawy ważące oraz ich budowę, zmiany konstrukcyjne ograniczają się zazwyczaj do przebudowy podłogi poskromu w taki sposób, aby można było zainstalować w niej elementy układu ważącego, jakimi są czujniki tensometryczne. Czujniki mają najczęściej kształt prostopadłościanu, zaś ich szerokość jest równa bądź nieco większa od całkowitej szerokości samego poskromu. Przystosowanie poskromu do funkcji ważenia wymaga zainstalowania w podłodze lub bezpośrednio pod jej dolną powierzchnią metalowych prowadnic w kształcie ceownika. W prowadnicach przy pomocy śrub instalowane są czujniki tensometryczne, które po uprzednim wytarowaniu poskromu w jednostce centralnej zestawu ważącego są gotowe do ważenia zwierząt przebywających w poskromie.

                W przypadku, gdy instaluje się centralne jednostki sterujące zestawem ważącym, to umieszcza się je na jednej z bocznych ścian poskromu, na wysokości około 1,5 m nad podłożem, co ułatwia ich obsługę przez osoby nadzorujące proces ważenia. Poskromy dla bydła mlecznego o konstrukcji klatki wykonanej jedynie na bazie połączeń rurowych cechują się tym, że budowa ścian bocznych nie daje możliwości zamontowania jednostki centralnej. W związku z tym taki typ poskromu wymaga zainstalowania specjalnych uchwytów, których szczegółowa konstrukcja wynika ze sposobu montażu jednostki centralnej.

                W przypadku poskromów posiadających pełne ściany boczne, wykonane przykładowo z blachy stalowej, zamontowanie jednostki centralnej jest praktycznie bezproblemowe i nie wymaga wprowadzania zmian w budowie poskromu. Taką budową charakteryzują się głównie poskromy dla bydła opasowego. Poskromy te w odróżnieniu od poskromów dla bydła mlecznego charakteryzują się znacznie cięższą konstrukcją ramy głównej. Wynika to głównie z ich przeznaczenia – bydło mięsne wyróżnia się większymi rozmiarami, masą ciała, a także bardzo często przejawia zachowania bardziej agresywne niż krowy mleczne.

Ważenie w połączeniu z elektroniczną identyfikacją zwierząt

                Wartościowym rozwiązaniem upraszczającym ważenie krów mlecznych jest wyposażenie korytarza wyjściowego z hali udojowej w strefę pomiaru masy zwierząt. Krowy przed wejściem do strefy ważenia są identyfikowane na podstawie indywidualnych transponderów lub kolczyków z chipami, zaś wyjście ze strefy wiąże się z pokonaniem bramki jednokierunkowej, która otwiera się po wykonaniu ważenia.

                Cechą wyróżniającą strefę ważenia jest niewielkie podwyższenie, na którego powierzchnię krowa musi wejść, by zostać zważoną i opuścić korytarz prowadzący z hali udojowej. Długość strefy ważenia jest w przybliżeniu równa długości pojedynczej krowy. Wynika to z tego, że krowy wychodzą z dojarni grupowo i stąd wymagane jest stworzenie warunków do monitorowania masy pojedynczej krowy. Dodatkowym, obok długości strefy czynnikiem sprzyjającym automatycznemu ważeniu pojedynczych krów jest szerokość korytarza, przez który przechodzą zwierzęta. Wspomniana szerokość jest taka, aby uniemożliwić przemieszczanie się dwóch krów obok siebie, dzięki czemu do strefy ważenia może wejść tylko jedna krowa. Bramka wyjściowa z korytarza hali udojowej ze strefą ważenia otwiera się automatycznie po określeniu masy krowy. Wynik pomiaru pokazywany jest na elektronicznym wyświetlaczu cyfrowym i automatycznie wprowadzany do pamięci systemu zarządzania stadem w gospodarstwie.

                Krowy mogą być ważone przy okazji każdego wyjścia z dojarni, przykładowo dwukrotnie w ciągu dnia. Oczywiście opcja ważenia może zostać wyłączona i wówczas bramka wyjściowa jest na stałe otwarta. Działanie bramki wyjściowej może być połączone z bramką lub bramkami selekcyjnymi, co pozwala na wyodrębnienie krów wymagających dodatkowej, przykładowo weterynaryjnej obsługi bądź sztucznej inseminacji. Odpowiedni układ bramek selekcyjnych w powiązaniu z informacjami pochodzącymi z systemu ważenia zwierząt może zostać również wykorzystany, w razie potrzeby, do podziału stada na dwie lub trzy kategorie wagowe.

                Przedstawiony system automatycznego ważenia krów dotyczy jedynie zwierząt wychodzących z hali udojowej. W przypadku konieczności zważenia krów zasuszonych lub jałówek istnieje konieczność wprowadzenia zwierząt do strefy ważenia przez personel obsługujący stado w oborze. Automatyczny system ważenia znajduje szczególne zastosowanie w gospodarstwach mlecznych korzystających z systemu zarządzania stadem, dzięki czemu znacznie ułatwia się ciągłe monitorowanie stada.

Podsumowując …

                Wagi i tworzone na ich bazie systemy ważenia wnoszą istotny wkład w monitorowanie stada bydła mlecznego i opasowego, wspomagając poprzez zbiór informacji o masie zwierząt doskonalenie produkcji w gospodarstwie. Istotą pełnego wykorzystania potencjału technicznego reprezentowanego przez systemy ważenia jest sprawność ich funkcjonowania, a także dokładność pracy (wskazywania wyniku pomiaru masy). Dlatego tak ważna pozostaje okresowa kontrola układów pomiarów, a także – co jest szczególnie zalecane – utrzymywanie powierzchni roboczych w nienagannej czystości. Ważenie zwierząt wiąże się z ryzykiem zanieczyszczania powierzchni wagi odchodami, dlatego dokładność pomiarów masy jest uwarunkowana zachowaniem odpowiedniego poziomu czystości platformy wagowej.