Maciej Adamski, Marta Kaliciak
UP Wrocław
Związki mineralne odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu prawidłowego żywienia zwierząt a tym samym utrzymaniu wysokiej wydajności krów. Makro – oraz mikroelementy pełnią różnorakie istotne role w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu zwierząt. Niestety, są one stosunkowo słabo wchłaniane z przewodu pokarmowego.
Związki mineralne najczęściej występują pod postacią nieorganicznych soli tj. siarczanów, węglanów, rzadziej chlorków, czy tlenków. Absorpcja i aktywność biologiczna pierwiastków w takiej formie jest stosunkowo niska. Środowisko trawieńca powoduje ich jonizację, w następstwie tworzenie się nierozpuszczalnych związków stałych. Mogą też pozostać całkowicie związane z innymi składnikami pokarmowymi, przez co stają się niedostępne dla zwierzęcia.
Dobrą alternatywę dla suplementacji diety nieorganicznymi związkami mineralnymi stanowią chelaty. Są to związki kompleksowe jonów metali z aminokwasami. Posiadają one w swojej strukturze podwójne wiązania kowalencyjne. Chelaty są naturalnymi środkami transportu składników mineralnych z treści przewodu pokarmowego do krwi. Są to formy dobrze przyswajalne, co sprzyja większej aktywności absorpcyjnej i biologicznej oraz łagodzi skutki niedoboru danego pierwiastka. Wykazują większą stabilność w zmieniającym się pH przewodu pokarmowego (kwaśny w trawieńcu, zasadowy w jelitach). Charakteryzują się one także większą trwałością. Zabezpieczone są również przeciw niekorzystnemu działaniu ze strony innych składników pokarmowych (niektóre frakcje włókna pokarmowego mogą redukować wchłanianie związków mineralnych).
Glicynowe czy na bazie białka sojowego?
Zgodnie z obecnie panującym prawem Unii Europejskiej do użytku dopuszczone są 2 rodzaje chelatów różniące się substancjami przenoszącymi związki mineralne – glicyna oraz hydrolizowane białko sojowe. Badania z ostatnich lat wskazują, iż biodostępność mikroelementów jest wyższa w przypadku chelatów glicynowych. Zaletą chelatów jest jednolity rozmiar cząsteczek, brak tendencji do zbrylania się, w mniejszym stopniu zapylają powietrze, jak również są mniej higroskopijne.
Chelaty znacznie łatwiej przenikają przez barierę jelitową, dzięki czemu są znacznie efektywniej przyswajane przez organizm. Mogą być w pełni wykorzystywane, ponieważ oprócz wysokiej biodostępności, nie wchodzą w reakcję z takimi związkami jak fosforany, węglany, wodorotlenki, czy tlenki. Dodatkowo chelatyzacja związków mineralnych znosi działanie antagonistyczne pierwiastków w przewodzie pokarmowym. Unikatowe właściwości chelatów sprawiają, iż możliwa jest obniżona podaż pierwiastków w paszy, jak również obniża się wydalanie związków z kałem i moczem (zmniejszając tym samym obciążenie środowiska). Dlatego wykorzystywanie suplementacji związkami chelatowymi jest efektywniejsze niż niechelatowymi. Przykładem może być chrom, który w postaci nieorganicznej jest absorbowany w zaledwie 0,4–3,0% zaś w przypadku form organicznych od 25 do 30%.
Ważne funkcje składników mineralnych
W żywieniu bydła podstawę stanowi bilans fosforu oraz wapnia w dawkach pokarmowych. Najczęściej stwierdzane niedobory dotyczą jednak nie tylko fosforu i wapnia, ale także magnezu, sodu, żelaza, miedzi, manganu oraz cynku. Cynk aktywizuje enzymy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania systemu odpornościowego oraz uczestniczy w przemianach różnorodnych reakcji metabolicznych białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych. Odgrywa również bardzo istotną rolę przy odtwarzaniu warstwy keratynowej w przewodzie strzykowym oraz regulacji hormonalnej. Miedź wchodzi w skład wielu enzymów tkankowych i mlekowych. Jest ona również niezbędna do uruchamiania w organizmie rezerw żelaza (synteza hemoglobiny, wytwarzanie erytrocytów). Wraz z cynkiem istotnie wpływa na prawidłowy rozród krów. Badania z ostatnich lat wykazują przewagę związków chelatowych nad formami nieorganicznymi związków mineralnych. Zastosowanie ich w żywieniu niesie ze sobą szereg korzyści przyczyniających się do poprawy produkcyjności zwierząt. Wpływają one korzystnie na rozwój flory żwacza, poprawiają wskaźniki rozrodcze poprzez ograniczenie występowania cichych rui i zmniejszenie odsetka poronień. Poprawiają także skuteczność zacieleń oraz zmniejszają ryzyko zatrzymania łożyska po porodzie (chelaty miedzi i manganu). Przyczyniają się również do poprawy wskaźników hematologicznych krwi – zwiększając stężenie hemoglobiny w krwinkach czerwonych (chelaty żelazowe). Ponadto dodatek chelatów biotyny oraz cynku w dawce pokarmowej krów wysokowydajnych redukuje przypadki kulawizn między innymi poprzez wzmocnienie mostków keratynowych pomiędzy ścianą i podeszwą racic. Chelaty cynku, miedzi, żelaza oraz kobaltu poprawiają także zdrowotność skóry, stymulują korzystnie układ odpornościowy, wspomagając go w walce z infekcjami, np. mastitis. Chelaty cynku znacznie obniżają liczbę komórek somatycznych w mleku. Wpływają na wzrost zawartości składowych mleka (m. in. białka, tłuszczu i laktozy w mleku), jak również ogólną wydajność mleczną krów. Dodatkowo dzięki wyższej absorpcji składników mineralnych pochodzących z organicznych kompleksów możliwe jest ograniczenie ilości stosowanych dodatków paszowych.
Suplementacja dawki pokarmowej prowadzi do poprawy efektywności produkcji oraz zdrowotności zwierząt. Związki mineralne w dużej mierze odpowiadają za prawidłowe funkcjonowanie organizmu, dlatego też należy dbać o ich zbilansowanie. Unikatowe właściwości związków chelatowych sprawiają, iż stają się one coraz popularniejsze zarówno w żywieniu bydła, jak i innych gatunków zwierząt (trzody chlewnej, drobiu). Stosowanie chelatów pozytywnie wpływa zarówno na ekonomikę produkcji, jak i stan środowiska. Dlatego warto rozważyć możliwość zastąpienia tymi związkami minerałów o pochodzeniu nieorganicznym.