Bartosz Korytkowski
Bydgoszcz
Światło jest jednym z podstawowych elementów egzystencji zwierząt. Bezpośrednim efektem promieniowania widzialnego jest działanie psychiczne, pozwalające zwierzęciu na orientację w terenie, wyszukiwanie paszy, ucieczkę przed napastnikiem itp. Jest ono także niezbędne przy obsłudze zwierząt.
Światło wpływa na wzmożoną efektywność ruchową oraz liczne procesy życiowe organizmów. Promienie widzialne wzmagają przemianę materii i przyswajalność pokarmu. Biologiczna rola światła widoczna jest u wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich i sprowadza się nie tylko do pobierania przez zwierzęta wrażeń wzrokowych, lecz światło bierze także czynny udział w aktywności wydzielniczej gruczołów dokrewnych.
Pod wpływem światła na siatkówkę oka, ze skupisk neuronów sekrecyjnych podnieta biegnie do podwzgórza, gdzie wytwarzany jest hormon luliberyna, który pobudza wydzielanie hormonów gonadotropowych w przednim płacie przysadki mózgowej. Dwa hormony gonadotropowe to folikostymulina, która inicjuje:
■ dojrzewanie pęcherzyków Graffa,
■ wydzielanie przez nie estrogenów,
■ a w jądrach pobudza spermatogenezę,
Drugi hormon luteinizujący u samic pobudza:
■ jajeczkowanie,
■ wytwarzanie ciałka żółtego,
■ a u samców stymuluje wydzielanie androgenów przez komórki jąder.
Ze względu na reakcję zwierząt na wydłużanie i skracanie się dnia świetlnego można zwierzęta najprościej podzielić na „dnia długiego” i „dnia krótkiego”. Reakcje te są mocno zasadzone u zwierząt dzikich.
Zwierzęta dnia długiego wykazują wzmożoną aktywność płciową w okresie przyrostu dnia, okres godowy występuje u nich w czasie wiosny. Drób hodowany przez człowieka jest fotofilny, mimo długiego okresu przekształcania, przystosowania do warunków utrzymania ukształtowanych przez człowieka. Poznanie zasad zależności aktywności rozrodczej ptaków od wydłużającego się dnia spowodowało, że kury niosą jaja przez okrągły rok, przy zastosowaniu w chowie intensywnym tylko sztucznego oświetlenia i regulowania długości dnia przez hodowcę tak, by uzyskać jaja w odpowiednim optymalnym okresie.
Światło jest stymulatorem procesów odpornościowych organizmu zwierzęcego. Jedynie u zwierząt młodych w technologiach tuczu intensywnego można znacznie ograniczać ilość światła, ale nie może to być produkcja całkowicie w ciemności. U brojlerów kurzych, które genetycznie od bojowca malajskiego mają zakodowaną agresję przez zmniejszanie światła białego i zastępowanie go światłem czerwonym doprowadzamy do np.: zmniejszenia natężenia walk hierarchicznych, przeciwdziałamy także kanibalizmowi i przyspieszamy uzyskanie odpowiedniej masy ciała ptaków.
Oświetlenie jest czynnikiem, który w decydujący sposób wpływa na prawidłowe utrzymanie drobiu. W pomieszczeniach drobiarskich stosowane może być oświetlenie naturalne i sztuczne, inaczej oświetlenie dzienne i elektryczne. Czynniki tego rodzaju jak: szerokość geograficzna, pora roku i pora dnia, usytuowanie budynku w stosunku do stron świata, powierzchnia, ilość, kształt oraz rozmieszczenie okien w budynku, grubość muru i ościeżnic okiennych, kolor wewnętrzny ścian, czystość okien mają ogromny wpływ na oświetlenie naturalne. Jeśli chodzi o usytuowanie budynku, to przyjmuje się, że najlepiej byłoby ażeby budynek usytuowany został wzdłuż osi północ-południe z niewielkim odchyleniem w kierunku zachodnim. Taki rozkład zapewnia równomierne oświetlenie w budynku w ciągu całego dnia, a także w czasie godzin popołudniowych. W czasie okresu letniego, kiedy promieniowanie słoneczne jest zbyt duże, promienie padają na dach i ścianę szczytową, a przez to ilość energii cieplnej jaka dostaje się do wnętrza jest mniejsza i nie powoduje przegrzewania się drobiu.
Światło widzialne wywiera wielostronny wpływ na ptaki, pozwalając im na orientację w pomieszczeniu, na łatwe pobieranie paszy, kontakt z innymi osobnikami, a osobom obsługującym ułatwia i pozwala na bezpieczną i łatwiejszą pracę. Światło wpływa na wzmożoną aktywność ruchową oraz liczne procesy życiowe. Biologiczna rola światła wykorzystywana jest u wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich. Jak już wyżej wspomniano, sprowadza się ona nie tylko do odbierania przez zwierzęta wrażeń wzrokowych, ale również do udziału światła w wydzielaniu wielu gruczołów dokrewnych. U drobiu brak dostatecznej ilości światła opóźnia procesy wzrostu i rozwoju, zaś w okresie nieśności może powodować jej zmniejszenie, jak również pogarszanie się jakości jaj.
Zgodnie z rozporządzeniami dotyczącymi minimalnych warunków utrzymywania zwierząt gospodarskich, wszystkie budynki inwentarskie muszą mieć wystarczającą ilość światła (sztucznego bądź naturalnego), które powinno być dostosowane do danego gatunku drobiu, powinno umożliwiać ptakom wzajemne widzenie się, jak również powinno pozwalać kontrolować wizualnie swoje otoczenie oraz wykazywać normalny poziom aktywności. Jeżeli stosowane jest światło sztuczne, to bezwzględnie powinno ono być regulowane zgodnie z zalecanymi programami świetlnymi dla danego gatunku drobiu i dla określonego stada. Niemniej powinno ono odpowiadać 24-godzinnemu rytmowi i zawierać odpowiedni nieprzerywany okres ciemności (który powinien trwać około jednej trzeciej doby) oraz okresy przyciemnienia odpowiadające zmierzchowi.
Celem programów świetlnych jest regulowanie wieku dojrzałości płciowej niosek. Produkcja jaj jest bowiem bardzo ściśle związana z długością dnia w okresie wychowu – przygotowania ptaków do nieśności. Zastosowany program świetlny wpływa zarówno na ilość jak i wielkość jaj. Można stosować różne programy świetlne w zależności od typów kurników: z naturalnym światłem, zaciemnione, częściowo zaciemnione. Stymulację świetlną można rozpocząć wcześniej lub później w zależności od wieku w jakim chcemy uzyskać pierwsze jaja. W okresie wychowu należy pamiętać, że zastosowany program świetlny ma wpływ także na osiąganą masę ciała kurek. Ponadto również spożycie paszy w dużym stopniu zależy od długości okresu światła. Kurki mają dwa okresy wzmożonego pobierania paszy. Pierwszy szczyt występuje około 2-3 godziny przed gaszeniem światła, drugi szczyt ma miejsce krótko po włączeniu światła.
W okresie pierwszych dni po wstawieniu istotne jest, aby utrzymywać stada w górnym zakresie reżimu (22 do 23 h) przy dość wysokim natężeniu światła (30-40 lux) dla zapewnienia odpowiedniego spożycia wody i paszy przez pisklęta. Następnie natężenie światła należy stopniowo zmniejszać do poziomu około 10 lux w 15 dniu w obiektach o kontrolowanym środowisku świetlnym. Natężenie światła powinno również być uzależnione od zachowania się piskląt. W pomieszczenich drobiarskich w celu ograniczenia wydziobywania piór należy stosować oświetlenie o obniżonej intensywności (poniżej 10 lux). Większa intensywność światła możw wywoływać urazowe dziobanie się ptaków. Stwiedzono, że oświetlenie przerywane wywiera jedynie niewielki wpływ na ograniczenie tego nawyku w stadzie.
Generalną zasadą wszystkich programów świetlnych dla poszczególnych gatunków drobiu jest skracanie dnia świetlnego w okresie wychowu i stopniowe jego wydłużenie w okresie nieśności. Wszelkie zmiany długości i intensywności oświetlenia winny być przeprowadzane w sposób stopniowy. Zmniejszenie liczby godzin światła podczas nieśności natychmiast skutkuje zmniejszeniem produkcji. Rzeczą naturalną jest, że korzystniejszym dla ptaków światłem jest promieniowanie słoneczne, ponieważ przy jego udziale produkowana jest w organizmie witamina D, a to łączy się z prawidłowym rozwojem kośćca oraz gospodarką fosforowo-wapienną.
Istotna w produkcji drobiu pozostaje także barwa wykorzystywanego przez hodowcę światła. Poza standardowym światłem białym zaleca się stosowanie światła barwy niebieskiej lub fioletowej. Kolory te są niewidoczne dla drobiu, przez co zmniejsza się występowanie kanibalizmu, pterofagii, a dodatkowo pomaga to obsłudze w wykonywaniu wszelkich czynności produkcyjnych.
Spis piśmiennictwa dostepny u autora