Archiwum

dr inż. Agnieszka Misiura, mgr inż. Tomasz Misiura

 

                Wytłoki które powstają podczas tłoczenia owoców i warzyw, stanowią 20-25%  przetwarzanego surowca. Każdego roku produkuje się około 260 tys. ton wytłoków owocowych i około 100 tys. ton warzywnych zawierających znaczne ilości ligniny, celulozy oraz hemicelulozy. Składniki te składniki wykazują wysokie właściwości sorpcyjne m.in. w stosunku do tłuszczów, kwasów żółciowych, cholesterolu a także niektórych substancji szkodliwych np. metali ciężkich.  Lignina, hemiceluloza i celuloza w wytłokach z różnych owoców posiada niejednakową zdolność wiązania metali ciężkich.  Coraz więcej wytłoków z przerobu owoców i warzyw wykorzystywane jest w żywieniu zwierząt gospodarskich ale nadal ok 12% tych wytłoków kierowane jest na wysypiska. Jeśli chodzi o zioła to wykazują one działanie przeciwzapalne, ściągające, dezynfekujące i odpornościowe. Stymulują wątrobę, trzustkę, śluzówkę jelit ptaków i dzięki temu składniki paszy są lepiej wykorzystywane. Poprawiają one również smakowitość pasz i ich trawienie dzięki substancjom biologicznie czynnym. Wspomagają proces trawienia białek. Wpływają korzystnie na smak i zapach jaj oraz mięsa. Dodatki roślinne mogą być podawane drobiowi do mieszanek paszowych w różnych formach np. formie świeżej, suszonej lub w postaci wyciągów (np. olejków eterycznych). Najchętniej zjadane przez drób zioła to: mniszek lekarski, krwawnik pospolity, pokrzywa, mięta, szałwia, pięciornik gęsi, rdest, melisa, dziurawiec i wiele innych.

                Wytłoki stanowią pozostałość po mechanicznym wytłoczeniu soku surowego przy użyciu różnego rodzaju pras w trakcie produkcji soków, win, napojów oraz koncentratów. Prasy które używane są w przemyśle owocowo-warzywnym to np.: ciągłe (np. ślimakowe) , okresowe (np. koszowe) lub też hydrauliczne, pneumatyczne oraz mechaniczne. Uniwersalną prasą do owoców jest zbudowana z kosza, w którym znajduje się układ nylonowych węży drenujących. Ułatwiają one wypływ soku z wnętrza kosza a także wielokrotne wyciskanie.  Najpopularniejszą prasą jest prasa ślimakowa ze zmniejszającym się skokiem śruby. Umożliwia ona jednoczesny załadunek, wytłaczanie oraz odprowadzanie surowca. Wykorzystanie ślimaka, który jest głównym elementem konstrukcji takiej prasy (2-7obr/min), pozwala na uzyskanie wydajności takiej prasy ok. 4 t/h. Przed tłoczeniem surowiec jest rozdrabniany i doprowadzany do postaci miazgi. Produktem tej technologii tłoczenia jest uzyskiwany moszcz, a ubocznym produktem są wytłoki. 

Zastosowanie wytłoków owocowo-warzywnych podnosi walory dietetyczne mieszanek paszowych z ich udziałem (wzrost ilość monomerów antocyjanowych oraz zdolności sorpcyjnych). W skład wytłoków, w zależności od zastosowanego surowca i technologii pozyskiwania soków w wytłokach, znajduje się zróżnicowana zawartość substancji organicznej i mineralnej oraz woda. Proces tłoczenia, a następnie suszenia ma znaczący wpływ na zwiększenie zawartości włókna surowego w wytłokach.  Świeże wytłoki jako produkt uboczny przemysłu owocowo-warzywnego mogą być również konserwowane poprzez zakiszanie (ograniczenie nakładów energii w porównaniu do suszenia). Wytłoki z jabłek charakteryzują się znaczną zawartością pektyn, które posiadają właściwości wiązania jonów metali ciężkich oraz celulozy, podstawowego węglowodanu strukturalnego w włóknie surowym.  Mniejszą przydatność pod tym względem mają wytłoki z wiśni, zawierające nieznaczne ilości włókna surowego i pektyn.  Zawartość włókna surowego w suszonych wytłokach o zawartości 93% sm wynosi ponad 90%, w tym 43,17 g/100 g sm celulozy, 24,27 g/100 g sm hemicelulozy oraz 11,76 g/100 g sm pektyn. Zawartość suchej masy w suszonych wytłokach z wiśni wynosi zazwyczaj ponad 90%. W jej składzie występuje lignina (49,6 g/100 g sm). Inne składniki, które zaliczane są do włókna surowego, to celuloza – 13,1 g/100 g sm, hemiceluloza – 7,7 g/100 g sm i 1,1 g/100 g sm pektyny. Zawartość włókna surowego, w tych wytłokach wynosi 71,4%. Dla porównania w składzie włókna surowego wytłoków z aronii (96% sm), zawartość celulozy wynosi 33,1 g/100 g sm, hemicelulozy 32,1 g/100 g sm, lignin 23,0 g/100 g sm oraz pektyn – 7,5 g/100 g sm.

Ze względu na niski koszt, łatwość pozyskiwania, wytłoki (szczególnie z wiśni i jabłek) mogą konkurować z innymi sorbentami metali. Ekstrahowane wytłoki (płukanie wodą moszczu wtórnego), mogą być wykorzystane także do uzyskiwania naturalnych barwników oraz aromatów dla potrzeb przemysłu paszowego. 

                Zioła stosowane są w żywieniu jak i leczeniu drobiu. Do sporządzania dodatków ziołowych dla drobiu, wykorzystuje się też pozostałości przemysłu zielarskiego po produkcji mieszanek ziołowych dla ludzi. Dodatek ziół do pasz jest coraz modniejszy a ich ilość zleży od wielu czynników m.in. gatunku ptaków gospodarskich, wieku ptaków, kierunku produkcji, rodzaju i formy podawanej paszy oraz warunków technologicznych chowu. Suszone zioła bogate są w białko (9,7 do 16,1%), tłuszcz (1,2 do 12,4%) i związki bezazotowe wyciągowe (23,4 do 46,2%). Suszone liście pokrzywy, krwawnika czy dziurawca, można stosować pojedynczo lub w mieszankach ziołowych w wychowie drobiu, a także w ilości do 5% dla ptaków dorosłych. Zbyt duży dodatek ziół zwiększa ilość włókna surowego w mieszance, co może wpłynąć niekorzystnie na wyniki produkcyjne drobiu. Okazuje się, że zawartość włókna surowego w wysuszonych ziołach wynosi 23 do 32%.    

Dzięki różnym substancjom biologicznie czynnym znajdujących się w ziołach można wyodrębnić zestawy o działaniu na wątrobę, żółciopędne, bakteriobójcze czy przeciwdziałające przykremu rybiemu zapachowi produktów. Niektóre zioła dezaktywują  niekorzystne działanie substancji antyżywieniowych, znajdujących się w ziarnie zbóż i nasionach roślin motylkowych. Wykorzystywanie ziół w żywieniu wymaga dokładnej znajomości  ich składu chemicznego i działania znajdujących się w nich substancji na organizm ptaka.

Olejki eteryczne są to pachnące, oleiste produkty otrzymywane z różnych surowców roślinnych w procesie destylacji z parą wodną lub przez wyciskanie owocni. Do olejkodajnych należą różne części roślin: liście (mięty, szałwi, mniszka lekarskiego, melisy), kwiaty (róży, heliotropu, rumianku), korzenie i kłącza (lubczyk, tatarak) oraz owoce, nasiona a czasem łodygi roślin. Ptaki w niewielkim stopniu reagują na smak i zapach pasz, ale np. olejki gorczyczne pobierane w niewielkich ilościach, wywierają dodatni wpływ na apetyt, a nawet na strawność składników pokarmowych paszy, dzięki korzystnemu oddziaływaniu na mikroorganizmy przewodu pokarmowego ptaków. Olejki eteryczne wyselekcjonowane z marchwi nadają charakterystyczny smak i zapach produktom drobiarskim. Surowa marchew podawana w niewielkich ilościach ma właściwości dietetyczne i smakowe (zalecane podawanie młodym ptakom). Olejki gorczycowe (winylotiooksalidazon) znajdujący się w rzepie, cykorii podróżnik, cebuli i czosnku, działają bakteriostatycznie.  Zwiększeniu sekrecji śliny i przyspieszeniu obiegu krwi pomocne są substancje gorzkie i ostre występujące w papryce, czosnku, cebuli i chili. Powoduje to szybsze usuwanie toksycznych produktów przemiany materii z ciała drobiu. Wadą tych roślin jest ich niekorzystne działanie na smak i zapach mięsa, dlatego przed ubojem konieczny jest 7-dniowy okres karencji. Niektóre z olejków eterycznych działa drażniąco na błony śluzowe jelit i mogą nawet prowadzić do pojawienia się stanów zapalnych. Olejki pozyskane z kwiatów i liści lebiodki pospolitej, byliny rozpowszechnionej w kraju, zawierają związki fenolowe karwakrol i tymol, będące naturalnymi stymulatorami wzrostu oraz hamujące wzrost bakterii chorobotwórczych w jelitach, regenerują kosmki jelitowe, usprawniają proces trawienia. Często w miejsce antybiotyków używane są niektóre zioła. Olejki eteryczne połączone z kwasami organicznymi oraz z mrówczanem i propionianem amonu oraz z odpowiednim nośnikiem tworzą preparaty łagodzące przebieg zaburzeń pokarmowych oraz stymulujące pobieranie paszy. Podaje się je do wody pitnej w ilości 1 l/1000 l wody, a sproszkowane do paszy (0,5 do 1 kg/t). Ekstrakty z cytrusów zawierające bioflawonoidy, które w połączeniu z kwasami organicznymi na nośniku mineralnym, tworzą preparaty o silnych właściwościach bakterio- i grzybobójczych, dodawane w ilości 0,5 do 1 kg/t mieszanki paszowej, redukują skażenia mikrobiologiczne w przewodzie pokarmowym ptaków. Przeciwdziałaniu namnażaniu się bakterii chorobotwórczych w przewodzie pokarmowym (zmniejszenie częstości biegunek i padnięć u drobiu) stosuje się też do paszy preparaty z odpowiednio dobranymi kwasami organicznymi i ich solami, zawierające emulgatory i wyciągi oregano. Preparaty te stymulują pracę jelit, działając korzystnie na wykorzystanie paszy. Ekstrakty ziołowe w połączeniu ze związkami mineralnymi i kulturami drożdży, podaje się do paszy (1 kg/t) w celu zwiększenia absorpcji wapnia i fosforu przez drób. Ma to na celu poprawę wzrostu ptaków, jakości skorupy i zdolności wylęgowej jaj oraz wydłużeniu okresu produkcyjnego. 

Aby poprawić barwę żółtek jaj czy tuszek brojlerów(wynik upodobań konsumentów gdyż mają nieprawdziwe przeświadczenie, że silnie wybarwione produkty pochodzą od drobiu utrzymywanego w warunkach zbliżonych do naturalnych, dzięki czemu mają większą wartość odżywczą) zalecane jest stosowanie kompozycji suszonych ziół np. ziela krwawnika i dziurawca oraz kwiatu nagietka i aksamitki (bogate są w karotenoidy). W tym samym celu wykorzystuje się też rozdrobnioną korę dębu lub wierzby. Przemysł paszowy wykorzystuje barwniki naturalne w formie skoncentrowanych ekstraktów. Umożliwia to łatwiejsze ich dodawanie do mieszanek paszowych. Barwniki naturalne nie są jednak trwałe i ulegają rozkładowi podczas magazynowania. Obecnie produkuje się barwniki syntetyczne o barwie żółtej i czerwonej, które mogą być wprowadzane do mieszanek dla drobiu. Na przyrost masy ciała, poprawy smakowitości mięsa może wpłynąć zjadanie przez ptaki: ziela mięty i melisy, kwiatu bratka polnego, liści pokrzywy i wiele innych, a także w połączeniu z nasionami kolendry, gorczycy czy kopru. Wyciągi z mieszanek ziołowych mogą być również dodawane do wody pitnej.

Przy przypadku stresów drobiu wykorzystywane są wieloskładnikowe ekstrakty ziołowe, działają ochronnie na wątroby, poprawiają pobranie paszy, powodują pozytywną reakcję na szczepienia, zmniejszają występowanie infekcji bakteryjnych i wirusowych w przewodzie pokarmowym, poprawiają szybkość wzrostu, zdrowotność oraz wydajność rzeźną. Stosowane są w ilości 0,5 kg/t paszy. Ekstrakty ziołowe można wykorzystywać w połączeniu ze związkami magnezu, b-karotenem i glinokrzemianami, jako składniki smakowe i antybakteryjne mieszanek. Ekstrakty z jukki można stosować do spryskiwania ściółki, w celu zmniejszenia wytwarzania i emisji amoniaku. 

                Podsumowując zawarte w ziołach garbniki, alkaloidy, glikozydy, saponiny, salicylany, terpeny, flawonoidy, kumaryna, glikozynolany, olejki eteryczne, śluzy roślinne i pektyny, podawane drobiowi w niewielkich ilościach, mogą działać stymulująco na organizmy ptaków. Zioła poprawiają również  smakowitości paszy, jej trawienie i apetyt drobiu, działają przeciwzapalnie, przeciwbiegunkowo i bakteriostatycznie. Ważne są także z uwagi na zawartość w ziołach witamin, związków mineralnych i różnych kwasów organicznych, których rola w utrzymywaniu odpowiedniego pH przewodu pokarmowego jest bardzo istotna. Jednak na podstawie obecnego stanu wiedzy, kiedy nie wszystkie reakcje organizmu ptaków na zioła i ekstrakty ziołowe są znane, zaleca się aby dodatek ziół lub ich produktów był dobrze przemyślany i dotyczył stad drobiu utrzymywanych bez dostępu do pastwiska.  Najcenniejszym źródłem naturalnych składników biologicznie czynnych jest zadbane pastwisko bogate w różne rośliny.

 

Literatura:

 

Bartnikowska E. 1997. Włókno pokarmowe w żywieniu człowieka zdrowego i chorego. Mater. Konf. „Włókno pokarmowe skład chemiczny i biologiczne działanie”. Radzików. 101-114.

Bober I., Oszmiański J. 2004. Zastosowanie wytłoków aronii do naparów herbat owocowych. Acta Sci. Pol., Technol. Aliment. 3(1), 63-72.

Borycka B., Górecka D. 2001. Charakterystyka włókna pokarmowego porzeczkowych prepara­tów wytłokowych. Przem. Ferment. Owoc.-Warz. 2, 30-32.

Fronc A., Nawirska A. 1994. Możliwości wykorzystania odpadów z przetwórstwa owoców. Ochr. Środ. 2, 31.

Król S., Nawirska A. 2003. Usuwanie jonów metali ciężkich na wytłokach owocowych w układach dynamicznych. Acta Sci. Pol., Technol. Aliment. 2(1), 21-29.

Larrauri J.A., 1999. New approaches in the preparation of high dietary fibrę powders from fruit by-products. Trends Food Sci. Technol. 10, 3-8.

Mazanowski A. Dodatki ziół i wyciągów roślinnych w żywieniu drobiu. Hodowca Drobiu.

Misiura A. Produkty uboczne przemysłu owocowo-warzywnego i ich wykorzystanie na cele paszowe. Hodowca Bydła.

Nawirska A., Kwaśniewska M. 2004. Frakcje błonnika w wytłokach z owoców. Acta Sci. Pol., Technol. Aliment. 3(1), 13-20.

Pijanowski E., Dłużewski M., Dłużewska A., Jarczyk A. 1996. Ogólna technologia żywności. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne. Warszawa.

Połtowicz K., Wężyk S. 2001. Wpływ dodatku ziół w żywieniu kur nieśnych na produkcyjność i jakość jaj. NAUKOWE ZOOTECHNIKI II PÓŁROCZE 2001

Skiba K. 2006. Wpływ procesu uszlachetniania i warunków przechowywania na właściwości fizykochemiczne i biologiczne wytłoków rzepakowych. Instytut Agrofizyki im. Bohdana Dobrzańskiego PAN w Lublinie.

www.wikipedia.pl