Archiwum

Głównym celem przemysłowej hodowli zwierząt jest osiągnięcie maksymalnych zysków nieustannie zwiększając produktywność zwierząt. Zabiegi te mogą powodować postępujące zmiany w genotypie, co w konsekwencji może wpłynąć na wzmożoną zachorowalność oraz zakłócić dobrostan zwierząt. Nieodpowiednie warunki środowiskowe również mogą stanowić niekorzystny czynnik, którym poddawane są zwierzęta.

Obniżony dobrostan wpływa niewątpliwie na wzmożoną zachorowalność oraz może być przyczyną wystąpienia anomalii behawioralnych w hodowlanych stadach. Zwierzęta wykazujące cechy zachowań anormalnych charakteryzują się nie tylko obniżoną produkcyjnością, ale również są mniej odporne na choroby, co w konsekwencji obniża zyskowność produkcji. Nie mniej ważnym aspektem jest właściwe traktowanie zwierząt poprzez zapewnienie im warunków chowu odpowiadających ich potrzebom bytowania. Gwarantowanie optymalnych warunków środowiska wpłynie nie tylko na poprawę kondycji psychicznej zwierząt, ale również obniży koszty związane z leczeniem lub stratami spowodowanymi upadkami zwierząt.


Dobrostan zwierząt

Dobrostan zwierząt jest to stan w którym organizm potrafi uporać się z trudnościami występującymi w środowisku bytowania. Ważnym czynnikiem mogącym być przyczyną anomalii behawioralnych u drobiu jest poziom dobrostanu. Stanowi on wskaźnik parametrów fizjologicznych, patologicznych, biochemicznych oraz behawioralnych. Czynniki te odzwierciedlają takie cechy jak: tempo wzrostu, długość życia i skuteczność rozrodu. Ważnym aspektem dobrostanu jest również fakt, iż zwierzę pozostaje w harmonii z otaczającym środowiskiem. Ponadto organizm zwierzęcia wykazuje szereg możliwości adaptacyjnych w celu dostosowania się do warunków otoczenia. Bardziej złożone definicje skupiają się również na psychice zwierząt. Dobrostan powinien uwzględniać motywację zwierzęcia do wykonania określonych czynności. Niewątpliwie jednym z najistotniejszych elementów warunkujących dobrostan, jest sposób utrzymania zwierząt. Decyduje on o właściwych warunkach zdrowotnych oraz spełnia potrzeby behawioralne. Niezwykle istotna jest obserwacja stada według kryteriów oceny dobrostanu. (tabela nr. 1)

Stanowi ona cenną informację o kondycji psychicznej ptaków. Zmiany w zachowaniach są często pierwszym sygnałem o zaburzeniach wewnątrz stada. Człowiek również stanowi czynnik decydujący o kształtowaniu dobrostanu, gdyż bezpośrednio związany jest z obsługą zwierząt. Należy pamiętać, iż obowiązkiem każdego hodowcy jest etyczne oraz humanitarne traktowanie zwierząt związane z ochroną oraz opieką nad nimi. Powinności te są prawomocnie ustanowione przez szereg ustaw. Konieczność przestrzegania warunków dobrostanu jest istotna również pod kątem pozyskiwanych płatności bezpośrednich przez hodowców w ramach reformy wspólnej polityki rolnej z 2003 roku.


Reakcje behawioralne a dobrostan zwierząt

Naturalnymi wzorcami zachowań drobiu grzebiącego jest min.: grzebanie, dziobanie, ruch, kąpiele piaskowe. Poszukiwanie i pobieranie pokarmu również stanowi podstawę behawioru. Dodatkowo rozpościeranie, trzepotanie oraz stroszenie piór zaliczyć można do naturalnych zachowań ptaków. Wszelkie ograniczenia manifestowania tych wzorców zachowań związane z utrzymywaniem w intensywnym systemie może skutkować cierpieniem ptaków w sferze fizycznej oraz psychicznej. Konsekwencjami braku możliwości ekspresji behawioralnej mogą być anormalne formy zachowań. Brak możliwości dziobania pokarmu może przerodzić się w wydziobywaniem piór u innych ptaków. Wydziobywanie piór jest bolesne dla ptaków. Ponadto odsłonięta skóra pokryta krwią stanowi doskonałe podłoże do rozwoju kolejnych urazów. Nawyk ten często obserwowany jest w systemach chowu pozbawionych grzęd. Podobnie, zbyt szybko zjadana pasza lub brak możliwości kąpieli piaskowych również może nasilić nawyk wydziobywania piór. Innym objawem frustracji jest tzw. „pseudogniazdowanie”. Pozbawienie kur możliwości gniazdowania powoduje u nich znaczny niepokój wywołując zachowanie nieśne „puste” obserwowane w chowie bateryjnym. Zaburzenia behawioralne prowadzą ponadto do kanibalizmu, którego objawy obserwujemy częściej w przypadku chowu klatkowego w porównaniu z podłogowym.

Niewłaściwe warunki utrzymania zwierząt

Stereotypie
Stereotypiami nazywamy zachowania odbiegające od normy czyli powtarzanie danej czynności bez widocznej funkcji. Stereotypie stanowią rodzaj mechanizmu adaptacyjnego w niekorzystnej sytuacji. Bezpośrednimi przyczynami wystąpienia tego typu zaburzeń są nieodpowiednie warunki utrzymania. Zwierzęta w warunkach chowu całe życie spędzają w ograniczonej przestrzeni budynku inwentarskiego, co niewątpliwie wpływa na ich reakcje behawioralne. Granicą nieprzekraczalną dla zwierząt jest możliwość adaptacji bez odczuwania cierpienia. Podstawowymi źródłami cierpienia somatycznego są min.: ból, głód, zimno, ciepło. Brak możliwości zaspokojenia wrodzonych instynktów również stanowi element zaburzający dobrostan. Ograniczenia tego typu mogą być udziałem zwierząt chowanych na fermach przemysłowych. Niemożność przejawiania instynktów może wyzwolić u zwierząt stany frustracji będących początkiem stereotypii. W chowie klatkowym przykładem takich zachowań są stereotypowe chodzenie po klatce. Natomiast w przypadku ciasnej klatki brak możliwości poruszania się rekompensują ruchy zastępcze (potrząsanie głową, stroszenie piór lub poruszanie piórami ogona). Obserwuje się również ruchy jałowe mające imitować kąpiel piaskową.

Kanibalizm
Przyczyny kanibalizmu należy rozpatrywać na kilku płaszczyznach. Pierwszą z nich są niewątpliwie uwarunkowania środowiskowe. Niewłaściwy wychów ptaków w zbyt dużym zagęszczeniu przy zbyt małej wilgotności oraz intensywnym oświetleniu. Natomiast na powstanie problemu ma również wpływ niewłaściwa dieta. Niedobory białka zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego, witamin z grupy B, wapnia, błonnika oraz składników mineralnych również może nasilać objawy kanibalizmu. Niepożądane są również duże dawki kukurydzy oraz pasza granulowana. Ptaki trzykrotnie dłużej pobierają paszę sypką, co zaspokaja ich potrzebę dziobania. Natomiast zbyt szybkie zjadanie paszy powoduje, iż ptaki dziobią nogi, rany, okolice steku, a smak krwi pobudza do energiczniejszego dziobania przeradzając się w kanibalizm.
Kolejną grupę czynników stanowią niewłaściwe rozwiązania technologiczne. Zbyt mała ilość gniazd lub niewygodne dla ptaków ustawienie karmideł i poideł może stanowić przyczynę zachowań agresywnych. Nieregularne karmienie oraz pojenie ptaków również wpływa niekorzystnie na ich zachowanie. Ataki kanibalizmu występują we wszystkich rodzajach chowu, natomiast znacznie częściej obserwuje się je w dużych stadach wolnowybiegowych lub wolierach. Stosowany często zabieg obcinania części dziobów powoduje przewlekły ból. Natomiast ograniczenie okresu świetlnego może spowodować zmiany patologiczne w gałce ocznej. Najprostszym sposobem jest zapobieganie problemowi poprzez stosowanie odpowiedniej diety, usuwanie osobników z widocznie krwawiącymi ranami. Ponadto dobór mniej kanibalistycznych linii również może okazać się pomocne. Rozwiązaniem są również wysokie grzędy dla młodych ptaków oraz budowanie gniazd, w których stek zwierząt podczas składania jaj jest mniej widoczny.

Wydziobywanie piór (pterofagia)
Przyczynami tego typu zachowań agresywnych są błędy żywieniowe, zwłaszcza niedobór witaminy K. Ponadto na nasilenie objawów mogą mieć wpływ pasożyty zewnętrzne oraz choroby skóry. Nie mniej istotne są skłonności dziedziczne ptaków. W stadach kur niosek wyróżnia się kilka kategorii: delikatne dziobanie, nasilone dziobanie, dziobanie okolicy steku. Mogą się one przerodzić w kanibalizm oraz agresywne dziobanie. Najskuteczniejszym zapobieganiem wystąpienia tej anomalii jest podobnie jak, w przypadku kanibalizmu, zapewnienie optymalnych warunków bytowych ptakom.

Przenoszenie i transport drobiu

Zmiana środowiska u ptaków jest obciążona wystąpieniem u nich stresu adaptacyjnego. Czynnikiem wywołującym stres jest zmiana dotychczasowego otoczenia, ale również dołączanie ptaków do stada. Dochodzić może do zaburzenia dotychczasowej hierarchii w stadzie. Ptaki, które dołączyły do stada wykazują niepewność i strach. Niepokój może przechodzić stopniowo w ruchy dziobania. Przeniesienie ptaków z wolnych wybiegów do zamkniętych pomieszczeń niesie za sobą możliwość wystąpienia depresji. Natomiast przeniesienie z głębokiej ściółki do klatek nie jest obciążone tak dużym stresem dla ptaków. Przeciwnie sytuacja wygląda, gdy zmieniamy środowisko bytowania z klatki na głęboką ściółkę. Zmiana ta jest obarczona związanym z walką o hierarchię w stadzie.
Transport stanowi nieodłączny element produkcji drobiarskiej. Jednakże sposób w jaki zwierzęta zostaną przeniesione stanowi niezwykle istotny aspekt mogący ograniczyć niekorzystne następstwa. Podstawowe zagrożenia dla dobrostanu związane z przemieszczeniem ptaków jest związane z uczuciem lęku jaki odczuwają w związku ze zmianą miejsca pobytu. Ponadto stresem spowodowanym przegrzaniem lub wychłodzeniem w czasie transportu, który może wpływać niekorzystnie na kondycję psychiczną drobiu. Dodatkowo sposób chwytania brojlerów podczas przenoszenia do klatek transportowych predysponuje do urazów, co wyzwala uczucie lęku oraz cierpienia.
Transportery do przewożenia dużej liczby ptaków również stanowią źródło stresogenne. Ptaki znajdujące się w klatkach zewnętrznych w pojeździe mogą być narażone na wyziębienie, natomiast ptaki w klatkach wewnątrz mają utrudniony dostęp do świeżego powietrza. Brojlery charakteryzują się szybkim stopniem metabolizmu, w związku z czym są wrażliwe na przegrzanie w ciepłe dni. Nioski natomiast wykazują zwiększoną wrażliwość na zimno, gdyż tracą znaczną część opierzenia podczas nieśności. Przegrzanie oraz wychłodzenie stanowi czynnik stresogenny, nasilając się podczas długich podróży. Zapewnienie stabilnych warunków termicznych wewnątrz pojazdów transportujących stanowi ważny element zachowania dobrostanu zwierzą, który odzwierciedla wysoka produkcyjność ptaków oraz minimalizuje upadki.
Intensyfikacja chowu zwierząt gospodarskich zwiększa efektywność ekonomiczną, natomiast może być przyczyną obniżenia zdrowotności zwierząt. Zachowanie dobrostanu zwierząt nie zawsze idzie w parze z oczekiwaniami maksymalizacji zysków z produkcji. Profity uzyskiwane z hodowli zwierząt powinny opierać się o świadomy humanitaryzm ograniczając nieuzasadnioną eksploatację zwierząt. Dobrostan stanowi widoczną oznakę łagodzenia postępu hodowli w kierunku nadmiernej produkcyjności obarczonej cierpieniem zwierząt. Ponadto jest to taki system chowu, który eliminuje stres zapewniając optymalne możliwości bytowania, co niewątpliwie przełoży się na zdrowotność oraz produkcyjność stada.

Piśmiennictwo
dostępne u autorki

Oliwia Duszyńska-Stolarska
Uniwersytet Technologicno-Przyrodniczy w Bydgoszczy