Archiwum

Wątroba drobiu i jej ochrona

Henryka Korytkowska

UTP Bydgoszcz

 

 

Wątroba pełni wiele bardzo istotnych funkcji. Bez tych czynności życie organizmu byłoby niemożliwe. Do wątroby dochodzą rozgałęzienia żyły wrotnej, które doprowadzają do niej krew z jelit i śledziony, tak więc tym samym stanowi ona filtr dla związków potencjalnie niebezpiecznych, które po rozpoznaniu wiąże i wydala różnymi drogami.

 

 

Ponadto wątroba buforuje duże stężenia składników odżywczych we krwi, magazynując bezpośrednio po pobraniu paszy ich ewentualny nadmiar, a następnie stopniowo, w miarę potrzeb organizmu, są one przez nią odpowiednio uwalniane. W sytuacjach deficytowych potrafi przekształcać substancje mniej istotne na te najważniejsze. Wątroba degraduje jednocześnie własne cząsteczki organizmu, krążące we krwi przez zbyt długi czas. Ponadto syntetyzuje wiele czynnych biologicznie związków, do których zaliczyć należałoby funkcjonalne enzymy osocza, jak też białka osocza (za wyjątkiem g-globulin). Wątroba spełnia zatem funkcję integrującą biologiczne przemiany głównych składników chemicznych organizmu. Produkuje żółć, która pełni funkcje zarówno trawienne, jak i wydalnicze. Poza tym narząd ten stanowi magazyn pewnej ilości krwi. Wątroba jest też doskonałym narządem termogenezy, jako że szybki metabolizm potrafi podnieść temperaturę wątroby nawet o ok. 2°C. Bierze więc czynny udział w termoregulacji.
Wątroba posiada bardzo szeroki i różnorodny zbiór enzymów, pozwalający na różnego rodzaju przemiany metaboliczne. Ten wielofunkcyjny narząd stanowi integralną część układu pokarmowego. W przypadku spożycia zbyt dużych ilości paszy, właśnie w wątrobie następuje wstępne przekształcenie. Glukoza zostaje zmagazynowana jako glikogen i następnie jest on stopniowo uwalniany. Kluczową rolę spełnia wątroba w przemianach lipidów. W wątrobie gromadzony jest cholesterol, który następnie przekształcany jest w kwasy żółciowe transportowane do jelit, albo też transportowany do tkanek wytwarzających hormony sterydowe. W wątrobie następuje synteza witaminy D niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania gospodarki wapniowo-fosforowej. Gromadzi ona i uwalnia w miarę potrzeb żelazo (stanowi jego „zbiornik”) i szereg witamin (A, D, E, B12). W wątrobie zachodzi synteza aminokwasów endogennych. Tutaj puryna jest przekształcana w kwas moczowy. Wraz ze śledzioną wątroba stanowi miejsce rozpadu hemoglobiny i hemu.
Najogólniej funkcje wątroby można byłoby usystematyzować w czterech kategoriach:

Wszystkie one wywierają ogromny wpływ na funkcjonowanie organizmu.
Wątroba ptaków jest stosunkowo duża i składa się z dwóch płatów. U ptaków domowych prawy płat jest większy i posiada liczne płaty wtórne, lewy z kolei jest podzielony na część grzbietową i brzuszną. Wątroba wytwarza żółć biorącą udział w trawieniu tłuszczów (bierze udział w ich emulgacji). Jest to zielonkawy płyn, o składzie podobnym do składu żółci ssaków. Jest ona mieszaniną wody, wielu elektrolitów oraz substancji organicznych.
Z prawego płata wątroby żółć dostarczana jest do dwunastnicy przez pęcherzyk żółciowy i przewód pęcherzykowy, natomiast z lewego płata dostaje się do dwunastnicy bezpośrednim przewodem. Większość ptaków posiada pęcherzyk żółciowy (wyjątek stanowią m.in. gołębie). Żółć pęcherzyka żółciowego ma pH od 5,9 do 6,8. Żółć jest płynem wytwarzanym nieustannie. Podczas głodu żółć produkowana w wątrobie trafia do pęcherzyka żółciowego, a podczas posiłku nagromadzona żółć jest uwalniana do dwunastnicy.
Żółć jest czasowo magazynowana w pęcherzyku żółciowym i uwalniana z niego podczas procesów trawienia. Skurcze pęcherzyka żółciowego powodują wtłaczanie żółci do części dwunastniczej, gdzie z kolei ma miejsce wymieszanie jej z sokami trzustkowymi. Żółć wątrobowa ma odczyn pH od 7,1 do 7,3. Podstawowym składnikiem żółci jest woda, która w żółci wątrobowej stanowi około 97%, a w żółci pęcherzykowej około 89%. Głównymi organicznymi składnikami żółci są rozpuszczone w wodzie kwasy żółciowe (37%), które są wytwarzane w komórkach wątrobowych (hepatocytach), a substratem do ich produkcji jest cholesterol. Kwasy żółciowe łączą się z glicyną lub tauryną i w takiej postaci są wydzielane do żółci. Do kwasów żółciowych zaliczamy: kwas cholowy, chenodezoksycholowy, dezoksycholowy, litocholowy, ursodezoksycholowy, ursocholowy, hyodezoksycholowy. Kwasy żółciowe występują w postaci soli sodowych lub potasowych. Znaczna część kwasów żółciowych jest wchłaniana z powrotem z dalszych odcinków jelita cienkiego do krwi i krążeniem wątrobowym przenoszona powrotnie do wątroby, gdzie w 90% ponownie jest wykorzystywana. Sole nieorganiczne stanowią około 33%, mucyny i barwniki żółciowe około 21%, kwasy tłuszczowe 7% i około 2% stanowi cholesterol.
W pęcherzyku żółciowym żółć podlega nawet pięciokrotnemu zagęszczeniu. Sole kwasów żółciowych ułatwiają emulgację tłuszczy i rozpuszczanie kwasów tłuszczowych, a tym samym wspomagają procesy trawienia i wchłaniania lipidów oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Lekko zasadowy odczyn żółci powoduje neutralizację kwaśnej treści pokarmowej. W ten sposób wstępnie przygotowuje ją do trawienia enzymami jelitowymi. Właśnie za pośrednictwem żółci organizm pozbywa się kwasów żółciowych, cholesterolu, różnych metabolitów lekarstw, substancji toksycznych oraz metali ciężkich takich jak Hg, Zn, Cu. Detoksykacja poprzez filtrację krwi zbędnych i szkodliwych substancji, powstających na drodze przemian metabolicznych jak i w efekcie niekorzystnego oddziaływania środowiska to bardzo istotne działanie.
Barwniki żółciowe są produktami rozpadu krwinek czerwonych – hemoglobiny w układzie siateczkowo-śródbłonkowym. Nadają żółci charakterystyczny, złocisty kolor. Podstawowym składnikiem barwników żółciowych jest bilirubina, wychwytywana przez komórki wątrobowe i sprzęgana z kwasem glukuronowym. Bilirubina ma barwę czerwonopomarańczową. W takiej postaci jest wydzielana do żółci, w której stężenie tego barwnika kilkaset razy przewyższa jego stężenie we krwi.
Do organicznych substancji występujących w żółci w większych ilościach zaliczamy wolny oraz zestryfikowany cholesterol, lecytyny, tłuszcze obojętne, wolne kwasy tłuszczowe. Żółć zawiera także śladowe ilości białka. Wydzielany do żółci cholesterol pochodzi z krążenia wrotnego, jak i jest syntetyzowany de novo w wątrobie.
Podsumowując, rola żółci to:

Zaburzenia wydzielania żółci pociągają za sobą automatycznie zmniejszenie przyswajania tłuszczów.
Tak więc, tylko zdrowa i dobrze funkcjonująca wątroba stanowi narząd niezbędny do życia. Celowym staje się zatem ciągle znalezienie łatwych w zastosowaniu preparatów dla drobiu, które działałyby osłonowo i regenerowałyby komórki wątroby. Dobrym sposobem jest podawanie ptakom takich preparatów w wodzie do picia.
W przebiegu wielu chorób drobiu o podłożu zarówno metabolicznym, jak i zakaźnym dochodzi do uszkodzenia wątroby. Jednym z dość częstych metabolicznych zaburzeń drobiu jest stłuszczenie wątroby. Konsekwencją zmian w tym narządzie są wówczas zaburzenia metabolizmu kwasów tłuszczowych i biosyntezy białek a w efekcie pogorszenie zdrowotności i gorsze wyniki produkcyjne. Zagadnienia te nabierają istotnego znaczenia w obecnych czasach ciągłego genetycznego doskonalenia rodów, linii ptaków, jak też przy aktualnej rosnącej intensyfikacji chowu drobiu.
W żywieniu drobiu częstym problemem jest przedostawanie się do wątroby tłuszczów. Pomiędzy tym schorzeniem a niezbilansowaniem w dawce pokarmowej potrzebnych witamin istnieje duża zależność. Taką witaminą, której niedobory w paszy mogą powodować przedostawanie się do wątroby tłuszczów jest cholina. W wątrobie łączy się ona z kwasami tłuszczowymi oraz kwasem fosforowym i tworzy lecytynę. Witamina ta odpowiedzialna jest za wytwarzanie acetylocholiny. Jest ona konieczna dla prawidłowego funkcjonowania nerwów, metabolizmu tłuszczów, jak też zabezpiecza przed otłuszczaniem wątroby i zahamowaniem wzrostu. Zapobiega nagromadzaniu się tłuszczu w wątrobie i skutecznie pomaga mu przedostawać się do komórek. Kolejna bardzo ważna rola tej witaminy jest taka, że ochrania wątrobę przed chlorowanymi węglowodorami i antybiotykami z grupy tetracyklin. Także niedobory tej witaminy w diecie człowieka powodować mogą uszkodzenia wątroby i jej stłuszczenie.
Inną równie istotną w żywieniu drobiu witaminą rozpuszczalną w wodzie jest biotyna. Odgrywa ona bardzo ważną rolę w metabolizmie tłuszczów, jest niezbędna do prawidłowego przebiegu tych procesów, jak również do metabolizmu protein.
Metionina razem z choliną zaliczana jest do substancji lipotropowych. Podobnie jak cholina aminokwas ten pomaga eliminować substancje tłuszczowe i przeciwdziała nagromadzaniu się nadmiernych ilości tłuszczów w wątrobie. Metionina stanowi także naturalny czynnik chelatujący, a tym sposobem eliminuje metale ciężkie. Stanowiąc związek lipotropowy zarówno zapobiega nagromadzaniu się nadmiernej ilości tłuszczu, jak też redukuje cholesterol poprzez stymulację produkcji lecytyny.
Tak więc odpowiednie żywienie jest warunkiem najważniejszym, ażeby wątroba funkcjonowała prawidłowo i spełniała wiele ważnych funkcji w organizmie. Dawki pokarmowe dla ptaków powinny być prawidłowo zbilansowane, oprócz określonej ilości białka i energii metabolicznej, muszą zawierać wszystkie aminokwasy egzogenne, witaminy, składniki mineralne. Mieszanki nie powinny być ani zbytnio energetyczne, ani też zawierać zbyt wysokiego poziomu tłuszczu. Jeśli już stwierdzono u ptaków stłuszczenie wątroby oprócz zaleconego przez lekarza weterynarii leczenia, możemy stosować metody alternatywne. Stwierdzono, że zioła takie jak ostropest plamisty, mniszek lekarski, karczoch zwyczajny, glistnik jaskółcze ziele i inne preparaty ziołowe mogą dawać zadawalające efekty.
Ostropest plamisty jest ziołem znanym od dawna i stosowanym w leczeniu chorób wątroby, czy też jej uszkodzeniach. Posiada zdolności ochrony komórek wątroby oraz uniemożliwia wchłanianie toksyn. Stanowi on dość silny inhibitor w stosunku do czynników odpowiedzialnych za uszkodzenia wątroby. Kolejną bardzo ważną zaletą tego zioła jest zdolność do stymulowania produkcji nowych komórek zastępujących te zniszczone przez chorobę. Owoce ostropestu zawierają 2-4% mieszaniny flawonoliganów, zwanych sylimaryną. Substancje czynne tego zioła to właśnie mieszanina przeciwutleniaczy – flawonoliganów. One to osłaniają zewnętrzne receptory komórek wątroby uniemożliwiając toksynom przenikanie przez lipidowe błony komórkowe do ich wnętrza. Ponadto substancje te mają wyjątkową zdolność do stymulowania syntezy białek w komórkach wątroby poprzez zwiększenie aktywności DNA i RNA. Właśnie dzięki temu możliwa jest regeneracja uszkodzonych komórek wątroby.
Innym z ważnych wymienionych ziół jest mniszek lekarski. Może być także stosowany w przypadkach osłabienia funkcji wątroby. Składniki znajdujące się w mniszku wspomagają wyraźnie procesy trawienia i wytwarzania przez wątrobę żółci, a z kolei zwiększona produkcja żółci wspomaga procesy metabolizmu tłuszczów w organizmie. Z tych powodów jest wielce przydatnym ziołem w przypadkach stwierdzenia osłabienia funkcjonowania wątroby u ptaków.
Terapia ziołowa stanowić może skuteczny sposób stymulacji funkcji wątroby i jej regeneracji. Wyciągi ziołowe posiadają silne właściwości wzmagające aktywność komórkową tego narządu. W ofercie handlowej hodowcy drobiu mają do wyboru całą szeroką gamę preparatów regenerujących i osłaniających wątrobę ptaków. Preparaty te pobudzają czynności wątroby, wzmacniają błony komórek wątrobowych (działają ochronnie na hepatocyty). Poprawie ulegają wszystkie funkcje wątroby, m.in. zdolność odtruwania organizmu, ochrona przed szkodliwymi substancjami (wolne rodniki, toksyny), poprawia się ogólna kondycja i zdrowie organizmu.

Piśmiennictwo dostępne u autorki.