Fermowa produkcja trzody chlewnej jest jedną z najtrudniejszych działalności rolniczych. Duża skala produkcji sprawia, że zwierzęta narażone są na szereg negatywnie oddziałujących czynników środowiskowych. Aby zapobiec niekorzystnym skutkom ich działania w postaci np. zakażenia stada jakąkolwiek chorobą z zewnątrz, niezbędne jest spełnienie odpowiednio wysokich standardów higienicznych.
Przestrzeganie ścisłych zasad technologii chowu, prowadzenie rzetelnej dokumentacji, np.: karty upadków i brakowań oraz książki rozchodu leków, kontrola spożycia wody i paszy, sprawdzanie tempa przyrostów masy ciała zwierząt – to jedne z ważniejszych elementów w procesie fermowej produkcji trzody chlewnej, na które powinno zwracać się szczególną uwagę.
Fermy przemysłowe z wielu powodów powinny być objęte stałym nadzorem służb weterynaryjnych. Obowiązkiem lekarza weterynarii jest dokonanie analizy obiektu pod kątem jego przygotowania do chowu zwierząt. To właśnie lekarz weterynarii ocenia wartość biologiczną i stan zdrowotny świń na fermie.
Istotą uzyskania właściwego poziomu higieny w produkcji trzody chlewnej jest stworzenie zwierzętom optymalnych warunków środowiskowych. Zapewnienie odpowiedniej wilgotności, temperatury czy wentylacji znacznie poprawia poziom dobrostanu świń oraz wpływa na polepszenie wyników produkcyjnych osiąganych na fermie (Tab. 1).
Należy również zwracać uwagę na poziom zapylenia powietrza, występowanie nadmiernego hałasu czy też na słabe natężenie oświetlenia we wszystkich pomieszczeniach inwentarskich.
Optymalny poziom natężenia światła dziennego przelicza się na podstawie stosunku oszklonych okien do powierzchni podłogi. Natężenie światła sztucznego podawane jest w luksach [lx] (Tab. 2).
Wszystkie wymienione powyżej czynniki środowiskowe są ujęte w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, z dnia 15 lutego 2010 roku, w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej.
W celu zachowania odpowiedniego poziomu higieny produkcji, na fermach trzody chlewnej stosuje się szereg zabiegów, które mają na celu unieszkodliwienie potencjalnych źródeł zakażenia zwierząt, są to między innymi:
■ dezynfekcja,
■ dezynsekcja,
■ deratyzacja.
Dezynfekcja
---------------------------------------
Dezynfekcja to komplet zabiegów, których celem jest maksymalne zmniejszenie liczby wszystkich drobnoustrojów chorobotwórczych w środowisku fermy. Trzeba jednak zaznaczyć, że w tym wypadku zniszczeniu ulegają jedynie formy wegetatywne patogenów. Dezynfekcja w zasadzie dotyczy przedmiotów i powierzchni użytkowych.
Dezynfekcję od sanityzacji odróżnia fakt, że w drugim przypadku drobnoustroje usuwane są mechanicznie, a ich zmywanie odbywa się przy użyciu specjalnych środków myjących oraz detergentów. Sterylizacja zaś jest procesem, podczas którego usuwane są nie tylko formy wegetatywne, ale również przetrwalnikowe bakterii, wirusów i innych patogenów.
Dezynfekcję pomieszczeń inwentarskich można przeprowadzać przy udziale pracowników zatrudnionych na fermie, bądź można do tego celu wynająć wyspecjalizowaną firmę dezynfekcyjną. W przypadku wykonywania dezynfekcji przez własnych pracowników, powinni oni stosować się do wszystkich zasad Bezpieczeństwa i Higieny Pracy dla każdego z używanych przez nich środków dezynfekcyjnych.
Wyniki dezynfekcji zależą od rodzaju drobnoustroju – gatunku, jego liczby czy aktywności fizjologicznej danego mikroorganizmu. Ponadto ważnym czynnikiem jest sam środek dezynfekcyjny – jego właściwości chemiczne i fizyczne, stężenie oraz czas działania. Najważniejszym elementem w przypadku przeprowadzania procesu dezynfekcji jest środowisko – temperatura, wilgotność, pH, obecność materii organicznej i inne.
Do dezynfekcji pomieszczeń i urządzeń stosuje się metody fizyczne i chemiczne. Czynniki fizyczne używane do dezynfekcji, to na przykład para wodna, która służy do odkażania wcześniej oczyszczonego sprzętu, odzieży czy unieszkodliwiania odpadów. Stosuje się parę wodną o temperaturze około 105°C pod zmniejszonym ciśnieniem zbliżonym do 0,5 atmosfery. Pod normalnym ciśnieniem używa się pary wodnej do odkażania, w szczególności wyposażenia sanitarnego przeznaczonego dla pracowników fermy.
Drugim czynnikiem fizycznym stosowanym w dezynfekcji jest promieniowanie UV o długości fali wynoszącej 256 nm, które doskonale nadaje się do odkażania niszcząc drobnoustroje w powietrzu i na odsłoniętych powierzchniach.
Czynniki chemiczne używane do dezynfekcji, to najczęściej:
■ kwasy i zasady,
■ czwartorzędowe sole amonowe,
■ aldehydy, np. formaldehyd, aldehyd glutarowy,
■ alkohole, np. alkohol etylowy, alkohol izopropylowy,
■ związki metali ciężkich, np. srebra, miedzi, rtęci,
■ związki fenolowe, np. krezol, rezorcynol,
■ tenzydy, np. mydła,
■ związki halogenowe, np. jodyna, chloramina, jodofory.
Im dłuższy jest okres działania środka dezynfekcyjnego i większe jego stężenie, tym więcej patogenów zostanie zlikwidowanych. Środki chemiczne zazwyczaj nie są stosowane w środowisku suchym, ważny jest więc stopień ich wilgotności, co jest bardzo istotne przy dezynfekcji powietrza.
W fermie trzody chlewnej możemy wyróżnić kilka rodzajów stosowanych zabiegów dezynfekcyjnych:
■ dezynfekcja zapobiegawcza,
■ dezynfekcja wstępna,
■ dezynfekcja bieżąca,
■ dezynfekcja końcowa.
Dezynfekcja zapobiegawcza inaczej zwana profilaktyczną dzieli się na dwa rodzaje. Dezynfekcja zapobiegawcza stała jest związana z codziennym funkcjonowaniem obiektu. Najprostszym przykładem dezynfekcji tego rodzaju jest stosowanie na fermach mat dezynfekcyjnych lub śluz wejściowych i wjazdowych, gdzie miejscowo są dozowane preparaty dezynfekcyjne.
Dezynfekcja zapobiegawcza, okresowa dotyczy kwestii przemieszczania świń oraz przygotowania pomieszczeń inwentarskich do zasiedlenia przez kolejną stawkę zwierząt. Zabieg odkażający wykonywany jest zawsze przed wprowadzeniem nowych zwierząt do obiektu. Stosuje się zasadę „całe pomieszczenie pełne – całe pomieszczenie puste”, co pozwala na bardzo dokładne przeprowadzenie wszystkich czynności dezynfekcyjnych.
W trakcie przeprowadzania dezynfekcji zapobiegawczej, okresowej, należy zwrócić uwagę na odizolowanie przestrzenne fermy, a także na potrzebę ustalenia właściwego harmonogramu zasiedleń poszczególnych budynków i pomieszczeń inwentarskich oraz terminów wyprowadzenia zwierząt.
Po każdym cyklu produkcyjnym powinno się usunąć pozostałości paszy z całego systemu jej zadawania. Należy w miarę możliwości usunąć z pomieszczeń inwentarskich cały sprzęt oraz także dokładnie odkurzyć ściany i sufit.
Jeżeli na fermie stosowany był system utrzymania ściołowy, to obornik należy usunąć i przetransportować na odległość nie mniejszą niż 1,5 km od budynków produkcyjnych. Następnie ściółkę powinno poddać się odkażaniu biotermicznemu.
Dezynfekcja systemu zadawania pasz jest także szczególnie ważna z powodu ewentualnej możliwości skażenia pasz w nowym cyklu produkcyjnym. Ważne jest, aby w zależności od zastosowanych rozwiązań zadawania pasz usunąć ich resztki ze wszystkich podajników, a także ze źródła, czyli silosów.
W przypadku, kiedy zanotowaliśmy w skończonym cyklu produkcyjnym gorsze wyniki lub istnieją przesłanki o możliwości wystąpienia określonej jednostki chorobowej, należy wówczas wykonać zabieg dezynfekcji metodą termiczną. Pozwoli to na ograniczenie możliwości przenoszenia się patogenów w danym budynku oraz w obrębie fermy.
Ważnym etapem dezynfekcji zapobiegawczej, okresowej jest spłukiwanie powierzchni zimną wodą. Następnie dokonuje się np. pianowania, co jest jednym z najistotniejszych elementów tej metody. Do wody zostaje wówczas dodany środek myjący, który nie tylko emulguje tłuszcze, ale również rozpuszcza pozostałości białek.
Kolejną czynnością dezynfekcji profilaktycznej jest mycie właściwe na zimno i gorąco w wysokiej temperaturze, do 70°C. Aby zapobiec rozwojowi drobnoustrojów, do zabiegu dezynfekcyjnego używa się środków odkażających o szerokim spektrum działania, na krótko przed wyschnięciem umytych powierzchni.
W przypadku potwierdzenia wystąpienia choroby zakaźnej wykonuje się dezynfekcję wstępną. Dezynfekcja ta stosowana jest w celu zabezpieczenia przed zakażeniem personelu myjącego narzędzia. Odkażanie powinno odbywać się dokładnie w miejscu skażenia. Po wykonaniu dezynfekcji narzędzia należy wyjąć z płynu, wypłukać, a następnie umyć.
W czasie stwierdzenia wystąpienia choroby zakaźnej, stosuje się dezynfekcję bieżącą, często zwaną ogniskową. Przeprowadzana jest po ujawnieniu i w czasie trwania choroby zakaźnej na fermie trzody chlewnej, w celu ograniczenia ilości drobnoustrojów wydalanych przez osobniki chore lub nosicieli. Celem odkażania jest zminimalizowanie zanieczyszczenia środowiska i ograniczenie ilości wtórnych źródeł zakażenia.
Ostatnim etapem odkażania jest dezynfekcja końcowa, która finalizuje akcję walki z chorobą zakaźną. Czynności związane z ostatecznym zwalczeniem choroby zakaźnej, przeprowadzane po jej wygaśnięciu na fermie, przywracają ją do normalnego funkcjonowania. W przypadku chorób, które zwalczane są z urzędu, dezynfekcję zleca oraz nadzoruje urzędowy lekarz weterynarii.
Dezynsekcja
---------------------------------------
Walka z uciążliwymi owadami i pajęczakami na fermie trzody chlewnej odbywa się poprzez bieżące monitorowanie aktywności danego szkodnika. Kolejnym etapem jest wyznaczenie zespołu czynników, które mogą sprzyjać aktywności zwalczanego insekta. W kolejnym etapie określa się szczegółowo program i metody zwalczania szkodnika.
Jednym z najważniejszych celów programu dezynsekcyjnego jest ograniczenie liczby szkodników także poprzez stworzenie im niesprzyjających warunków do bytowania na terenie fermy. Badanie aktywności szkodników prowadzone jest na bieżąco, nawet w momencie, kiedy na fermie nie stwierdza się ich obecności.
W przypadku owadów stosowane są następujące metody ich eliminacji:
■ posługiwanie się lampami owadobójczymi,
■ stosowanie pułapek klejowych lub z atraktantem pokarmowym,
■ wykorzystywanie insektycydów z inhibitorami wzrostu,
■ używanie pułapek z feromonami płciowymi samic,
■ wprowadzanie do szpar i szczelin preparatów żelowych.
Bardzo popularną i skuteczną metodą zwalczania szkodników jest stosowanie preparatów owadobójczych, najczęściej insektycydów. W tym celu stosuje się opryski np. w ilości do 100 ml roztworu roboczego na metr kwadratowy powierzchni. Usunięcie owadów jest bardzo istotne dla utrzymania właściwej higieny, ponieważ często są one nosicielami wielu groźnych chorób.
Deratyzacja
---------------------------------------
Celem deratyzacji jest nie tylko pozbycie się z fermy gryzoni, ale również po to, aby zapewnić tzw. szczuroszczelność. Poprzez to pojęcie rozumiemy wszystkie rozwiązania konstrukcyjne, które uniemożliwiają gryzoniom dostanie się do wnętrza budynku. Częstym rozwiązaniem jest tworzenie wyznaczonych stref, gdzie umieszcza się karmniki deratyzacyjne.
Działania, które z kolei można podejmować wewnątrz budynków, to między innymi instalacja zestawu pułapek żywo łownych, a także pełne ograniczanie możliwości dostępu gryzoni do potencjalnego pokarmu, wody oraz kryjówek.
Działanie często stosowanych rodentycydów w walce z gryzoniami, polega na upośledzeniu procesu krzepnięcia krwi i uszkodzeniu naczyń krwionośnych. Środek zaczyna działać po upływie 48 godzin od momentu wyczerpania się zapasów protrombiny.
Podsumowanie
---------------------------------------
Utrzymanie odpowiedniego poziomu higieny na fermie trzody chlewnej jest bardzo ważne z punktu widzenia technologii chowu. Dbałość o higienę budynków i pomieszczeń inwentarskich oraz zapewnienie odpowiedniego programu immunoprofilaktyki może przyczynić się do obniżenia zagrożeń związanych z możliwością wystąpienia groźnych chorób.
Zdrowe zwierzęta przyczyniają się do sukcesu produkcyjnego, a to z kolei przekłada się na poprawę rentowności utrzymywania trzody chlewnej. Powodzenie podejmowanych przez nas działań związanych z zachowaniem wysokiego poziomu higieny wymaga ścisłej współpracy pracowników fermy oraz służb weterynaryjnych.
Prawidłowe funkcjonowanie fermy trzody chlewnej zależy w dużej mierze od prawidłowego rozplanowania przestrzennego poszczególnych pomieszczeń inwentarskich. Pomaga to nie tylko usprawnić organizację pracy, ale również ułatwia utrzymanie odpowiedniego poziomu reżimu sanitarnego.
Trzeba zauważyć, że wszystkie omawiane działania mają związek z personelem pracującym na fermie. To właśnie od ich wiedzy, świadomości i przestrzegania przez nich wszystkich reguł sanitarno-higienicznych zależy stan sanitarny fermy, a w konsekwencji skala występujących jednostek chorobowych.
Zabezpieczenie obiektów przed szkodliwymi insektami i gryzoniami, powinno obejmować higienę pomieszczeń, sprzętu, a także wody i paszy. Wszystkie te omawiane sfery działań mają na celu zmniejszenie występowania chorób w stadzie trzody chlewnej i uzyskanie wyższego poziomu produkcji na fermie. ■
Leszek Jasiński, Sebastian Środoń, Damian Knecht Instytut Hodowli Zwierząt, Zakład Hodowli Trzody Chlewnej, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu