Zaworska Anita
Katedra Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej,
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Dostęp do świeżej i czystej wody dla trzody chlewnej jest jednym z kluczowych elementów użytkowości zwierząt. Jakość wody decyduje o wskaźnikach produkcyjnych, co w efekcie wpływa na ekonomikę produkcji i jest warunkiem utrzymywania wysokiego poziomu wydajności produkcji żywca wieprzowego.
Woda jest ważnym i niezbędnym składnikiem. Tak jak pasza tak i woda w żywieniu zwierząt powinna być ze szczególną dokładnością rozpatrywana. W praktyce bardzo często pomijane jest jej znaczenie dla zdrowia zwierząt i wpływ na wyniki produkcyjne uzyskiwane przez zwierzęta. Można śmiało stwierdzić, że woda w produkcji trzody chlewnej jest najtańszym i najłatwiej dostępnym składnikiem odżywczym. Świnie mają przewód pokarmowy dostosowany do trawienia pokarmów papkowatych, które zawierają dużą ilość wody. Dlatego swobodny dostęp do niej jest szczególnie ważny przy suchym żywieniu tych zwierząt. Brak wody wpływa negatywnie na wzrost, zdrowie i produkcyjność zwierzęcia oddziałując dużo bardziej na zwierzę niż brak paszy.
Czynniki wpływające na zapotrzebowanie wody przez świnie
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Organizm zwierzęcia zawiera około 60-65% wody. Jej ilość w poszczególnych tkankach i organach jest różna, a poziom ulega ciągłym wahaniom.
Zapotrzebowanie na wodę pitną przez świnie jest wypadkową działania wielu czynników. Zależy ono od rasy zwierząt, stanu fizjologicznego, otłuszczenia organizmu, masy ciała, płci, od składu i jakości pasz (m.in. od ilości zawartych soli mineralnych w mieszance), pory ich skarmiania, temperatury wody, pory roku oraz sposobu i częstości pojenia jak i wieku zwierzęcia. Prosię ssące poza siarą pobiera ok. 600-800 ml wody/ dobę. Jest to związane z dużą zawartością białka i tłuszczu w siarze oraz mleku, których produkty rozpadu wymagają rozcieńczenia dla wydalenia z organizmu. Prosięta chętnie piją wodę, a to z kolei ułatwia im pobieranie
większych ilości paszy. Istotnym czynnikiem kształtującym pobranie wody u świń jest również ich stan zdrowia, a szczególnie ciepłota ciała oraz działanie środków farmakologicznych. Olbrzymie znaczenie na pobór wody przez świnie ma również pora roku. Latem spożycie wody wyraźnie wzrasta. Świnie nie potrafią się pocić, więc nadmiary wyprodukowanej energii (ciepła) wydalają poprzez ziajanie. W zbyt ciepłych pomieszczeniach często widzimy zwierzęta brudne i mokre – w ten sposób świnie się chłodzą. Zapotrzebowanie na wodę uzależnione jest również od sposobu karmienia. Zwiększone zużycie wody i zapotrzebowanie na wodę jest uzależnione od składu chemicznego pasz. Im pasza jest bardziej sucha i im więcej zawiera związków mineralnych, tym zwierzęta wypiją więcej wody. Pasze o wysokiej zawartości węglowodanów, białka powodują, że zapotrzebowanie na ten składnik również wzrasta. Ze związków mineralnych w szczególności sód i potas zwiększają pragnienie zwierząt. Należy pamiętać, że przy karmieniu zwierząt na mokro, zadawana pasza nie może być jedynym źródłem wody.
Zużycie wody zwiększa się znacznie, gdy zwierzęta chorują. Duża ilość wypitej wody ma ogromny wpływ na ilość pobranej paszy, a więc również i na ilość wyprodukowanego mleka. Ze szczególną troską musimy zadbać o dostarczanie wody lochom, w tym karmiącym, które pobierają znacznie więcej wody. Należy pamiętać, że głównym składnikiem mleka loch jest właśnie woda. Lochy obficie pobierające paszę wychowują znacznie cięższe mioty.
W organizmach młodych zwierząt poziom wody jest wyższy niż u zwierząt starszych. U płodu woda jest podstawowym składnikiem ciała – zawartość jej wynosi w granicach 60-65%%, u nowo narodzonych prosiąt woda stanowi 97% masy ciała, a u dorosłych tuczników w granicach 55%. Najwięcej wody znajduje się w mięśniach ok. 80%, z kolei w tkane tłuszczowej połowa stanowi woda, zaś szkielet kostny 32%. Trzoda chlewna bardzo szybko traci wodę z organizmu. Jej znaczne ilości, w stosunku do masy ciała, świnie wydalają z moczem, także ich kał zawiera mało suchej masy (20-40%). Woda w organizmie uzupełniania jest poprzez:
■ wodę pitną,
■ wodę zawartą w paszy,
■ wodę powstałą w wyniku reakcji biochemicznych zachodzących w organizmie.
Jakość i ilość wody dla świń
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Zapotrzebowanie zwierzęcia na wodę jest ściśle związane z pobraniem ilości suchej masy paszy w ciągu doby. Niezależnie, czy świnie otrzymują paszę na sucho czy na mokro, należy zwierzętom zapewnić możliwość regulacji ilości pobieranej wody. Ograniczanie dostępu do wody powoduje straty produkcyjne. Na każdy kilogram pobranej suchej masy paszy zapotrzebowanie świń na wodę wynosi ok. 7-8 l.
Dla zdrowia i produkcyjności trzody chlewnej istotnym czynnikiem jest również jej temperatura. U nowonarodzonych prosiąt poza siarą woda jest podstawowym składnikiem odżywczym. Tej grupie zwierząt należy podawać wodę ciepłą o temperaturze ok. 30°C. Z kolei temperatura wody do pojenia osobników dorosłych powinna być chłodna i wynosić 10-15°C. W zimie wskazana jest woda cieplejsza – ok. 17°C. Przyjmuje się, że latem woda powinna działać ochładzająco, a w okresie zimowym nie powinna mieć temperatury niższej niż panująca w chlewni. Chłodna woda powoduje utratę energii, która jest potrzebna na jej ogrzanie, zaś u loch w wysokiej ciąży może przyczynić się do poronień. Ważne są też warunki termiczno-wilgotnościowe w chlewni – im wyższa temperatura i mniejsza wilgotność powietrza, tym większe zapotrzebowanie zwierząt na wodę.
Ważny jest też sposób dostarczania wody świniom. Świnie mogą pobierać wodę z poideł smoczkowych, miseczkowych lub z koryta.
Poidła należy umieszczać w takim miejscu, aby nie dochodziło z jednej strony do zalewania podłogi kojców przez zwierzęta- strefy gnojowe, z drugiej – do marnotrawstwa wody, a tym samym, przy bezściołowym systemie utrzymania, do zwiększania ilości gnojowicy. W przypadku karmienia paszą suchą, poidło powinno znajdować się stosunkowo blisko karmidła. Ogranicza to przemieszczanie się świń i zmniejsza straty paszy. Zwierzęta szczególnie w okresie upałów, chłodzą się wodą i bardzo często dochodzi do zalewania podłogi. W zależności od liczebności świń i danej grupy technologicznej zwierząt należy zainstalować odpowiednią liczbę poideł na wysokości umożliwiającej swobodne jej picie. Istotne jest aby liczba poideł zaspokoiła pragnienie zwierząt bez konieczności walki o dostęp do niej. Zbyt mała ilość poideł powoduje wśród osobników walki oraz wpływa także na zaburzenia behawioralne – obserwowane obgryzanie ogonów, ssanie uszu i innych narządów.
Nie tylko ilość, ale i jakość wody jest ważna. Woda dostarczana świniom powinna być takiej jakości, aby producent czy hodowca chętnie sam ją pił. Jakość wody wpływa na ilość jej spożycia jak również pobrania paszy. Woda nie powinna zawierać substancji powodujących korozję urządzeń służących do pojenia świń. Trzoda chlewna jest bardzo wrażliwa na jakość wody. Podwyższone wskaźniki mikrobiologiczne i chemiczne wody powodują pogorszenie jakości wody. Szczególnie niebezpieczne dla młodych świń są występujące w zbyt dużych ilościach drobnoustroje takie jak Salmonella, E. Coli, Leptospira spp. Niektóre związki chemiczne zawarte w wodzie mogą oddziaływać toksycznie na organizm zwierzęcy. Ich długotrwałe przyjmowanie przez zwierzęta może spowodować szereg zaburzeń u zwierząt.
Problemy z pobraniem wody
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Jeśli mamy problemy z odpowiednim pobraniem wody przez zwierzęta na początku powinniśmy zastanowić się nad wyborem odpowiedniego pojenia świń. Zwierzęta nie mające dostępu do łatwego i wydajnego systemu wodnego (np. smoczki) spożywają jej dużo mniej niż wynosi ich zapotrzebowanie. Przy braku wody świnie często poszukują innego źródła wody. Można spotkać się wtedy z sytuacją, że świnie często piją mocz i gnojówkę, a prosięta ssą ściółkę, co wywołuje liczne biegunki i inne choroby. Nadmierne wydalenie wody z organizmu w stosunku do pobranej, powoduje zaburzenie równowagi i wówczas mamy do czynienia z odwodnieniem. Ostatecznie spotykamy się z padnięciami zwierząt, które są skutkiem długotrwałego braku wody pitnej. Nieregularne i zbyt niskie ilości wody dostarczane świniom odbijają się na zmniejszeniu spożycia i wykorzystania pokarmu. Liczne badania dowiodły, że zwierzęta otrzymujące niedostateczną ilość wody spożywały o połowę mniej paszy niż osobniki, którym nie ograniczono dostępu do wody. Wpływa to negatywnie na wymianę składników mineralnych pomiędzy krwią a tkanką mięśniową. Dodatkowo przy zbyt niskim pobraniu wody zwiększa się występowanie chorób układu moczowego, poprzez zbyt wolny przepływ moczu przez nerki. Dodatkowo u zwierząt można spotkać zaparcia oraz nerwowość i agresywność w stosunku do innych osobników.
Zapewnienie czystości systemu wodnego
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Istotnym zagadnieniem jest higiena wody i jakość higieniczna wody i systemu doprowadzającego ją do chlewni. Woda dla świń powinna odpowiadać standardom wody pitnej przeznaczonej dla ludzi. Bezwzględnie trzeba pamiętać o czyszczeniu na bieżąco zarówno poideł jak i koryt. Nie wolno również dopuszczać do długiego zalegania wody w rurach instalacji doprowadzającej, a po dłuższej przerwie w cyklu produkcyjnym, przed nowym zasiedleniem chlewni, należy koniecznie spuścić wodę zalegającą w rurach.
System dostarczający wodę zwierzętom bardzo często zostaje zanieczyszczony kamieniem. Powstaje on wewnątrz rurociągu z osadu tworzącego się z soli mineralnych występujących w pewnych ilościach w wodzie z pierwiastków takich jak wapń, magnez i żelazo. Osad ten zmniejsza średnicę wewnętrzną rurociągu. Gładka powierzchnia rur z czasem staje się chropowata, przez co łatwiej zasiedlić się drobnoustrojom. Dodatkowym zanieczyszczeniem systemu wodnego jest porastający wewnątrz rurociągu biofilm, czyli złożona wielokomórkowa struktura bakterii, grzybów i innych drobnoustrojów, która otoczona jest warstwą substancji organicznych i nieorganicznych. Jest on jednym z podstawowych przyczyn pogorszenia efektywności produkcji i zdrowia.
W ostatnich latach coraz popularniejsze staje się podawanie w wodzie leków. Jednakże zanieczyszczony kamienieniem i porośnięty biofilmem system wodny pogarsza efektywność leczenia, unieczynniając roztwór leku. Zwarta struktura biofilmu jest bardzo trudna do usunięcia, dlatego też mycie i dezynfekcja są ważnymi czynnikami mającymi na celu zapobieganie akumulacji materii mikrobiologicznej. Do oczyszczania wody i systemu wodnego stosuje się najrozmaitsze metody, zależnie od jakości ujętej wody oraz potrzebnej jej ilości. Dbając o system wodny i jakość wody dla zwierząt wykorzystuje się chlorowanie, natlenowanie, zakwaszanie i ozonowanie.
Chlorowanie jest najczęściej stosowaną metodą dezynfekcji wody. Chlor niszczy drobnoustroje przez wnikanie do ich wnętrza i niszczenie enzymów komórkowych. Dodany do wody chlor w postaci dwutlenku chloru jest niestabilny, ulega reakcjom chemicznym z samą wodą oraz z substancjami w niej zawartymi. Chlor odkaża wodę, jednak ze względu na jego niską stabilność wykonanie samemu tego procesu w gospodarstwie jest dość kłopotliwe. Chlor nie usuwa soli mineralnych, w tym wapnia i żelaza odpowiedzialnych za powstawanie kamienia.
Natlenowanie za pomocą wody utlenionej (nadtlenku wodoru) pozwala zabić większość drobnoustrojów zasiedlających wodę. Proces ten pozwala również na oczyszczenie systemu wodnego z biofilmu powstałego wewnątrz rur doprowadzających wodę, jednak z osadzonym kamieniem sobie nie poradzi.
Zakwaszenie pozwala na usunięcie kamienia z systemów wodnych oraz ogranicza namnażanie się chorobotwórczych bakterii z grupy Coli oraz Salmonelli. Najczęściej zakwaszacze składają się z mieszaniny kwasów organicznych (mrówkowego, propionowego, benzoesowego, cytrynowego oraz mlekowego), które mają korzystny wpływ nie tylko na system wodny i jakość wody ale i na układ pokarmowy zwierzęcia.
Ozonowanie wody polega na mieszaniu jej z powietrzem zawierającym około 5 g O₃ w 1 m³ powietrza. Jest to proces kosztowny ze względu na używanie specjalnych instalacji i duże zużycie energii elektrycznej do wytworzenia ozonu. Ozon wykazuje silne właściwości bakteriobójcze, działając również na postacie zarodnikowe mikroorganizmów, zabija zarazki chorobotwórcze oraz dezaktywuje wirusy.
Dbałość o stan sanitarny systemu doprowadzającego wodę oraz zapewnienie wody do picia najlepszej jakości zagwarantuje dobre warunki zdrowotne zwierząt oraz sprawi, że efektywność stosowania leków w wodzie będzie lepsza.
Reasumując należy podkreślić, iż woda przeznaczana dla trzody chlewnej powinna być takiej jakości jak spożywana przez ludzi. Dlatego istotne i niezwykle ważne jest, aby pamiętać o regularnym i dokładnym monitoringu jakości wody. Zanieczyszczona woda – to woda złej jakości, która stanowi potencjalne zagrożenie dla zdrowia świń, w szczególności dla młodych zwierząt. Aby uzyskiwać wysoką produkcyjność trzody chlewnej należy oprócz jakości zwrócić szczególną uwagę na kontrolę ilości dostarczanej wody. ■