Strefa Trzoda

Hodowca Trzody Chlewnej 3-4/2014

Bioaktywne dodatki żywieniowe

 

Artur Mazurowski

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy

Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy

 

W opłacalnej produkcji trzody chlewnej ogromne znaczenie ma jakość zadawanej paszy, która winna być odpowiednio zbilansowana i wzbogacona o różnego rodzaju dodatki paszowe. Należy pamiętać, że zapotrzebowanie pokarmowe, uzależnione jest od wieku, stanu fizjologicznego zwierzęcia oraz kierunku produkcji.

Dodatki paszowe to specjalna grupa substancji, w skład której wchodzą między innymi związki bioaktywne takie jak: aminokwasy egzogenne, witaminy, składniki mineralne, probiotyki, prebiotyki i synbiotyki. Związki bioaktywne są to podstawowe związki odżywcze (np. białka) lub związki nie odżywcze (np. polifenole), występujące naturalnie w surowcu lub powstają podczas procesu technologicznej obróbki produktu. Mogą one modyfikować (wzmacniać bądź osłabiać) metaboliczne oraz fizjologiczne funkcje organizmu zwierzęcego. Stosując te dodatki, zwiększa się wykorzystanie paszy, przyspiesza wzrost i rozwój zwierząt, poprawia jakość produktów zwierzęcych oraz zapobiega się chorobom.

                Aminokwasy egzogenne, są elementami wchodzącymi w skład białek. Białko w żywieniu zwierząt ma istotne znaczenie, stanowi podstawowy materiał budulcowy, bierze udział w rozwoju prenatalnym, odgrywa istotną rolę w regeneracji tkanek. Wartość biologiczna białka wyrażana jest składem aminokwasów.

Istnieje wiele kryteriów podziału

aminokwasów, jednym z nich jest miejsce syntezy (endogenne, egzogenne). Aminokwasy niezbędne, czyli powszechnie zwane egzogennymi, muszą być dostarczone do ustroju wraz z pokarmem. Są to aminokwasy, których organizm nie może syntetyzować samodzielnie w przeciwieństwie do tych o pochodzeniu endogennym. Podstawowym źródłem egzogennych aminokwasów może być pasza odzwierzęca (np. mleko, serwatka), drożdże czy też śruty poekstrakcyjne. Niedobory pewnych niezbędnych aminokwasów mogą zaburzyć prawidłowy wzrost i rozwój młodych zwierząt.

                Szczególną rolę odgrywają aminokwasy zawierające w swej budowie siarkę: cystyna, cysteina i metionina. Zbyt małe ilości tych aminokwasów mogą doprowadzić do zmian chorobowych wątroby, niedokrwistości, osłabienia szczeciny, zapalenia skóry, a także zaniku mięśni. Natomiast nadmiar wspomnianych aminokwasów może przyczynić się do zahamowania wzrostu, uszkodzenia organów wewnętrznych (nerek, wątroby, trzustki, śledziony).

                Nadwyżka aminokwasów, nie tylko tych siarkowych, w stosunku do zapotrzebowania, ulega procesowi dezaminacji, co skutkuje podwyższeniem ilości wydalanego wraz z moczem azotu. Zjawisko to jest szczególnie niepożądane, przy intensywnej produkcji zwierzęcej, ponieważ zagospodarowanie i utylizacja odchodów może stanowić zagrożenie dla środowiska.

                Witaminy odgrywają szczególną rolę w prawidłowym rozwoju zwierząt. Wpływają one także na odporność (głównie u prosiąt). Zapotrzebowanie świń na witaminy jest niewielkie, niemniej jednak zaspokojenie dziennych dawek jest niezbędne do właściwego funkcjonowania organizmu. Co więcej, witaminy są substancjami bioaktywnymi, które wpływają na stymulację różnych enzymów. Witaminy dzieli się na dwie grupy: rozpuszczalne w wodzie (C oraz z grupy B) i rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K).

                Kolejną grupą składników bioaktywnych występujących w żywieniu trzody chlewnej są składniki mineralne. Mają one swój udział w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu świń. Doniesienia naukowe wielu autorów wskazują, iż poprawa wyników tuczu uzależniona jest w znacznej mierze właśnie od składników mineralnych. Ich rola w regulacji wzrostu i prawidłowym funkcjonowaniu organizmu niekiedy jest niezastąpiona. W zależności od dziennego zapotrzebowania zwierząt pierwiastki dzieli się na dwie grupy: mikro- i makroelementy.

                Do pierwszej z wymienionych grup zalicza się żelazo, cynk, miedź, mangan, kobalt, selen, jod, chrom fluor oraz molibden. Obecność tych elementów w ustroju jest śladowa, stąd też potoczna nazwa „pierwiastki śladowe”, pomimo tego są one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu zwierzęcego. Dopuszczalne normy na 1 kg paszy zestawiono w tabeli 1.

                Fe (żelazo) jest składnikiem hemoglobiny i pełni zasadniczą rolę w przenoszeniu tlenu. Uczestniczy ono również w tworzeniu enzymów biorących udział w łańcuchu oddechowym komórek mięśniowych. Młode osobniki wykazują większe zapotrzebowanie na ten pierwiastek, w stosunku do osobników dorosłych, dlatego wskazane jest podawanie preparatów żelazowych prosiętom (najlepiej drogą iniekcji). Dobrym źródłem tego mikroelementu są rośliny zielone i okrywy nasienne.

                Zn (cynk) – obecność tego pierwiastka została stwierdzona prawie we wszystkich tkankach i narządach organizmu. Wchodzi on w skład wielu enzymów uczestniczących w przemianach węglowodanów i białek. Odgrywa istotną rolę w zachowaniu równowagi kwasowo-zasadowej, a także uczestniczy w procesie uwalniania dwutlenku węgla w płucach. Korzystnie oddziałuje on również na układ odpornościowy świń, a także bierze udział w tworzeniu okrywy włosowej. Jest niezbędnym składnikiem zaangażowanym w prawidłowy wzrost i rozwój płodu. Najwięcej cynku znajduje się w drożdżach.

                Cu (miedź) wpływa na metabolizm żelaza w organizmie zwierzęcym. Bierze udział w prawidłowym rozwoju czynności układu naczyniowo-sercowego, nerwowego oraz kostnego, poprzez aktywacje wielu enzymów. Uczestniczy w tworzeniu tkanki łącznej oraz w prawidłowym funkcjonowaniu insuliny. Ponadto, razem z kobaltem i żelazem, jest niezbędny w produkcji czerwonych krwinek. Stwierdzono, iż dodatek miedzi może dezaktywować działanie niektórych wirusów. Nadmiar tego pierwiastka w organizmie ma toksyczne działanie, kumulowany w wątrobie i mięśniach może spowodować ich uszkodzenie.

                Mn (mangan) bierze udział w wielu odpowiedzialnych funkcjach organizmu np. w syntezie tkanki łącznej, tłuszczów, kości, aktywacji licznych enzymów oraz czynników odpowiadających za proces krzepnięcia krwi. W wielu pracach naukowych udokumentowano, iż mangan ma istotne znaczenie w odżywianiu komórek nerwowych. Podobnie jak cynk, uczestniczy on w syntezie barwników skóry i okrywy włosowej. Niedobór manganu jest najbardziej zauważalny u prosiąt.

                Co (kobalt) wchodzi w skład wielu enzymów biorących udział w procesie tworzenia białka. Ponadto, jest elementem budulcowym witaminy B₁₂, stąd też jej nazwa kobalamina. Wraz z żelazem i miedzią uczestniczy w tworzeniu hemoglobiny.

                Se (selen) to pierwiastek zaangażowany w syntezę enzymu stanowiącego barierę ochronną dla erytrocytów i błony komórkowej przed działaniem wolnych rodników. Niedobór selenu może spowodować dystrofię mięśniową u zwierząt. Największe ilości selenu znajdują się w drożdżach.

                I (jod) – najważniejszą rolę jaką pełni ten pierwiastek to udział w budowie hormonów tarczycy (trójjodotyroniny i tyroksyny). Pośrednio oddziałuje także na metabolizm, wzrost, proliferację i prawidłowe funkcjonowanie komórek nerwowych.

                W drugiej grupie składników mineralnych (makroelementy) znajdują się takie pierwiastki jak: magnez, siarka, wapń, fosfor, sód, potas, chlor. Zawartość tych pierwiastków w ustroju zwierzęcia nie powinna być niższa niż 50 mg/kg masy ciała.

                Mg (magnez) u zwierząt odkładany jest w około 50% w kośćcu. Obok wapnia i fosforu odgrywa istotną rolę w procesie budowy i wzmacnianiu układu kostnego. Dodatkowo jest katalizatorem licznych enzymów. Niedobór tego pierwiastka może spowodować utratę apetytu, zahamowanie wzrostu, zmiany skórne. Innym objawem niedostatecznej ilości magnezu w diecie mogą być zaburzenia

behawioralne (np. wzmożona agresja wśród zwierząt, kanibalizm). Nadmiar opisywanego makroelementu może prowadzić natomiast do zahamowania wzrostu kośćca oraz biegunek. Magnez dodawany jest do pasz w postaci tlenku magnezu.

                Ca (wapń) ma fundamentalne znaczenie w budowie kości oraz w ich prawidłowym wzroście i rozwoju, zwłaszcza u młodych osobników. Dodatkowo pozytywnie wpływa na działanie tkanki mięśniowej i nerwowej oraz bierze udział w procesie krzepnięcia krwi. Współdziała z magnezem w wyzwalaniu skurczu mięśni, a także wspomaga transport substancji odżywczych przez błony komórkowe. Niedobór wapnia uruchamia wykorzystanie rezerw tego pierwiastka, co w konsekwencji może doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia. W przypadkach zbyt dużego braku tego pierwiastka, może dojść do upadku zwierzęcia. Podstawowym źródłem wapnia są nasiona roślin motylkowych oraz pasze pochodzenia zwierzęcego takie jak mleko i serwatka.

                P (fosfor) jest podstawowym pierwiastkiem wchodzącym w skład wszystkich tkanek. Stanowi on element budulcowy kwasów nukleinowych, a także enzymów biorących udział w przemianach węglowodanów, białka i tłuszczy. Ponadto, tak samo jak opisany już wapń, fosfor uczestniczy w procesie tworzenia kośćca. Niedobór tego pierwiastka skutkuje osłabieniem organizmu zwierzęcego, utratą apetytu, a tym samym spadkiem produkcyjności. Utrzymujący się przez dłuższy okres czasu, stan niedoboru fosforu może doprowadzić do całkowitego wycieńczenia, a nawet śmierci. Źródłem fosforu są przede wszystkim pasze z rośliny oleistych, oraz z roślin motylkowych.

                K (potas), Na (sód), Cl (chlor) – ich obecność stwierdza się we wszystkich płynach ustrojowych. Potas działa antagonistycznie do sodu. Zarówno potas jak i sód odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu pompy sodowo – potasowej, która odpowiedzialna jest za regulację ciśnienia osmotycznego. Sód podnosi ciśnienie krwi, natomiast potas je obniża. Natomiast chlor wchodzi w skład kwasu solnego i żółciowego, i tym samym bierze udział w procesach trawiennych. Dodatkowo sód i chlor wchodzą w skład soli (NaCl); przy jednoczesnym jej nadmiarze i braku wody może dojść do zatrucia organizmu. Do pozytywnych aspektów soli kuchennej należy to, iż nadaje ona smakowitości paszy, pobudza sekrecję śliny wspomagając trawienie. Długotrwały jej niedobór może spowodować utratę apetytu, spadek wydajności oraz zaburzenia w reprodukcji.

                Probiotyki, według aktualnej definicji, stanowią najczęściej grupę żywych i/ lub martwych mikroorganizmów lub syntetyzowanych przez nie substancji, które to stabilizują populacje bakterii. Biorą udział w stymulacji aktywności enzymatycznej w przewodzie pokarmowym, co pozytywnie wpływa na strawność. Probiotyki dostępne są w postaci granulatu, proszku lub zawiesiny. Większość dostępnych na rynku probiotyków produkowana jest z bakterii pochodzących z kolonii kwasu mlekowego. Bakterie powinny odznaczać się odpornością na niskie pH i kwasy organiczne, a także zdolnością do zasiedlania przewodu pokarmowego oraz konkurencyjnością o pożywienie w stosunku do patogennej mikroflory jelitowej. Dodatkowo powinny charakteryzować się brakiem właściwości chorobotwórczych i toksycznych dla organizmu gospodarza. Podawanie świniom dodatku probiotycznego powoduję, iż zwiększa się liczba zasiedlających ściany przewodu pokarmowego korzystnych drobnoustrojów. Pozytywnie wpływają one na trawienie i metabolizm. Dodatkowo oddziałują na syntezę własnych enzymów poprawiających strawność, dostarczają organizmowi zwierzęcemu witamin głównie z grupy B, powodują obniżenie stężenia cholesterolu we krwi. Podawanie preparatów probiotycznych wpływa także na stymulacje naturalnej odporności organizmu zwierzęcego pozytywnie wpływając na produkcje przeciwciał oraz na intensywność funkcji fagocytarnej makrofagów. Ponadto aktywują limfocyty NK (ang. Natural Killer), wzmagają produkcje cytokin, zwiększają syntezę immunoglobulin (Ig) wydzielanych do światła jelita, a także powodują wzrost Ig w surowicy krwi. Szereg kultur bakterii probiotycznych intensyfikuje aktywność GALT (ang. Gut – Associated Lymphoid Tissue) w przewodzie pokarmowym, tym samym zwiększając odporność na infekcje. W efekcie stosowanie probiotyków stymuluje procesy odpornościowe, czyli zwiększa zdolność organizmu do walki z infekcjami spowodowanymi chorobotwórczymi patogenami lub wytwarzanymi przez nie toksynami. Stosowanie tego dodatku paszowego zmniejsza występowanie biegunek wśród świń w każdej grupie wiekowej.

                Prebiotyki są to dodatki paszowe nie zawierające żywych mikroorganizmów, lecz substancje odżywcze wpływające na wzrost i rozwój naturalnej mikroflory występującej w przewodzie pokarmowym, które ograniczają m. in. zasiedlanie szkodliwych patogenów. Do prebiotyków zalicza się laktulozę, inulinę, lakcitol, fruktooligosacharydy, galaktooligosacharydy, ksylooligosacharydy, maltooligosacharydy transgalaktooligosacharydy. W swej budowie mogą zawierać takie same, bądź podobne cukry. Głównymi prebiotykami stosowanymi w praktyce są inulina, fruktooligosacharydy oraz mannaoligosacharydy. Pozytywne działanie prebiotyków u trzody chlewnej jest wielokierunkowe, nie ogranicza się tylko do wpływu na skład mikroflory, ale także łącząc się z receptorami ścian jelit, oddziałują one na odporność zwierząt. Podobnie jak w przypadków probiotyków, zaobserwowano, iż prebiotyki mogą korzystnie oddziaływać na poziom immunoglobulin we krewi i w jelicie. Ponadto, grupa tych dodatków wykazuje zdolność absorpcji mikotoksyn. Ważnym jest również fakt, iż prebiotyki są w pełni bezpieczna dla zwierząt i ludzi.

                Synbiotyki są połączeniem probiotyków i prebiotyków. Mechanizm działania polega na wspólnym oddziaływaniu na mikroflorę jelitową oraz na układ odpornościowy zwierząt. Synbiotyki stosowane są w hamowaniu rozwoju patogenów przewodu pokarmowego oraz poprawie statusu zdrowotnego. Przeprowadzone dotychczas badania dowiodły, iż podawanie synbiotyków młodym świniom poprawiło tempo wzrostu i wpłynęło na spadek wskaźników śmiertelności.

                Podsumowując, bioaktywne dodatki paszowe stanowią alternatywne rozwiązanie do stosowanych niegdyś antybiotykowych stymulatorów wzrostu (ASW). Prowadzone jest coraz to więcej badań udoskonalających działanie dodatków paszowych. Ważne jest by spełniały one kilka warunków, z których najważniejsze to: zwiększenie produkcji zwierząt, poprawa ich stanu zdrowia, brak negatywnego wpływu na środowisko oraz jakość i bezpieczeństwo produktów zwierzęcych dla konsumentów. Jednakże, należy dodać, iż każdy hodowca trzody chlewnej w momencie podjęcia decyzji o zastosowaniu wszelakich dodatków paszowych powinien zasięgnąć opinii specjalistów. Niewłaściwe podanie dodatków zamiast oczekiwanych korzyści może przyczynić się do znacznych strat. ■

Piśmiennictwo dostępne u autora.

© 2020 Pro Agricola dom wydawniczy

Wykryto AdBlocka

 

Utrzymanie tej strony jest możliwe dzięki przychodom z reklam.
Aby móc dalej przeglądać tę stronę, prosimy o wyłączenie AdBlocka.