Bartosz Korytkowski
Bydgoszcz
Zapewnienie prawidłowych warunków zoohigienicznych w pomieszczeniach inwentarskich to przede wszystkim zaspokojenie potrzeb konsumentów w zakresie bezpiecznych i dobrych jakościowo produktów drobiarskich, ale także realizacja założeń właścicieli ferm w zakresie zmniejszenia ilości upadków a tym samym zwiększenia wzrostu ekonomicznego prowadzonej produkcji.
Spośród wielu zagrożeń chorobowych jakie mogą pojawić się na fermie drobiu wyróżnić możemy choroby spowodowane przez zakażenia bakteryjne, wirusowe czy pasożytnicze. W przypadku tych chorób niejednokrotnie pierwotnym źródłem patogenów są gryzonie bytujące w samym budynku inwentarskim lub w jego pobliskim sąsiedztwie. Najczęściej gryzonie przenoszą: tyfus, dżumę czy włośnicę, bardzo często izoluje się od nich bakterie z rodzaju Salmonella sp., Campylobacter spp. czy Staphylococcus. Ptaki zarażają się tego rodzaju bakteriami poprzez zainfekowaną paszę lub przez odchody gryzoni. Ryzyko zarażenia jest dość wysokie, przykładowo bakterie Salmonella wydalane są wraz ze szczurzym kałem do 5 miesięcy a wraz z mysim do 2 miesięcy.
Oprócz rozprzestrzeniania chorób gryzonie najczęściej doprowadzają także do zanieczyszczenia pasz (najczęściej własnym kałem lub moczem), powodują także uszkodzenia worków lub zbiorników z paszą a także fragmentów budynków, instalacji znajdujących się w jego wnętrzu lub też wyposażenia fermy. Częściej inwazja gryzoni może pojawić się na fermie zlokalizowanej w pobliżu terenów zalesionych, pól czy wałów przeciwpowodziowych, ma to związek z migrowaniem tych zwierząt do pomieszczeń, w których mogą znaleźć lepsze źródło pożywienia a także miejsc, w których mogą zakładać nowe nory. Inną przyczyną, dla której zwierzęta te przenikają do budynków jest nagła zmiana warunków życia w ich dotychczasowym środowisku np. spadek temperatury czy też okres żniw.
Spośród gryzoni niosących tego typu zagrożenia wyróżniamy następujące:
Nornica ruda (Myodes glareolus)
Jest to zwierzę o długości ciała około 10 cm, posiada ogon o długości około 5 cm, masa ciała kształtuje się w granicach około 30 gramów. Sierść nornicy ma zabarwienie szare z charakterystycznym rudawym odcieniem na grzbietowej stronie ciała. Gryzoń ten świetnie wspina się po drzewach, buduje system korytarzy pod powierzchnią ziemi, najczęściej w pobliżu źródeł pokarmu. Żeruje głównie w porze nocnej, jest płochliwa. Żywi się pokarmem mieszanym, mogą to być: owoce, nasiona, bezkręgowce itp.
Mysz domowa (Mus musculus)
Gryzoń ma długość ciała około 90 cm, ogon o długości ok. 10 cm, masa ciała wynosi ok. 25 gramów. Posiada bardzo dobre warunki adaptacyjne, dzięki czemu potrafi spożywać praktycznie każdy rodzaj pokarmu, bytuje najczęściej w bliskim sąsiedztwie człowieka, w koloniach z ustaloną hierarchią. Cechą myszy jest również bardzo duża zdolność rozrodcza.
Szczur wędrowny (Rattus norvegicus)
Obok myszy domowej jest drugim tak popularnym gryzoniem żyjącym w bliskim sąsiedztwie człowieka. Długość ciała może wynosić nawet 30 cm a długość ogona 23 cm. Szczury najchętniej zamieszkują pomieszczenia znajdujące się blisko wody (piwnice, kanały) lub w bliskim sąsiedztwie pożywienia (magazyny paszowe itp.). Jest to gryzoń wszystkożerny o bardzo dobrze rozwiniętym zmyśle węchu. Szczur wędrowny chętnie buduje nory, w których zakłada gniazda.
Szczur śniady (Rattus rattus)
Zwierzę dużo rzadziej spotykane aniżeli szczur wędrowny Nieco mniejszy od swojego krewnego, długość ciała może wynosić ok. 23 cm a długość ogona około 18 cm, masa ciała około 300 g. Najczęściej żeruje wewnątrz budynku, w strefie dachowej i w odróżnieniu od szczura wędrownego preferuje pomieszczenia suche. Szczur śniady w przeciwieństwie do szczura wędrownego kopie nory jedynie okazjonalnie.
Metody walki z gryzoniami
- • •
Najważniejszym działaniem profilaktycznym jest niedopuszczenie do pojawienia się gryzoni na fermie, w tym celu bezwzględnie przestrzegać należy porządku, w szczególności w okolicach silosów i magazynów z paszą a także w budynkach, w których znajdują się ptaki. Pamiętać należy o systematycznym sprzątaniu ściółki czy też resztek paszy oraz o zapewnieniu odpowiedniej „szczelności” budynku.
✓ W przypadku wykrycia obecności gryzoni zastosować należy działanie mające na celu deratyzację obiektu. Mogą się one odbywać przy pomocy metod fizycznych, do których zaliczamy stosowanie ultradźwięków o natężeniu 160 decybeli. Emitowany przez specjalne urządzenia dźwięk o tego typu częstotliwości jest niesłyszalny dla ludzi i większości zwierząt domowych, dla gryzoni natomiast jest dźwiękiem nieprzyjemnym i sprawiającym ból, co skutkować może porzucaniem przez nie dotychczasowych swoich siedlisk. Efekt działania tego typu urządzeń widoczny jest już po kilku dniach, a w celu zapewnienia stuprocentowej skuteczności emisja ultradźwięków na terenie fermy powinna odbywać się przez cały rok.
✓ Innym pomysłem do walki z gryzoniami, który zaliczyć możemy do metod mechanicznej ich eliminacji jest stosowanie specjalnych klejowych pułapek (żelowe lepy) a także rowki chwytne czy różnego rodzaju żywołapki.
✓ Jeśli tego rodzaju działania nie przynoszą oczekiwanego skutku należy zastosować metody bardziej drastyczne – deratyzacje z użyciem środków chemicznych. Chemiczne środki deratyzacyjne to przede wszystkim fosforek cynku, który pod wpływem działania kwasu żołądkowego zostaje rozłożony do fosforowodoru, uszkadzającego serce i nerki gryzonia.
✓ Pozostałe środki chemiczne, na które należy zwrócić szczególną uwagę to związki o działaniu antykoagulacyjnym (np. warafryna czy bromadiolone), działające na układ krwionośny i zaburzające krzepnięcie krwi, powodujące liczne krwotoki wewnątrz organizmu, mowa tu o antykoagulantach I generacji – truciźnie wielodawkowej, którą gryzoń musi pobrać kilkakrotnie a skutki jej kumulacji w organizmie widoczne są dopiero po paru dniach oraz antykoagulanty II generacji – trucizny jednodawkowe, działające z opóźnionym efektem, jednak już po pierwszym spożyciu. Biochemiczne działanie antykoagulantów związane jest z hamowaniem przemiany witaminy K biorącej czynny udział w przemianach kwasu glutaminowego w proteiny odpowiedzialne za prawidłowe krzepnięcie krwi.
✓ W przypadku zwalczania szczurów w praktyce lepsze w zastosowaniu są koagulanty II generacji a ma to związek z dużą ostrożnością z jaką szczury pobierają pokarm. Najczęściej pobierają go w małych ilościach z różnych źródeł, eliminując te źródła, które potencjalnie mogą stanowić zagrożenie (np. mogą zawierać trutkę).
Środki chemiczne przeznaczone do likwidacji gryzoni mogą mieć postać gazów, zatrutego pokarmu stałego (granulat, ziarno itp.), płynnego (woda) lub proszków. Bardzo często rodentycydy tego typu wyposaża się w związki wabiące, mumifikujące (zapobiegające gniciu) czy też związki zapobiegające przypadkowemu spożyciu trucizn przez inne zwierzęta i ludzi.
✓ Ciekawym sposobem na pozbycie się gryzoni jest również stosowanie witaminy D, która z jednej strony jest potrzebna do prawidłowego funkcjonowania organizmu, z drugiej podawana w nadmiarze staje się toksyczna, zaburzając gospodarkę fosforowo-wapniową organizmu.
✓ Deratyzacja jest jednym z nieodłącznych elementów bioasekuracji, jaki obok dezynfekcji i dezynsekcji powinien być przeprowadzany w budynku inwentarskim, zarówno w momencie zasiedlania pomieszczeń ptakami jak i podczas trwającego cyklu produkcyjnego. Prawidłowa ochrona budynku inwentarskiego dotyczy przede wszystkim wprowadzenia i realizacji programu mającego na celu ochronę a w przypadku wykrycia likwidację gryzoni na fermie. Prawidłowo przeprowadzona deratyzacja poprzedzona jest rozpoznaniem gatunku gryzonia, orientacyjną wielkością jego populacji a także znajomością najpopularniejszych dróg wędrówek. Wiele z tych elementów ustalić można na podstawie śladów jakie pozostawiają zwierzęta pojawiające się w budynkach.
Oprócz zaobserwowania żywych gryzoni, o ich obecności na terenie fermy świadczą: odgłosy aktywności (słyszane głównie nocą), podniecenie psów i kotów przebywających na terenie fermy, odchody i ślady moczu (pozostawiane wzdłuż ścieżek, w sąsiedztwie pożywienia itp.), ślady stóp i ogona czy zabrudzenia ścian. Istotne jest to, że najpopularniejsze z gryzoni (myszy i szczury) stanowią gatunki bardzo żywotne, mogące z łatwością odbudować swoją populację. Łatwiejsze w zwalczaniu są myszy, w przypadku szczurów bardzo często samodzielna próba pozbycia się tych gryzoni mogą nie przynosić oczekiwanych rezultatów i wówczas konieczne jest zatrudnienie specjalnej firmy zajmującej się zawodowo deratyzacją. Dodatkowo chcąc przeprowadzić sprawną likwidację intruzów należy zaznajomić się z samym obiektem i jego otoczeniem.
Bardzo ciekawym sposobem na wykrycie obecności gryzoni i poznanie ich tras wędrówek jest zastosowanie preparatów zawierających w swoim składzie dodatki wydalane wraz z odchodami, które świecą w świetle UV, są to preparaty, które po zastosowaniu pozwalają na bardziej precyzyjną walkę z szczurami i myszami.
Dobrze skonstruowany plan przeciwdziałania na wypadek pojawienia się gryzoni zawiera informację i właściwe oznakowanie miejsc, w których wykładana jest trutka bądź gdzie rozmieszczona jest pułapka. Wszystkie trucizny powinny być wykładane do specjalnych karmników deratyzacyjnych, co zapobiega ich przypadkowemu spożyciu przez ludzi i pozostałe zwierzęta. Trucizny i pułapki powinny być rozkładane na trasach gryzoni, ze względu na to, że zwierzęta te poruszają się stale po wytyczonych przez siebie trasach. Niezależnie od wyboru metody walki z „nieproszonymi gośćmi” należy stosować ją zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz budynku.
Niektórzy autorzy podają trzystrefowy sposób rozmieszczania pułapek i trucizn na gryzonie. Sposób ten, jak podaje literatura został opracowany w latach 40-tych i 50-tych ubiegłego wieku i polega na:
- Rozmieszczeniu „narzędzi” służących do eliminacji wzdłuż ogrodzenia – pułapki i trutki rozmieszczane są wokół terenu, na którym położona jest ferma. Ten element bioasekuracji stosowany jest przede wszystkim przy dość znacznym areale gospodarstwa i najczęściej w momencie kiedy sąsiaduje ono z opisanymi wcześniej siedliskami gryzoni (lasy, pola uprawne, tereny przeznaczone pod inwestycje itp.).
- Rozmieszczeniu karmników deratyzacyjnych wokół fundamentów każdego z budynków znajdujących się na terenie fermy. Chroni pomieszczenia, w których odbywa się cykl produkcyjny lub wszystkie pozostałe przed przedostaniem się do nich gryzoni.
- Rozmieszczeniu trucizn lub pułapek mechanicznych wewnątrz budynku, w momencie kiedy populacja gryzoni jest liczna i zauważalna w pomieszczeniach inwentarskich.
Decyzja o rozmieszczeniu odpowiednich pułapek i preparatów w poszczególnych strefach uwzględniona jest bardzo często koniecznością ich rzeczywistego stosowania, rachunkiem ekonomicznym oraz wymaganiami prawnymi dotyczącymi stosowania środków chemicznych.
Podsumowując, należy stwierdzić, że w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu higieny i bezpieczeństwa na fermie, każdy producent drobiu powinien dokładać wszelkich starań, aby budynki fermy jak i teren przylegający do nich utrzymany był w możliwie jak najwyższym standardzie sanitarnym. Pamiętać należy o szczelnym przechowywaniu pasz i innych pokarmów dla ptaków, o okresowym przycinaniu trawników i wycinaniu zarośli (mogących stanowić kryjówki dla gryzoni), a także o możliwie jak najbardziej kompleksowym programie odkażania terenu fermy.
Przy stosowaniu preparatów biobójczych pamiętać należy, że są to związki chemiczne silnie trujące nie będące obojętne dla zdrowia ludzi i środowiska naturalnego.
Piśmiennictwo dostępne u autora.