Anna Wilkanowska
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
Istnieje ścisły związek między zdrowiem i produkcyjnością ptaków a warunkami ich bytowania. Szczególnie dotyczy to indyków. Od pierwszych dni po wykluciu zauważyć można, iż indyczęta są bardziej niż kurczęta wrażliwe na warunki środowiskowe, dlatego też wymagają więcej troski i uwagi aniżeli pisklęta brojlerowskie. Chociaż w praktyce raczej trudno jest uniknąć przypadków padnięć z powodu zagłodzenia czy odwodnienia organizmu, to dzięki właściwemu managementowi stadem można ograniczyć liczbę upadków.
Indyczęta przez dłuższy okres wymagają wyższej temperatury. Mają też większe zapotrzebowanie na tlen, bardzo silnie reagują na wszystkie czynniki stresowe, z których szczególnie niebezpieczne dla nich jest stłoczenie w wychowalni. Liczba piskląt w kręgu zależy od ilości wstawionych poidełek i karmidełek, ale także od mocy kwoki ogrzewającej pisklęta oraz od siły światła docierającego do obszaru, na którym przebywają pisklęta. Groźne dla indycząt są również: niedostateczna wymiana powietrza, brak dostatecznej ilości karmideł, poideł oraz nagłe zmiany warunków środowiskowych. Wychów indycząt musi być prowadzony z zachowaniem wyjątkowej higieny pomieszczeń, wybiegów i żywienia. Drobne błędy popełniane w okresie wychowu przyczyniają się do powstawania chorób i wzrostu śmiertelności w stadzie.
Bezpośrednio po wylęgu umieszcza się pisklęta w ogrzewanej wychowalni, wyposażonej w kwoki elektryczne. Zaleca się montowanie nagrzewnic gazowych o mocy cieplnej 1500-3000W, umieszczonych 80-120 cm nad ściółką. Jedną kwokę przeznacza się dla 250 indycząt, dla jednego ptaka w tym czasie przeznacza się 80-85 cm2 powierzchni podłogi. Ogrzewanie piskląt w kręgach charakteryzuje się dużą efektywnością i znaczną prostotą. Pozwala utworzyć dwie strefy temperaturowe: cieplejszą (bezpośrednio pod kwoką) i nieznacznie chłodniejszą (na obrzeżach kręgu). Indyczęta w tak przygotowanym kręgu mogą w prosty sposób przemieszczać się znajdując warunki najbardziej odpowiednie dla siebie. W okresie odchowu, temperatura w pomieszczeniu w pierwszym tygodniu winna wynosić 25°C, a pod sztuczną kwoką, czyli pod źródłem ciepła 33-35°C, a następnie, aż do 6. tygodnia życia winna być obniżana o 2-3°C co tydzień. W tym czasie temperatura w wychowali powinna być utrzymywana na poziomie 18-22°C. Bez względu na rodzaj kwoki, temperatura na wysokości grzbietu piskląt lub 5 cm nad ściółką i 20 cm od brzegu parawanu, winna wynosić dla biało upierzonych indycząt 37,7°C, zaś dla brązowych 35,0°C. Jeśli temperatura w okresie odchowu, na zewnątrz wychowalni jest wysoka, można ją obniżyć wewnątrz pomieszczenia już od 8. dnia życia indycząt z tym, że w godzinach wieczornych i nocą, należy utrzymywać ją na wyższym poziomie.
Stała kontrola temperatury zapobiega nadmiernym upadkom spowodowanym niedogrzaniem indycząt. Ponadto należy unikać przegrzania, ale także nie można dopuszczać do wystąpienia przeciągów. Do utrzymania właściwej temperatury w pomieszczeniu, najczęściej wykorzystuje się urządzenia do centralnego ogrzewania. Ponadto utrzymanie temperatury na określonym poziomie w znacznym stopniu zależy od izolacji dachu i ścian indycznika. Prawidłowa izolacja budynku niezbędna jest także dla sprawnego działania wentylacji.
Temperatura ma istotny wpływ na ilość pobranej paszy, przez co odpowiedzialna jest za wahania masy ciała ptaków. Nierównomierne ogrzewanie wpływa na zróżnicowanie przyrostów masy ciała, dochodzące u ptaków w wieku 10 tygodni do 0,5 kg. Pisklęta bowiem nie jedzą paszy zarówno w warunkach zbyt wysokiej, jak i zbyt niskiej temperatury. Stąd też konieczność stworzenia im takiej przestrzeni życiowej by bez trudu i jakichkolwiek ograniczeń mogły wybrać najbardziej odpowiednie dla siebie miejsce. Najlepszym miernikiem odpowiednich warunków mikroklimatycznych panujących w kręgu jest zachowanie piskląt. Nierzadko pojawiające się anomalie behawioralne są sygnałem niewłaściwych warunków środowiskowych.
Warunki mikroklimatu pomieszczenia mają również wpływ na wyniki użytkowości rozpłodowej. Warunki optymalnej temperatury w pomieszczeniu umożliwia indykom zachowanie właściwej ciepłoty ciała, mieszczącej się w granicach 40,5-43°C.
Planując system grzewczy i wentylację w budynku, w którym będą utrzymywane indyki należy wziąć pod uwagę ciepło produkowane przez same ptaki, uzależnione od masy ciała. Utrzymywanie optymalnej temperatury w pomieszczeniu, wymaga znajomości jego bilansu cieplnego. Ciepło wydzielane przez ptaki oraz system grzewczy powinny równoważyć straty ciepła, które traci się przez wentylację i inne nieszczelności budynku.
Zapotrzebowanie na tlen
Konieczność intensywnej wymiany powietrza w pomieszczeniach dla indyków wynika z ich wysokiego, w porównaniu z innymi gatunkami zwierząt, zapotrzebowania na tlen oraz wydalania znacznych ilości CO2. Ze względu na to, w wychowalni niezbędna jest 10-krotna wymiana powietrza w ciągu godziny. System nawiewno-wywiewny w indyczniku winien działać na takich samych zasadach, jak w kurniku. Indyczęta są niezwykle wrażliwe na przeciągi (zbyt szybki przepływ powietrza prowadzi do chorób układu oddechowego) i na nadmiar szkodliwych gazów, zwłaszcza NH3, i dlatego tak ważna jest sprawnie działająca w wychowalni wentylacja. Zwiększona koncentracja szkodliwych gazów, w tym amoniaku, jest miernikiem stanu zoohigienicznego i świadczy o mało sprawnej wentylacji, kanalizacji lub nadmiernej liczbie zwierząt w pomieszczeniu.
Wentylacja zależna jest od wieku ptaków i pory roku. Latem zapotrzebowanie na powietrze wynosi od 0,75 do 4,0 m3/h/kg masy ciała (dla ptaków do 8. tygodnia życia), natomiast dla starszych ptaków od 5,0 do 7,0-9,0 m3/h/kg masy ciała. Roczna emisja amoniaku z 1 m2 powierzchni użytkowej budynku wynosi – z wychowu samców: 1,05 kg rocznie (0,66 kg w 1 cyklu), samic: 0,93 kg rocznie (0,58 kg w 1 cyklu); reprodukcji samców: 1,15 kg rocznie (0,86 kg), samic: 0,86 kg (0,48 kg); indyki rzeźne – samce 1,06 kg (0,53 kg), samice: 1,38 kg (0,46 kg).
Nieodpowiedni poziom wentylacji, czyli zbyt wolne tempo wymiany powietrza nie pozwalające na wydalenie z indycznika nadmiaru nagromadzonej tam wilgoci, może skutkować nadmiernym zawilgoceniem ściółki. Na przykład zbyt szybki strumień powietrza wchodzącego do pomieszczeń przez otwory nawiewne powoduje, że powietrze to nie zdąży się nagrzać i zimne spada na ściółkę, powodując jej zawilgocenie.
Uwaga na wilgotność w budynku!
Wilgotność powietrza będąca kolejnym elementem mikroklimatu indycznika, zależy głównie od typu, sprawności i wydajności urządzeń wentylacyjnych, jakości poideł, wodochłonności ściółki, ale także od obsady indyków na 1 m2 powierzchni podłogi. Za wilgotność optymalną w pomieszczeniu dla młodych indyków uważa się 65-70% w pierwszym okresie wychowu i 60-65% wilgotności względnej w późniejszym okresie. Nieprawidłowa wilgotność może być przyczyną wielu schorzeń, ma ponadto wpływ na przyrosty masy ciała. Nadmierna wilgotność zwiększa przewodnictwo cieplne, co przy wysokiej temperaturze pomieszczeń sprzyja przegrzaniu ptaków, a w niskiej przeziębieniom. W warunkach zbyt niskiej wilgotności i wysokiej temperatury może dojść do przesuszenia i pękania błon śluzowych, które stają się wrotami dla chorobotwórczych drobnoustrojów. Jak już wspomniano, nieprawidłowa wilgotność powietrza wiąże się z wilgotnością ściółki. Zbyt wilgotna ściółka powoduje wzrost wilgotności w budynku, zwiększa się stężenie amoniaku, siarkowodoru, wzrasta zagrożenie wystąpienia kokcydiozy, a także pasożytów. Wilgotna ściółka powoduje zabrudzenia skorup jaj i upierzenia, a w skrajnych przypadkach oblepianie pazurów ptaków. Kontakt indyków rzeźnych (które często leżą) z wilgotną ściółką może być przyczyną powstawania pęcherzy piersiowych oraz wad nóg, co obniża ich wartość poubojową. Zbyt niska wilgotność powietrza z kolei może być przyczyną nadmiernego zapylenia powietrza (niska wilgotność) wpływając jednocześnie na liczbę drobnoustrojów znajdujących się w pomieszczeniach.
Więcej światła!
Bardzo ważną rolę w odchowie indycząt odgrywa światło. Młode indyczęta wymagają więcej światła na dobę i o większej intensywności, natomiast starszym ptakom, trzeba światło ograniczać. W pierwszych dniach po wylęgu należy stosować całodobowe oświetlenie, przy zastosowaniu żarówki o mocy 75-100W. Intensywność światła w tym czasie wpływa w dużym stopniu na pobieranie
paszy i wielkość strat z powodu śmierci głodowej. W 4.-5. dniu należy zmniejszyć intensywność oświetlenia, z uwagi na niebezpieczeństwo kanibalizmu i zjadania ściółki. W kolejnych dniach długość dnia świetlnego skraca się do 12-14 godz. przy intensywności oświetlenia 10 luksów, a od 14. tygodnia przedłuża się do 16-18 godz./dobę przy identycznej intensywności światła. Zabiegi te opłacają się, gdyż im wcześniej indyczę nauczy się jeść i pić, tym szybciej i lepiej będzie się rozwijać. Światło ponadto ma istotny wpływ na kształtowanie nieśności, determinuje ono występowanie okresów reprodukcji. Poznanie mechanizmu działania światła na organizm indyków umożliwiło opracowanie programów świetlnych i wywołanie nieśności w dowolnej porze. Długość dnia świetlnego w okresie nieśności nigdy nie powinna ulegać zmniejszeniu. Skrócenie dnia o więcej niż godzinę powoduje zmniejszenie, a nawet zahamowanie nieśności i może sprowokować przepierzanie. Po kilkunastu dniach od stymulacji świetlnej rozpoczyna się nieśność, a w 3.-4. tygodniu następuje jej szczyt.
W budynkach z oknami zaleca się w okresie odchowu indyków wykorzystanie naturalnego światła dziennego. Dzień świetlny ciągły lub przerywany nie powinien być jednak krótszy niż 12 godzin na dobę. W nocy należy zachować w pomieszczeniu minimalne oświetlenie czerwonymi żarówkami o mocy 15W, zawieszonymi w kilku punktach indycznika. Zaleca się ponadto by natężenie światła regulować w zależności od zachowania ptaków. Po ukończeniu tuczu, podczas wyłapywania indyków w celu dostarczenia ich do uboju, zaleca się wymienić żarówki czerwone na niebieskie. W niebieskim świetle ptaki gorzej widzą – można je łatwiej złapać i załadować do samochodu.
Prowadzone badania wykazały, że optymalne warunki mikroklimatyczne odchowu indyków rzeźnych: sztucznie regulowane oświetlenie, wilgotność na poziomie 65-80%- w zależności od panującej temperatury oraz wentylacja grawitacyjna i system wentylacji mechanicznej przyczyniają się do uzyskania dobrych warunków produkcyjnych. Odpowiednie warunki panujące w indyczniku w sposób istotny wpływają zatem na sukces ekonomiczny.
Piśmiennictwo dostępne u autorki.